Πρεμιέρα για τον «Γύρο του θανάτου»

Ο Αριστείδης Παγκρατίδης ("Ο δράκος του Σέιχ-Σού"), η Θεσσαλονίκη, το Κρατικό Θέατρο Βόρειας Ελλάδας, "Ο γύρος του θανάτου" (ο τίτλος της παράστασης) και η πρεμιέρα που δόθηκε με τη μορφή "γενικής δοκιμής" το περασμένο Σάββατο και μεταφέρεται τώρα για την ερχόμενη Παρασκευή 5 Απριλίου.

Έναςπολύπαθος ήρωας, σε μια πολύπαθη πόλη, σ΄ένα πολύπαθο

Πρόλαβανοι "ειδικοί" και χαρακτήρισαν το κρατικά βραβευμένο μυθιστόρημα το ΘωμάΚοροβίνη " Ο γύρος του θανάτου" ως "λογοτεχνικό -ιστορικό χρονογράφημα", "αστυγραφία της Θεσσαλονίκης", "κοινωνιολογική και πολιτική ιστορική ανάλυση", "λογοτεχνία του περιθωρίου" , "γλωσσολογικό παλίμψηστο", «αμερικάνικο μεταρεπορτάζ» και τον συγγραφέα "Ελληνα Τσάρλς Μπουκόφσκι" .

"Ο γύρος τουθανάτου" αφορά και καταγράφει λογοτεχνικά τον νεαρό Αριστείδη Παγκρατίδη ο οποίος, στην πολιτικά και κοινωνικά σκοτεινή δεκαετία του ΄60 στη Θεσσαλονίκη, χαρακτηρίστηκε ως ο "δράκος του Σέχ Σου" συγκλόνισε το πανελλήνιο και τελικά εκτελέσθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 1968καταδικασμένος τετράκις σε θάνατο "συμβάλλοντας", μ΄εναν απο τους... θεμέλιους λίθους για τη "ανέγερση" της ζοφερής μυθολογίας της εποχής καιτης πόλης.

Εκτοτε, με σκηνικό την αμφιλεγόμενη αλλά γοητευτική Θεσσαλονίκη, γράφτηκαν για την υπόθεση του "δράκου του Σέιχ-σού" σειρά κειμένων (μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, τραγούδια, μια κινηματογραφική ταινία, μελέτες και δοκίμια).

Τομεγάλο στοίχημα - επίτευγμα όμως τώρα, αφορά στο σκηνοθέτη Νίκο Μαστοράκη που ανέλαβε να μεταφέρει για πρώτη φορά στη σκηνή του ΚρατικούΘεάτρου Βόρειας Ελλάδας, στη Θεσσαλονίκη, στη χειρότερη οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά και συνδικαλιστικά, περίοδο της χώρας και -φεύ- και του ίδιου του Κρατικού θεάτρου -η παρουσία και συνέχιση της ύπαρξής του 52 χρόνια από την ίδρυσή του, κλυδωνίζεται από εσωτερικές διαμάχες και ίντριγκες- το ιδιαίτερο αυτό λογοτεχνικό έργο γραμμένο σε γλώσσα δύσκολη, πολυδιάστατη, συχνά προκλητική,αν όχι σοκαριστική.

Και μάλιστα, αυτός ο "νότιος" και "δυτικός" (έζησε και μεγάλωσε μεταξύ Κρήτης, Αθήνας και Βιέννης) σκηνοθέτης ανέλαβε να "δείξει" αυτή την πρώτη μεταγραφή του μυθιστορήματος στο θέατρο, στην - βιωματικά άγνωστη στον ίδιο Θεσσαλονίκη και σ΄ενα κοινό, μεγάλο μέρος του οποίου βίωσε το "μύθο" αλλά και την αλήθεια του έργου, γνωρίζει καλά δρόμους, πλατείες, ανθρώπους και γεγονότα που συνέβησαν πριν απο μόλις 50 χρόνια και συνεχίζουν καθώς..."... πολλοί Θεσσαλονικιοί έχουνε πρόβλημα με τον ύπνοτους. Η αργεί να τους πάρει η σηκώνονται άξαφνα ταραγμένoι και δεν μπορούν να ξανακοιμηθούν ή κοιμούνται λίγο και πετάγονται τα χαράματα λουσμένοι στον ιδρώτα. Μπορεί ναναι η ψυχή του Αρίστου που τους κλέβει από τον ύπνο τους. Μα δεν το ξέρουν..." (απο τον παραληρηματικό μονόλογο του "αχθοφόρου" -ενός απο τα εννιά πρόσωπα του έργου που θυμάται ακόμα και σήμερα πως... "... να ξέρουμε πως άμα καταδικαστεί κάποιος αθώος , πρέπει μετά θάνατον να δικαιωθεί. Για να ησυχάσει η ψυχή του. Αλλιώς γίνεται βραχνάς κι η σκιά του τριγυρίζει τρελαμένη τις νύχτες και μας κλέβει απ΄τη γαλήνη του ύπνου μας. Αν ήταν αθώος ο Αρίστος, πρέπει να δικαιωθεί η μνήμη του. Για να βρει ηρεμία η ψυχή του. Αλλιώς δε θα μας φύγει αυτός ο κόμπος που μας πνίγει χρόνια τώρα".

Έβαλελοιπόν ο σκηνοθέτης τους εννιά ήρωες του έργου, στην αίθουσα ενός σύγχρονου γηροκομείου και κράτησε τον πρωταγωνιστή -τον Αρίστο- πανταχούπαρόντα αλλά... "αόρατο". Οπως στην αρχαία τραγωδία. Εκεί που οι σκηνέςτων φόνων - το αίμα - δεν "φαινόταν" ποτέ στη σκηνή. Μιλούν οι άλλοι γιαυτό...

Την εισαγωγή -ενημέρωσητου κοινού για το "μύθο" αναλαμβάνει εισαγωγικά ο χορός και ο ..τοπικόςυμνωδός. Βασίλης Τσιτσάνης. Οπως στην αρχαία τραγωδία! Ιαμβικά και ίσως"αυτοσαρκαστικά":

" Ω-ό, ω-ό, ω-όμορφη Θεσσαλονίκη !

Με τη βοήθεια ενός πιάνου επι σκηνής...

"Ο-Ο-ομορφηΘεσσαλονίκη" τραγουδούν εν χορώ οι τρόφιμοι του γηροκομείου με τα πρόσωπα -μάσκες τραγωδίας. Και στο πρώτο μέρος της παράστασης (διαρκεί περί τα 120 λεπτά ) μέσα από τους παραληρηματικούς τους διαλόγους - μονολόγους εισάγουν -ή θυμίζουν - στο θεατή το κλίμα της εποχής, της πολιτικής, της πόλης . Φτώχεια, μετανάστευση, ζόφος, η Τούμπα, τα προσφυγικά, οι χαφιέδες, η εξουσία, η πλατεία Μεταξά (με το όνομα του δικτάτορα που ο λαός δεν την είπε ποτέ έτσι, "Πλατεία Βαρδαρίου" τη λένεακόμη ), το λιμάνι, πορνεία, ταβέρνες, χαμαιτυπεία, χασίς, προαγωγοί, δικαστές, αστυνομία, παρακράτος, τραβεστί ...

"Είναισύγχρονος αστικός μύθος είναι ο Παγκρατίδης και ο "δράκος". Ανακάλυψα ξανά τα παιδικά μου χρόνια. Τη θυμάμαι, την ξέρω καλά αυτή την εποχή.. Μπορεί ο Κοροβίνης να εστιάζει στην πόλη αλλά μέσα απ΄αυτή περνά όλη η νεώτερη ιστορία της Ελλάδας. Πάντα στις κοινωνίες υπήρχε το περιθώριο. Εμένα μ΄ενδιαφέρει το πως έχει στηθεί το παρακράτος. Οσο πιο μικρή η πόλη, τόσο πιο ορατό. Η δική μου οικογένεια ήταν μάλλον ευκατάστατη αλλάδίπλα έμεναν πόρνες, χασικλήδες... Δεν ηταν κάποιοι "άλλοι" όλοι αυτοί. Ηταν οι διπλανοί μας -ΕΜΕΙΣ. Πάντα οι εξουσίες στηριζόταν στον υπόκοσμο. Ετσι και "εξυπηρετούνταν" απ αυτούς και στο χέρι τους είχαν...Τους έλεγε: ξέρω που μένεις, πως ζεις, τι είδους "παράνομες" συνήθειεςέχεις. Κάνε μου αυτό - το άλλο κι εγω θα σ΄αφήσω εκεί στα δικά σου μέχρι να σε...χρειαστώ." λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο σκηνοθέτης .

"Εύκολαθα μπορούσα να ταυτίσω τους ήρωες του έργου με τους σημερινούς μετανάστες - τους σημερινούς φτωχοδιάβολους. Υπάρχει ομως πάντα - και σήμερα- το ανεπίδοτο της δικαιοσύνης. Βάζουν, λόγου χάρην σήμερα ισόβια στη φυλακή τον δήμαρχο Παπαγεωργόπουλο, καταδικάζουν και εξευτελίζουν τον Τσοχατζόπουλο και...λύθηκε το θέμα; ...

...Υπάρχουν -πάντα - και τα σύγχρονα κοινωνικά ταμπού. Τα ναρκωτικά λ.χ. Λέει η εξουσία: "Πάρε ντράγκς, πέθανε, αλλά προτού πεθάνεις κάνε μου τιςδουλειές. Τα... "κοινωνικά απόβλητα" πρέπει (πάντα) να ειναι χειρίσιμα .Ολες οι κοινωνίες χουν προβλέψει μέτρα γιαυτό τον χειρισμό" απαντά, σε σχετική ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Νίκος Μαστοράκης.

Είναιαυτή η "άλλη" άποψη -θέση που αρθρώνει στο μυθιστόρημα ο ..."αστός απο την παραλία" όπως αυτοχαρακτηρίζεται ο απών από την παράσταση ήρωας .

" ...ΟΠαγκρατίδης και οι του ομοίου φυράματος ανήκουν εις τους κόλπους των αθλίων, εις την κοινωνικήν τάξιν η οποία αναπτύσσεται εις το περιθώριον των άλλων, εκείνην την οποίαν επιτυχώς ο ιδιοφυής Κάρλ Μάρξ εχαρακτήρισε"λούμπεν"

Για να αναρωτηθεί στην ακροτελεύτια παράγραφο της «διήγησής» του: «Τις πταίει; Η καταγωγή;Η οικογενειακή κατάστασις; Η ελλιπής εκπαίδευσις; ... Πιθανά οικονομικά κίνητρα;... Η μήπως το πλέον άφευκτον και άνωθεν αποφασισμένον- η αδυσώπητος των ανθρωπίνων πλασμάτων μοίρα, η ειμαρμένη, το πεπρωμένον, το και τουρκιστί «κισμέτ» αποκαλούμενον, εις το οποίον μετα περισσού πάθους οι ανατολικοί λαοί ως θεήλατον θύσουσιν».

Ο"δύσκολος" (ακόμα και στην εκφορά της συγκεκριμένης γλώσσας) ρόλος, αφαιρέθηκε απο την παράσταση. Είπαν οτι δεν υπήρξε ηθοποιός στο ΚΘΒΕ πουμπορεί να αρθρώσει από στήθους την "παλιά γλώσσα" του αστού...

«Ηγλώσσα είναι που πλάθει χαρακτήρες και οι χαρακτήρες γλώσσα. Οι ποικιλίες είναι η γοητεία της γλώσσας. Το ιδιόλεκτο του καθένα... » έλεγε για το έργο του ο καθηγητής-φιλόλογος - συγγραφέας, Θωμάς Κοροβίνης συμπληρώνοντας πως "Μ΄απασχολεί το συμπλήρωμα της ιστορίας. Μπορείς να τη δεις μέσα από τη σκιά των πραγμάτων. Και βέβαια μέσα απ τη σκιά της... γλώσσας" .

" Δεν υπάρχουν σήμερα ηθοποιοί να μπορούν να μιλήσουν τη γλώσσα του Παπαδιαμάντη... Ο Βραχωρίτης έκανε παραστάσεις στην αρχαία ελληνική γλώσσα- αλλά... πριν απο είκοσι - τριάντα χρόνια. Υπάρχει πλέον μια τάση ευκολίας, αποδόμησης, αμφισβήτησης... Ολα γίνονται, και πιστεύεται οτι πρέπει να γίνονται, "εύκολα", "απολογείται" ο Νίκος Μαστοράκης και συνεχίζει: "...Είχα μια φίλη. Μέτρια χορεύτρια. Βρήκε μια άκρη, πήγε στην Πίνα Μπάους... "Εκεί είναι ευκολα, μοντέρνος χορός" μου έλεγε. "Να σας δοκιμάσω της είπε η Μπάους, περάστε απ΄τη μπάρα..." Ποιά μπάρα αναρωτήθηκε. Τόβαλε τελικά στα πόδια..." Δεν γίνεται ετσι, θέλει και μπάρα, θέλει και γνώση χρήσης της ελληνικής γλώσσας πριν τα σύγχρονα "αφαιρετικά" γκρίνγκλις... Ολα αυτά βέβαια δεν γίνονται στο ελάχιστο χρονικό διάστημα προβών και προετοιμασίας που δίνεται από τα θέατρα. Οταν σπούδαζα κι εργάστηκα στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κούν έπαιξα στους "Ορνιθες". Αρχίζαμε πρόβες απ΄το Δεκέμβρη. Σ΄ενα έργο στημένο - έτοιμο - που θα παιζόταν το επόμενο καλοκαίρι στην Επίδαυρο. Τώρα στήνονται παραστάσεις σ΄ενα και δυο μήνες. Ξαφνικά τί; Γίναμε πιο όλοι εμείς έξυπνοι;;;"

Η πρεμιέρα της πρώτης θεατρικής παράστασης του έργου του Θωμα Kοροβίνη αναβλήθηκε ήδη τρεις φορές. Την Παρασκευή 22 Μαρτίου λόγω τεχνικών προβλημάτων, την Παρασκευή 29 Μαρτίου λόγω συνδικαλιστικών θεμάτων (στάσεις εργασίας των μελών του "πάσης φύσεως προσωπικού"), το Σάββατο 30 Μαρτίου (πάλι λόγω παρατεταμένων στάσεων εργασίας του απλήρωτου προσωπικού). Δόθηκε δημόσιαόμως (εμβόλιμα μεταξύ των δύο τρίωρων στάσεων) στις 5.30 το απόγευμα του Σαββάτου η... γενική δοκιμή. Ανοιχτή για το κοινό. Και δίκην πρεμιέρας το Βασιλικό θέατρο των 720 θέσεων, γέμισε ασφυκτικά. Η παράσταση διήρκησε 160 λεπτά (ίσα που πρόλαβαν οι συντελεστές να υποκλιθούν στο κοινό που τους αποθέωνε καθώς σε... λίγα λεπτά άρχιζε η νέα στάση εργασίας των απλήρωτων εργαζομένων και το θέατρο θα έπρεπε να εκκενωθεί. Ετσι, η νέα πρεμιέρα ορίστηκε ξανά. Για την Παρασκευή 5 Απριλίου αυτή τη φορά. Στις 9 μ.μ. Αν δεν υπάρξουν κι αυτή τη φορά τεχνικά κωλύματα, στάσεις εργασίας, εισαγγελικές παρεμβάσεις, απεργίες ηθοποιών, τεχνικών, διοικητικού προσωπικού ή ... το πνεύμα του Αρίστου που συνεχίζει τον αδικαίωτο "Γύρο του θανάτου" στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη.

Πηγή φωτογραφιών: Κρατικό Θέατρο Βόρειας Ελλάδας (Από την γενική δοκιμή της παράστασης "Ο γύρος του θανάτου".

πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ