«Όταν ο ποιητής παίρνει το όπλο του»

Τι συμβαίνει όταν ένας ποιητής παίρνει το όπλο του (τους στίχους και τη φαντασία του) και βγαίνει στους δρόμους της πόλης προκειμένου να συγκεντρώσει υλικό για την παθολογία της χώρας; Μπορεί η ποίηση στις ημέρες μας, που δυσκολεύουν κάθε τόσο και περισσότερο, να επιστρέψει σε κάποιο είδος στράτευσης, να απομακρυνθεί από τον στενό χώρο του εργαστηρίου της και να αντικρίσει ξανά τον κόσμο σε σφαιρική μορφή; Με τις δύο καινούργιες ποιητικές συλλογές του, που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα, ο Νάνος Βαλαωρίτης μοιάζει να δίνει μια σαφή απάντηση: η ποίηση όχι μόνο μπορεί, αλλά και

Φυσικά, ο ποιητής δεν γίνεται να καταλήξει στην μπροσούρα ούτε στην εύκολη καταγγελία: έχει ως καλλιτέχνης τον τρόπο να επεξεργαστεί τις εικόνες του και να μιλήσει για όσα βλέπει να συμβαίνουν τριγύρω του με τη γλώσσα της υποβολής, της μεταφοράς και του υπαινιγμού, αλλά και της ειρωνείας, του χλευασμού ή της μαύρης κωμωδίας.

Και στα δύο βιβλία του (Ουρανός χρώμα βανίλιας, εκδόσεις Άγκυρα, σελ. 108, και Χρίσματα, εκδόσεις Κοινωνία των [δε]κάτων, σελ. 119), ο Βαλαωρίτης εξοργίζεται με το τέλμα στο οποίο έχει περιπέσει ο νεοελληνικός βίος. Πυρπολώντας τα δάση της, εξαπατώντας τους ανθρώπους της με ένα χρήμα το οποίο δεν τους ανήκε και αποθαρρύνοντας κάθε δημιουργική πρωτοβουλία, η Ελλάδα έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της όλα τα προηγούμενα χρόνια για να φτάσει στην κρίση και να οδηγηθεί στο χείλος της καταστροφής. Ο Βαλαωρίτης δεν έχει να προτείνει λύσεις, δείχνει, όμως, με τα ποιήματά του πόσο βαρύ είναι το τίμημα που καλούμαστε να πληρώσουμε για τον χρόνιο ατομικισμό μας.

Πρώτος μεταφραστής του Σεφέρη, του Ελύτη, του Εμπειρίκου, του Εγγονόπουλου και του Γκάτσου στα αγγλικά (έζησε στο Λονδίνο από τα μέσα της δεκαετίας του 1940), συνομιλητής του Αντρέ Μπρετόν (εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1954), εκδότης του ελληνικού περιοδικού Πάλι από το 1963 μέχρι το 1967 και πανεπιστημιακός δάσκαλος στο Σαν Φρανσίσκο από το 1968, ο Βαλαωρίτης βρέθηκε στο επίκεντρο όλων των πρωτοποριακών καλλιτεχνικών αναζητήσεων του 20ου αιώνα και ήρθε σε επαφή με ποιητές όπως ο Λόρενς Φερλινγκέτι και ο Άλλεν Γκίνσμπερκ. Η κατάδυση στα άδυτα της σύγχρονης τέχνης επί μια ολόκληρη ζωή δεν τον εμποδίζει σήμερα, σε ηλικία 91 ετών, να κρατάει ανοιχτά τα μάτια και τα αυτιά του στις κοινωνικές εξελίξεις και να παρεμβαίνει στα γεγονότα.

Διαλέγοντας τη σύντομη, τετράστιχη στροφή και καταφεύγοντας κατά τόπους στην ομοιοκαταληξία, ο Βαλαωρίτης αποβάλλει ευθύς εξαρχής το οποιοδήποτε διδακτικό ύφος, βάζει πριν απ' όλους στο στόχαστρο τον εαυτό του και κατορθώνει να εικονογραφήσει τον σκοτεινό αθηναϊκό του περίγυρο χωρίς να γίνει δηλητηριώδης και χωρίς να χάσει το κέφι του. Μήνυμα αισιοδοξίας από έναν ποιητή ο οποίος έχει το σθένος και την παρρησία να γράφει: «Δεν είμαι από αυτούς / που τους θάβουν εύκολα / έστω ακόμα κι εν ζωή όπου / πολλοί άθαφτοι κυκλοφορούν / στους δρόμους και στα σπί