Παναγιώτης Ποταγός: ο μεγάλος Έλληνας εξερευνητής του 19ου Αιώνα

Ο Παναγιώτης Ποταγός (1838-1904), ιατρός από την Βυτίνα της Αρκαδίας, είναι αδιαμφισβήτητα ο σημαντικότερος Έλληνας περιηγητής των νεωτέρων χρόνων, και ο μόνος που δικαιούται τον χαρακτηρισμό του εξερευνητή. Τα εξερευνητικά ταξίδια που πραγματοποίησε στην κεντρική Ασία και την κεντρο-ανατολική Αφρική κατά την δεκαπενταετία μεταξύ 1868 και 1883, έδωσαν το υλικό για τον πρώτο (και εν τέλει μοναδικό) τόμο των «Περιηγήσεων» του (700 σελίδων), που εξέδωσε το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1883, ενώ ακολούθησε δύο χρόνια αργότερα και γαλλική έκδοση στο Παρίσι (“Dix annees de voyages dans l’Asie centrale et l’Afrique equatoriale”, Ernest Leroux Editeur, Paris 1885). Στο πρώτο του ταξίδι, ο Ποταγός ξεκίνησε από την.....
Συρία και αφού πέρασε από το Ιράκ, την Περσία και το Αφγανιστάν, διέσχισε τους ορεινούς όγκους του Ινδοκούς (Ινδικό Καύκασο) και του Παμίρ και συνέχισε μέσα στην έρημο του Γκόμπι, στη Βόρεια Κίνα (Κασγκάρ και Χάμια), την Μογγολία (Βλιαστέ), για να καταλήξει στο Χηλή (Colintzia) της Ανατολικής Σιβηρίας, στην καρδιά της ασιατικής ηπείρου, από όπου και επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη και από εκεί στην Οδησσό και την Κωνσταντινούπολη.

Στο δεύτερο του ταξίδι, ξεκίνησε από το Σουέζ της Αιγύπτου και αφού περιηγήθηκε τις βορειο-δυτικές
περιοχές της Ινδίας, τη Νότια Περσία και το Αφγανιστάν, επέστρεψε στο Καϊρο. Στο τρίτο του ταξίδι, ορμώμενος από το Κάιρο, κατευθύνθηκε νότια, και –μέσω του Σουδάν- έφτασε στην Κεντρική Αφρική, μέχρι τις περιοχές του Βορείου Κονγκό, προχωρώντας πιο πέρα από τις περιοχές που
είχε εξερευνήσει ο μεγάλος Γερμανός εξερευνητής Γ. Σβαϊνφουρτ (1836-1925). Είναι ενδιαφέρον ότι, από τα τέσσερα «βιβλία» στα οποία διαιρείται ο Α’ τόμος των Περιηγήσεων του Ποταγού (τόσο στην ελληνική όσο και στη γαλλική του έκδοση) μόνο τα δύο πρώτα, που ονομάζει «Περιηγητικά», αφορούν την εξιστόρηση των τριών μεγάλων ταξιδιών του σε Ασία και Αφρική. Το τρίτο βιβλίο, που ονομάζει «Ιστορικόν» είναι μία συγκριτική μελέτη του συγγραφέα για τις χρονολογίες των αρχαίων λαών (Εβραίων, Αιγυπτίων, Ασσυρίων, Βαβυλωνίων, Αράβων, Συρίων, Φοινίκων, Λυδών, Μήδων,
Περσών και Ελλήνων). Στο τέταρτο βιβλίο, που φέρει τον τίτλο «Φυσικόν», ο Ποταγός καταγίνεται με την ερμηνεία διαφόρων –μετεωρολογικών κυρίως- φαινομένων, ενώ υπάρχει και ένα γεωγραφικό κεφάλαιο που τιτλοφορείται «Περί διαιρέσεως της γης εις ζώνας και του ανθρώπου εις φυλάς».

Η «παράταιρη» συμμετοχή ενός Έλληνα γιατρού από την Αρκαδία στη μεγάλη «εξερευνητική
περιπέτεια» του 19ου αιώνα, αποτελεί ένα μικρό παράδοξο που βρίσκει την ερμηνεία του κυρίως στην
εντελώς ξεχωριστή προσωπικότητα, την ιδιόμορφη ιδιοσυγκρασία και τα προσωπικά βιώματα που
κατηύθυναν τον Παναγιώτη Ποταγό στο «έντιμον στάδιον» των ριψοκίνδυνων περιηγήσεων (που σε αρκετές περιπτώσεις κόντεψαν να του στοιχίσουν τη ζωή του). Γνωρίζουμε ότι από τη μικρή του

Στράβων
ηλικία, στο φημισμένο σχολείο της Βυτίνας, που συναγωνιζότανε τότε εκείνο της γειτονικής Δημητσάνας, ο Ποταγός εί