Ο Ελληνορθόδ​οξος πολιτισμός το «κινδυνευό​μενον και προκείμενο​ν». (Πολεμικό Μουσείο (14/1/12) Πρωτ. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός

π. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός
Ὁμότιμος Καθηγητής Παν/μίου Ἀθηνῶν

Γιά τόν Ὀρθόδοξο Χριστιανό τό οἰκονομικό μας πρόβλημα εἶναι πρώτιστα πνευματικό, συνδέεται δέ μέ τήν ἀποδυνάμωση τῆς πολιτιστικῆς μας ταυτότητας, κύριο συστατικό τῆς ὁποίας εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία. Χαίρω δέ, πού μοῦ ἀνετέθη ἡ παρουσίαση τῆς δυναμικῆς, πού ἀνέπτυξε ἡ Ὀρθοδοξία στήν διαμόρφωση καί........
ἱστορική συνέχεια τοῦ πολιτισμοῦ μας.

Πολιτισμός εἶναι ἡ πραγμάτωση τοῦ περιεχομένου τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό ἐνσαρκώνεται καί ἀποτυπώνεται στό περιβάλλον του, τό ὁποῖο -ἒτσι- διαμορφώνεται σύμφωνα μέ τήν κουλτούρα–καλλιέργεια τῆς ψυχῆς του. Ὀρθά ὁ Arnold Toynbee εἶπε, ὃτι «ἡ ψυχή τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι ὁ πολιτισμός τῆς ψυχῆς». Ἀπό τόν κανόνα αὐτό δέν μπορεῖ νά ἐξαιρεθεῖ τό δικό μας Ἒθνος. Ὁ ἑλληνικός πολιτισμός καταξιώθηκε σέ παγκόσμιο ἀγαθό καί μορφωτικό θησαυρό τῆς Οἰκουμένης.

Στήν ἱστορική διαμόρφωση τοῦ πολιτισμοῦ μας ὑπάρχει πνευματική συνέχεια. Θεμελιακό στοιχεῖο τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ εἶναι, κατά τόν Κλήμεντα τόν Ἀλεξανδρέα (+235 μ.Χ.), ἡ «ζήτησις τῆς ἀληθείας», καί ὁδήγησε ἱστορικά στήν ἓνωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέ τόν Χριστιανισμό, τῆς ἑλληνικότητας μέ τήν Ὀρθοδοξία, ὡς αὐθεντική χριστιανικότητα. Ἡ ἓνωση αὐτή, θεανθρώπινη στήν οὐσία της, παρήγαγε τόν ἑλληνορθόδοξο πολιτισμό, τόν πολιτισμό τῶν Ἡρώων καί Ἁγίων μας.
α) Ἡ Ἑλληνική Ἐκκλησία ἢδη ἀπό τόν β΄- γ΄ αἰώνα, ἀναδείχθηκε σέ παράγοντα καί φορέα τοῦ Ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ (γλώσσας, παιδείας, τέχνης, λαϊκοῦ βίου κ.λπ.), πού μεταλαμπαδεύθηκε καί σέ ὃλους τούς Ὀρθόδοξους Λαούς στά ὃρια τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας, στήν προχριστιανική καί χριστιανική ἐκδοχή της (αὐτοκρατορία τῆς Νέας Ρώμης). Οἱ λαοί καλοῦνται ὁλόκληροι, μέ ὃλη τήν κοινωνική δομή τους, στό Κυριακό σῶμα. Αὐτό συνέβη καί μέ τό Ἑλληνικό Ἒθνος, τό ὁποῖο βαθμιαῖα εἰσῆλθε ὁλόκληρο στήν Ἐκκλησία, μεταμορφώνοντας τίς κοινωνικές καί πολιτιστικές δομές καί ἐκφράσεις του μέ τήν ἀναγέννησή του στούς κόλπους της.

Κύριο στοιχεῖο τοῦ Ὀρθοδόξου πολιτισμοῦ εἶναι ἡ ζήτηση Χάρης, λόγω τῆς πίστεως στήν ἀνάγκη τῆς Χάρης γιά τήν πραγμάτωση τοῦ ἀνθρώπου ἐνδοϊστορικά καί αἰώνια. Ὁ Ὀρθόδοξος Ἓλληνας (Ρωμηός) ζεῖ μόνιμα μέ τήν αἲσθηση τῆς παρουσίας τοῦ Ἀκτίστου στή ζωή του καί μέ τήν προσδοκία τοῦ θαύματος, τό ὁποῖο εἶναι ἡ ἐγκυρότερη ἐπιβεβαίωση τῆς θείας παρουσίας. Στήν ἑλληνική γλώσσα ἡ ἀξία ἢ ἀπαξία τοῦ ἀνθρώπου προσδιορίζεται μέ βάση τή θεόνομη σχέση. Ἒτσι λέμε: θεοφοβούμενος, ἀθεόφοβος, θεομπαίκτης ἢ «δέν ἒχει Θεό μέσα του», διότι ἡ ἐνοίκηση τοῦ Θεοῦ ἰσχύει στή συλλογική λαϊκή συνείδηση ὡς στοιχεῖο καταξίωσης τοῦ ἀνθρώπου. Ἒτσι, ἀποβαίνει ὁ ὀρθόδοξος πολιτισμός βίωση τῆς προτεραιότητας τοῦ προσώπου, ὡς ἑτερότητας καί ἐλευθερίας, στά ὃρια τῆς ἐν Χριστῷ κοινωνίας.

Ἡ ἐκκλησιαστική ἱστορία τῆς Ἑλλάδος ἀποτελεῖ μιά πλευρά ἱστορίας τοῦ πολιτισμοῦ τῆς χώρας (Kulturgeschichte). Ὃλα τά πολιτισμικά άγαθά μας ἐξελίχθηκαν ὑπό τήν ἐπίδραση τοῦ Χριστιανισμοῦ. Οἱ μορφές καί ἐκφράσεις τοῦ Ἑλλαδικοῦ πολιτισμοῦ,