Γκράχαμ Σουίφτ: «Η ανάγνωση είναι μια δημοκρατική διαδικασία»

Ο Βρετανός συγγραφέας που έρχεται στηνΕλλάδα μαζί με τα καινούργια βιβλία τουμιλά στον Αίαντα Αρτεμάκη για τις πηγέςτης έμπνευσής του, για τα θέματά του απότους προσωπικούς μικρόκοσμους και πώςεμπλέκονται με την πολιτική και τιςπαγκόσμιες εξελίξεις, για τα βιβλία τουπου έγιναν ταινίες, για την κρίση στηνΕυρώπη και για την ελληνική εμπειρίατου.

Ερ. Το βιβλίο σας«Φτιάχνοντας έναν ελέφαντα» είναι τοπρώτο σας μη μυθοπλαστικόέργο, ό,τι πιο κοντινό σε μίααυτοβιογραφία. Η ερώτηση που υποκρύπτεταιφαίνεται ότι είναι «Τι με έκανε συγγραφέα».Το διαλέξατε εσείς και γιατί; Ή μήπωςτο γράψιμο διάλεξε εσάς;

Γ.Σ.

Αυτές είναι αρκετέςερωτήσεις (γελώντας). Θα ήταν αλήθειααν έλεγα ότι και τα δύο είναι σωστά. Εγώτο επέλεξα και με επέλεξε κι αυτό. Ανκαι λίγο περισσότερο το δεύτερο. Νομίζωότι είναι κάτι που ξεκίνησε όταν ήμουνπολύ-πολύ μικρός. Ακόμα και αν δεν τοήξερα τότε. Πώς να το περιγράψω; Είχα τηνευχή και την επιθυμία να γίνω συγγραφέαςπολύ πριν μάθω αν έχω ταλέντο για κάτιτέτοιο. Ήταν σαν μικρό όνειρο που ποτέδεν απομακρύνθηκε και σταδιακά μετατράπηκεσε αλήθεια και εγώ σιγά-σιγά σε συγγραφέα.Ήταν εν μέρει επιλογή μου και εν μέρεικάτι μυστηριώδες μέσα μουπου απλά συνέβη.

Ερ. Ποιες είναι οι πηγέςτης έμπνευσής σας;

Γ.Σ. Παρατηρώ τα πράγματαενώ συμβαίνουν. Δεν υπάρχει κάποιοςσυγκεκριμένος συγγραφέας, αν αυτόεννοείτε, που θα έλεγα ότι αποτελείέμπνευσή μου. Γράφω εδώ και πολύ καιρό.Βασικά πιστεύω ότι γράφω με τον τρόποπου γράφω, με τον δικό μου τρόπο, και ηέμπνευση δεν είναι θέμα του ποιο μοντέλοσυγγραφής θέλεις να ακολουθήσεις.Υπάρχουν όμως άτομα που σε ωθούν να γράψεις. Πουσε κάνουν να χαίρεσαι που είσαι κι εσύσυγγραφέας. Και διαφέρουν σε διαφορετικέςστιγμές της ζωής και της καριέρας σου.Αλλά είμαι πάνω από 60 χρονών και απλάείμαι ο συγγραφέας που είμαι. Εμπνέωτον εαυτό μου, δεν χρειάζομαι άλλεςεμπνεύσεις.

Ερ. Τα βιβλία σας μιλάνεγια συνηθισμένες ζωές και προσωπικούςκόσμους. Πώς τα πολιτικά γεγονότα καιοι παγκόσμιες εξελίξεις επηρεάζουν τογράψιμο σας;

Γ.Σ. Θα έλεγα ότι μεεπηρεάζουν αλλά όχι απευθείας. Πάντααρχίζω και πάντα νομίζω ότι τελειώνωμε πολύ οικεία πράγματα της ζωής όπωςτη γνωρίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι.Θα έλεγα, ο μικρός κόσμος που όλοι μαςκατοικούμε. Αλλά την ίδια στιγμήενδιαφέρομαι πάρα πολύ για το πώς αυτός ο μικρός κόσμοςσυνδέεται με έναν μεγαλύτερο κόσμο, τονπολιτικό κόσμο. Με τον κόσμο της ιστορίαςκαι με τις παγκόσμιες δυνάμεις. Πάνταενδιαφερόμουν γι' αυτά και πιστεύω ότιαυτά τα δύο συνδέονται, όχι με τρόπουςπου αμέσως βλέπουμε και καταλαβαίνουμε.Αλλά και τα δύο βρίσκονται εκεί. Καισίγουρα στο τελευταίο μου βιβλίο, «Wishyou were here» ("Μακάρι νάσουν εδώ", κυκλοφορείαπό την ΕΣΤΙΑ τον Ιούνιο), ο κόσμος τηςπολιτικής εισβάλει πολύ δραματικά καιβίαια στην προσωπική ζωή του βασικούήρωα.

Γ.Σ. Τι έχει αλλάξει;Δεν νομίζω ότι έχουν γίνει μεγάλεςαλλαγές. Όταν σκέφτομαι το παρελθόν,για παράδειγμα το πρώτο μου βιβλίο, τοοποίο έγραψα πριν από αρκετές δεκαετίες,δεν νιώθω ότι

βλέπω κάτι διαφορετικό.Έναν διαφορετικό συγγραφέα. Τα πρώταμου βιβλία είναι ακόμα πολύ τωρινά γιαμένα. Νιώθω...το αντίθετο της αλλαγής.Νιώθω μια παγίωση. Γνωρίζω την περιοχήμου. Πάντα προσπαθώ να την επεκτείνω μεκάθε νέο βιβλίο αλλά πάντα γυρίζω σεαυτήν την περιοχή. Οι αναγνώστες τωνβιβλίων μου, έχουν πει, όσο και αν μεεκπλήσσει, ακριβώς το αντίθετο, ότιδηλαδή μπορείς πάντα να αναγνωρίσειςένα δικό μου βιβλίο. Αλλά την ίδια στιγμήλένε ότι κάθε βιβλίο που γράφω είναιδιαφορετικό. Είναι ένα παράδοξο που μεκάνει ευτυχή που υπάρχει.

Ερ. Είστε αναγνώστηςλογοτεχνίας, μυθοπλασίας ή προτιμάτεάλλου τύπου βιβλία; Και επίσης διαβάζετεξένους συγγραφείς; Έχετε κάποιοναγαπημένο;

Γ.Σ. Όταν βρίσκομαι στημέση της συγγραφής ενός νέου βιβλίου,προσπαθώ να μην διαβάζω, σίγουρα όχισύγχρονη μυθοπλασία. Μπορεί να διαβάσωκάποιον από τους κλασικούς συγγραφείςή κείμενα όχι μυθοπλασίας. Πιστεύω ότιόταν εργάζεσαι πολύ σκληρά, στο τέλοςτης ημέρας το διάβασμα δεν είναιαπαραίτητα αυτό που θέλεις να κάνεις.Περνάς πολύ ώρα με τις λέξεις και μερικέςφορές θέλεις να ξεφύγεις μακριά απόαυτές. Οπότε το περισσότερο διάβασμαγίνεται ανάμεσα στο γράψιμο των βιβλίωνμου. Όταν για παράδειγμα ξεκουράζομαι.Αλλά μπορεί να είναι οποιοδήποτε βιβλίοεξάπτει τη φαντασία μου.

Ερ. Τρία από τα βιβλίασας, αν θυμάμαι σωστά, έχουν γίνειταινίες, (Shuttlecock, Waterland, και το βραβευμένοLast Orders (Booker-Prize) με εξαίρετους ηθοποιούςόπως ο Μπομπ Χόσκινς και η Έλεν Μίρεν).Συμμετείχατε στη διαδικασία δημιουργίαςτους, και πώς σας φάνηκε το αποτέλεσμα;Θυμάμαι να διαβάζω κάτι που είχατε πει:«Στις ταινίες κάθε ένα μικρό πράγμαορίζεται. Στην εμπειρία του να παρακολουθείςμία ταινία, όλοι βλέπουν το ίδιο πράγμα.Ενώ διαβάζοντας ένα βιβλίο, ο καθέναςξεχωριστά το διαβάζει με τον δικό τουξεχωριστό τρόπο, δημιουργεί τις δικέςτους εικόνες. Είναι πολύ πιο δημοκρατικό.Τα βιβλία είναι μεγαλύτερα πράγματα».

Γ.Σ. Θυμάμαι να το έχωπει αυτό και σίγουρα το πιστεύω. Εννοώότι απολαμβάνω να πηγαίνω στονκινηματογράφο, αγαπώ τις ταινίες. Αλλάπιστεύω ότι αυτό το μικρό πράγμα, ησελίδα, είναι στην ουσία πολύ μεγαλύτερηαπό αυτό το μεγάλο πράγμα που λέγεταιοθόνη. Και λόγω του λόγου που δώσατεστην ερώτηση σας. Οι ταινίες στονκινηματογράφο ορίζουν τις εικόνες γιατο κοινό. Όλοι βλέπουν το ίδιο. Τοκαταπληκτικό με τα βιβλία είναι ότι οκάθε αναγνώστης είναι σαν να συνεργάζεταιμε το βιβλίο κατά κάποιον δικό του τρόπο.Βλέπουν τους χαρακτήρες στο μυαλό τουςμε τον δικό τους τρόπο. Και όπως είπατεαυτό είναι πολύ δημοκρατικό. Και αυτόσημαίνει ότι δεν υπάρχει όριο, δενυπάρχει ορισμός για την εμπειρία ενόςβιβλίου. Πάντα θα είναι διαφορετικό γιακάθε αναγνώστη ξεχωριστά.

Ερ. Το κινηματογραφικόαποτέλεσμα πως σας φάνηκε;

Γ.Σ. Της πρώτης ταινίαπου ανέφερες, «Shuttlecock», το αποτέλεσμαδεν μου άρεσε. Και ευτυχώς αυτή η ταινίαδεν παίχτηκε αρκετά. Αλλά δεν ήταν μιακαλή μεταφορά (του βιβλίου). Είχε πολλάδιαφορετικά προβλήματα. Γυρίστηκε γιατην τηλεόραση. Ήταν απλά ατυχής. Οιταινίες «Waterland» ("Υδάτινη Χώρα"), και«Last Orders» ("Τελευταίες Εντολές" ή"Τελευταίος Γύρος" στη νέα μετάφρασητης Άντζελας Δημητρακάκη) είχαν ταδυνατά σημεία τους καθώς και τις αδυναμίεςτους αλλά νομίζω ότι η «Last Orders» ήτανπολύ πιο επιτυχημένη. Το «Waterland» είχεστοιχεία που ήταν πολύ δυνατά αλλά καιστοιχεία που εγώ πιστεύω ότι δενλειτούργησαν. Μερικοί από τους τρόπουςμεταφοράς του βιβλίου μού φάνηκαν λάθος.Αλλά και οι δύο ταινίες έγιναν με ένανπολύ ειλικρινή τρόπο. Τα άτομα που τιςέκαναν έχουν παραμείνει φίλοι μου. Καικατά τη διάρκεια των γυρισμάτων και τωνδύο ταινιών πήγαινα αρκετά στο γύρισμακαι ήταν διασκεδαστικό. Ξέρεις είναιθαυμάσιο να είσαι συγγραφέας και κάποιοςνα θέλει να κάνει ταινία ένα από ταβιβλία σου. Και είναι ακόμα πιο θαυμάσιοαν έχεις την ευκαιρία να «μπλεχτείς»με τα άτομα που τη γυρίζουν. Το γράψιμοείναι συνήθως αρκετά μοναχικήδραστηριότητα. Ενώ το να γυρίζεις μιαταινία, υπάρχουν τόσα άτομα, άρα είναικαι τόσο διασκεδαστικό να το κάνεις, ανείσαι συγγραφέας. Και το απήλαυσα.

Ερ. Πώς αντιλαμβάνεστετη σημερινή κρίση στην Ευρώπη και στηνΕλλάδα;

Γ.Σ. Δεν γνωρίζω πωςείναι τα πράγματα στην Αθήνα αυτό τοδιάστημα. Φαντάζομαι ότι είναι δυσκολότερααπό την προηγούμενη βδομάδα και ακόμαπιο δύσκολα από το προηγούμενο χρόνοκαι όλα τα τελευταία χρόνια. Θα έλεγαότι, ενώ έχω γνωρίσει αρκετές ξένεςχώρες, η Ελλάδα είναι αρκετά ιδιαίτερηγια μένα. Ήταν από τις πρώτες χώρες πουεπισκέφθηκα. Έχω έρθει στην Ελλάδααρκετές φορές. Είναι ένα ξεχωριστό μέροςγια μένα. Πραγματικά έχω συναισθήματαγι' αυτό που γίνεται στην Ελλάδα. Εννοείταιότι υπάρχουν πολλά δεινά και τα οικονομικάπροβλήματα απαιτούν διορθωτικά μέτρακαι αυτό μπορεί να είναι μια επώδυνηδιαδικασία. Αλλά πιστεύω ότι η Ελλάδακακώς, λάθος, τιμωρείται, αν μπορώ να τοθέσω κάπως έτσι. Οι άλλες ευρωπαϊκέςχώρες, οι ισχυρές, συχνά κρατούν μιαυπεροπτική και συγκαταβατική καιταυτόχρονα τιμωρητική στάση. Δεν νομίζωπως υπάρχει κάποιος λόγος για ταπείνωση.Ο πόνος είναι αρκετός. Η ταπείνωση δενείναι αναγκαία.Δεν ξέρω αν έτσι νιώθουνκαι οι Έλληνες. Αλλά αυτή την εντύπωσηέχω βλέποντας την κατάσταση από έξω.

Ερ. Έχετε ξεχωριστέςαναμνήσεις από την παραμονή σας στηνΕλλάδα;

Γ.Σ. Έχω εκατοντάδες.Μερικές από τις πιο ευτυχισμένες στιγμέςτης ζωής μου ήταν στην Ελλάδα. Έχω περάσεικαταπληκτικά στην Ελλάδα. Έχω έρθει γιαδιακοπές στην Ελλάδα. Έχω ταξιδέψειαρκετά στην Ελλάδα. Έχω δουλέψει ωςδάσκαλος στην Ελλάδα για περίπου ένανχρόνο. Οπότε έχω πολλές αναμνήσεις απότην Ελλάδα.

Ερ. Θα θέλατε ναμοιραστείτε μαζί μας μία ξεχωριστήανάμνησή σας;

Γ.Σ. Όταν δίδασκα στηνΕλλάδα, ήμουν καθηγητής σε φροντιστήριοξένων γλωσσών. Βρισκόμουν στον Βόλο.Και κοντά εκεί υπάρχει μια πανέμορφηπεριοχή που λέγεται Πήλιο. Έχω πολλέςδυνατές αναμνήσεις από εκείνο τον καιρόστον Βόλο και από τους φίλους που έκαναεκεί. Το τοπίο. Το Πήλιο. Τα βουνά. Τοπυκνό δάσος. Αυτό μου έκανε μεγάληεντύπωση. Δεν είναι ίσως η κλασική εικόναπου έχουν οι περισσότεροι για την Ελλάδα.Πολύ πράσινη και πολύ όμορφη. Ταξίδεψαπολύ στα ελληνικά νησιά αλλά έχω ωραίεςαναμνήσεις και από την ηπειρωτικήΕλλάδα. Άλλο ένα υπέροχο μέρος είναι ταΜετέωρα, αν το λέω σωστά. Τα μοναστήριαπάνω σ' αυτούς τους θεατρικούς βράχουςστη βόρεια Ελλάδα... Έτυχε να πάω μιαυπέροχη μέρα του Νοεμβρίου και, πιστέψτεμε, αυτό έγινε πριν από σαράντα χρόνια,και μου προκαλεί ακόμα δέος. Το ναπερπατάς σε αυτούς τους βράχους, σε αυτάτα μοναστήρια. Ήταν σαν ευλογία. Υπέροχα.Τη συγκεκριμένη ανάμνηση δεν θα τηνξεχάσω ποτέ.

Ησυνέντευξη μεταδόθηκε ολόκληρη στηνεκπομπή "Λόγια της Πόλης" με την ΔώραΣαρρή και την Έλενα Χατζηιωάννου