Επιπλωμένη διανόηση, δίχως διβάνι…

Του Δημήτρη Α.Γιαννακόπουλου Λίγα λόγια θα συμπλήρωνα στο ίσως πιο «αναπαραστατικό» άρθρο που συνέταξε έλληνας δημοσιογράφος περί της ύπαρξης και λειτουργίας της ντόπιας διανόησης στην ελληνική συγκυρία της κρίσης. Ο δημοσιογράφος είναι ο Κώστας Βαξεβάνης, το άρθρο του φέρει τον τίτλο «Στο ντιβάνι της Διβάνη και της διανόησης» και το διάβασα στο «koutipandoras.gr». Θα συμφωνούσα σε όλα, μα σε όλα, με ενθουσιασμό μάλιστα …εκτός από τον τίτλο του άρθρου! «Επιπλωμένη διανόηση, δίχως διβάνι…», θα τον προτιμούσα, αλλά αυτός δεν θα ήταν λόγος να γράψω τις ......παρακάτω αράδες, βγαλμένες από την προσωπική μου περιπέτεια στο εφαρμοσμένο πεδίο των μοντέρνων ιδεών, της ιστορίας των ιδεών και της ερασιτεχνικής μελέτης (χόμπι) της αρχαιολογίας και γενεαλογίας της Ευρωπαϊκής διανόησης, όπως και εκείνης που αναπτύχτηκε ως συνέχεια αυτής και παρακολούθημά της στη Β. Αμερική. Τα παρακάτω σημεία με μορφή αφορισμών αποτελούν την προσωπική μου γνώμη και παραδίδονται για προβληματισμό και προβληματοποίηση ενός φαινόμενου κρίσιμου για την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας, Δημοκρατίας και πολιτικής σε μίκρο – και μακροπολιτικό επίπεδο. Πρόκειται για το κοινωνικοπολιτικό φαινόμενο ελληνική διανόηση.
1) Η διανόηση αποτελεί πολιτική έκφραση μια ηθικής πραγματείας (με την έννοια του treatise). Άρα, η διανόηση είναι μια πολιτική διαδικασία, η οποία πραγματεύεται την σχέση ισχύος (power)- δικαιοσύνης (justice) στη κοινωνία και δεν περιορίζεται στους, και από τους, ιδεολογικούς φορείς του «πνεύματος» του φιλελευθερισμού, του σοσιαλισμού, του αναρχισμού, του κομμουνισμού, του εθνικισμού, του φασισμού, ή του νεοφιλελευθερισμού. Η διανόηση ως πολιτική διαδικασία είναι αυτή που ορίζει προσωπικότητες ως διανοούμενους, λοιπόν, και όχι το αντίστροφο. Δεν κάνει ο διανοούμενος, ή ο αφηγητής μιας μοντέρνας πολιτικής ιδέας, την διανόηση, αλλά η διανόηση αναδεικνύει μορφές που αποτελούν τον συγκυριακό εκφραστή μιας αφήγησης που διακόπτει μια άλλη: τρέχουσα, κυρίαρχη, με την μορφή της σημερινής «κοινής γνώμης», του αυτονόητου, του στερεοτυπικού, ή δομημένης ιδεολογικοπολιτικά ως μεγάλη αλήθεια για την ανθρωπότητα. 2) O διανοούμενος είναι ο άξεστος των θαυμάτων, που διαρκώς προσπαθεί να οδηγήσει τις προλήψεις και προκαταλήψεις σε μια μαθηματική (φιλοσοφική) καθαρότητα για να κατανοήσει - ο ίδιος κατ’ αρχήν - την βαθύτερη δομή του κόσμου, δηλαδή του ατόμου. Ο διανοούμενος, λοιπόν, δεν είναι ο άξεστος των θεαμάτων ή των μειζόνων κοινωνικών θεμάτων, αλλά των θαυμάτων. 3) Ο διανοούμενος φέρει συνείδηση μπάσταρδου. Δυστυχώς ζει στον κόσμο της απάρνησης, μπορεί και της αυταπάρνησης, της κρίσης, του ανικανοποίητου. Ο διανοούμενος είναι ένα εντελώς ανασφαλές πολιτικό υποκείμενο κι έτσι πρέπει να είναι για να δημιουργήσει κάτι καινούργιο: μια νέα συνείδηση, ένα διαφορετικό μηχανισμό αίσθησης και αντίληψης κάποιας κοινωνικής πραγματικότητας, μια νέα μορφή ικανοποίησης στις Τέχνες και στις Επιστήμες, μια νέα μηχανή στο χώρο της τεχνολογίας, μια νέα μεθοδολογία απόκτησης και συστηματοποίησης της γνώσης και …επιτρέψτε μου, μια νέα ηθική στις στρατηγικές αμιγώς πολιτικής , οικονομικής ή διοικητικής μορφής. 4) Ο διανοούμενος δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι ένα συγκυριακό προϊόν «μάρκετινγκ των συγγραφέων». Ούτε ασφαλώς ένας πράγματι καλός ή καλοδιαφημισμένος συγγραφέας θα έπρεπε να θεωρείται διανοούμενος. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένας καλός και αναγνωρισμένος κοινωνικά συγγραφέας που ενισχύθηκε ή/και ενισχύεται από το μάρκετινγκ και τα κλαμπ της ελληνικής διαπλοκής, δεν είναι διανοούμενος. Τον διανοούμενο τον κάνει η διανόηση, όπως επιχείρησα απλά να εξηγήσω ευθύς εξαρχής κι όχι οι «επιδόσεις» του στην λογοτεχνία, σε άλλες Τέχνες, στην επιστήμη ή στους υπόλοιπους τομείς που ανέφερα, ή ακόμα οι επιδόσεις του στις δημόσιες σχέσεις και στην επίκαιρη επιλογή των «σωστών φίλων»! Υπάρχουν «μεγάλα ονόματα» σε όλους τους τομείς άρθρωσης της ανθρώπινης δημιουργίας που δεν έχουν καμία σχέση με την διανόηση. Όπως επίσης και μεγάλες, αναγνωρισμένες και αναγνωρίσιμες μορφές στους αντίστοιχους χώρους του πνεύματος και των γραμμάτων, οι οποίοι αποτελούν δίχως αμφιβολία σημαντικούς διανοούμενους. Το ότι κάποιος καλός συγγραφέας, που εκτιμάται από πολλούς ή λιγότερους, δεν είναι διανοούμενος, δεν τον μειώνει καθόλου και αντίστροφα. Εάν κάποιος είναι σημαντικός διανοούμενος δεν σημαίνει πως έχει τις κοινά και θετικά αναγνωρισμένες ιδιότητες ενός καλού συγγραφέα, επιστήμονα, ακαδημαϊκού δασκάλου, στρατηγικού παράγοντα. 5) «Το πρόβλημα με την ελληνική διανόηση δεν είναι ότι σιωπά και κοιμάται. Είναι ότι χωνεύει ακόμη…», γράφει ο φίλος Κώστας Βαξεβάνης. Και δεν κάνει λάθος, μόνον που έτσι «εκχυδαΐζει» ένα ευρύτερο και πολύ σοβαρό πρόβλημα: χωνεύει πράγματι τον «αχόρταγο» από τις διαπλεκόμενες σχέσεις με την πολιτικοοικονομική εξουσία, δίχως ωστόσο να χωνεύει και πολλά πράγματα από την σχέση της διεθνούς διανόησης με την σημερινή ελληνική συγκυρία της κρίσης. Η ελληνική «διανόηση» πάσχει από δυσπεψία. Της κάθονται πλέον στον λαιμό, με κίνδυνο να την πνίξουν, οι σχέσεις της και οι συναναστροφές της με το κυριολεκτικώς απολίτιστο διακυβερνητικό σκυλολόι της μεταπολίτευσης του 1974, ενώ αποκοιμήθηκε στην μεγάλη τράπεζα του «μυστικού δείπνου» της με τους ντόπιους παράγοντες επιρροής (decision – opinion makers), αδυνατώντας να παρακολουθήσει τις σύγχρονες κοινωνικοπολιτικές και κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις διεθνώς, πάντα σε σχέση με την εξέλιξη της διεθνούς διανόησης. Η κρίση έπιασε τους περισσότερους έλληνες «διανοούμενους» κυριολεκτικά στον ύπνο. Μοιάζει γι’ αυτούς σαν ένα κακό όνειρο ή έναν εφιάλτη που θα περάσει μόλις ξυπνήσουν, αν και ο πραγματικός αυτός εφιάλτης για την κοινωνία είναι αυτός που σχετίζεται με την ουσιαστική κρίση ταυτότητάς τους. Οι προβαλλόμενοι από το καθεστώς ως έλληνες διανοούμενοι απλώς ΔΕΝ είναι διανοούμενοι, ή δεν είναι διανοούμενοι πλέον, αν και υπήρξαν κάποτε, καθώς έπεσαν στο διανοητικό κενό μιας εποχής για την χώρα μας, που και οι ίδιοι σε κάποιο βαθμό δημιούργησαν. Ασφαλώς μικρές εξαιρέσεις υπάρχουν. Η διανόηση στην Ελλάδα δεν έσβησε δια παντός. Ίσως, μάλιστα, τώρα να δημιουργούνται οι αντικειμενικές συνθήκες για να αναγεννηθεί. Αρκεί στο «επιπλωμένο σπίτι» της να προστεθεί και ένα … ντιβάνι (διβάνι).