Δοκίμια και κριτικές του Κωστή Παπαγιώργη για σημαίνοντες Έλληνες στοχαστές

Κωστής Παπαγιώργης

Τα βιβλία των άλλων – ΙΙ

Έλληνες στοχαστές

Εισαγωγή – Επιμέλεια: Δημήτρης Καράμπελας

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.: 312

Σπάνια μπορεί να βρει κανείς στυλίστα γραφιά που να έχει ασκήσει παρόμοια γοητεία και επίδραση μέσα από τον δοκιμιακό λόγο. Υπήρξε ο αξεπέραστος «παιχταράς» στο τερέν της γραφής στα χρόνια της Μεταπολίτευσης διαθέτοντας μια δαιμονική ευκολία στη συγγραφή, ταυτόχρονα με μιαν έμφυτη στρατηγική επιδεξιότητα να πλαγιοκοπεί κάθε ρωγμή της καθημερινής ζωής! Χάρισε σε κάθε του κείμενο, σε κάθε λέξη, ξεχωριστό ενδιαφέρον, δημιουργώντας ένα αξεπέραστο προσωπικό στυλ, καινοτομώντας ταυτόχρονα, καθώς ανανέωσε με την τολμηρή θεματολογία της καθημερινής ζωής τον αποστειρωμένο δοκιμιακό λόγο, απελευθερώνοντάς τον λυτρωτικά από τη σκουριά του ακαδημαϊκού λογιοτατισμού.

Λίγο να γνώριζε κανείς τον Κωστή Παπαγιώργη αμέσως θα διαπίστωνε ότι πρόκειται για έναν ασυνήθιστα ευφυή άνθρωπο – κι έπειτα δεν θα βαριόταν να μετρά κουσούρια! Ωστόσο, αυτή η προικισμένη φύση χρωστούσε πολλά στα κουσούρια της, που συνέτειναν μεταξύ άλλων στην τελική διαμορφωμένη ταυτότητα της πιο ιδιαίτερης – σίγουρα – πνευματικής προσωπικότητας στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Ο Παπαγιώργης συνέδεσε τη φιλοσοφία με τη λαϊκότητα – σκέψη αδιανόητη και βέβηλη πριν απ’ αυτόν, σε μιαν εποχή που επικρατούσε ο λογιοτατισμός και η ναρκισσιστική ακαδημαϊκή ακαμψία των σοφών πανεπιστημιακών που εκφράζονταν σε μια γλώσσα δίχως καμιά πλαστικότητα, ακατάληπτη και εν ολίγοις συντεχνιακή. Δεν έχανε ευκαιρία να υπενθυμίζει τους «άθλους» της ακαδημαϊκής κοινότητας: «Η περίπτωση του Στέλιου Ράμφου έχει αποβεί με τα χρόνια εξαιρετέα, αλλά παραδειγματική. Το ελληνικό πανεπιστήμιο τον θεώρησε ανεπαρκή (!), όπως άλλωστε και τον Παναγιώτη Κονδύλη…».

Lifo, 2014

Είναι γνωστές έξαλλου οι περιπτώσεις αυτές όπου το… απαιτητικό ελληνικό πανεπιστήμιο δεν θεώρησε επαρκή τον Ράμφο και τον Κονδύλη, όπως και τον Γιανναρά, που απερρίφθη δυο φορές από τη Θεολογική Σχολή!

Θητεύοντας σ’ έναν μικρό κοιτώνα στο Παρίσι από το 1968 έως το 1975 (όταν και επέστρεψε ετοιμοπόλεμος), δίχως κανέναν κοσμοπολιτισμό να τον παρασέρνει, εξέτισε μια μακρά θητεία στην ανάγνωση, μακριά από αμφιθέατρα, διαλέξεις και δημόσιες εμφανίσεις. Άρα, ο Παπαγιώργης ξεκίνησε τις πνευματικές αθλοπαιδιές του διαβάζοντας ακατάπαυστα και ξεκοκαλίζοντας όλη τη δυτική φιλοσοφική σκέψη με το χάρισμα του προικισμένου αναγνώστη – δηλαδή αυτού που ψυχοπιάνεται με τις λέξεις και το νόημά τους. Μελετώντας με την ψυχή και με τα σπλάχνα, ο Παπαγιώργης σε ηλικία μόλις 28 ετών αποφασίζει, δίχως να διακόψει τις μαραθώνιες αναγνώσεις του, να έρθει αντιμέτωπος με τους εκλεκτούς, με εκείνο τον υπερβολικό ζήλο των νεοφώτιστων, πράγμα που γίνεται αμέσως αντιληπτό στην κριτικογραφία του, που συγκεντρώθηκε από τον ακάματο Δημήτρη Καράμπελα στη σειρά «Τα βιβλία των άλλων», την οποία επιμελείται και παρουσιάζει.

Με αυτήν τη σειρά ο Καράμπελας προσφέρει μεγάλη υπηρεσία, ώστε να αναδειχθεί αυτή η παράλληλη πνευματική δραστηριότητα που ο Παπαγιώργης άσκησε με πρωτοφανή επιτυχία από την πρώτη στιγμή της πνευματικής του διαδρομής έως και την ύστατη.

Δεν είναι τυχαίο ότι στα έντυπα και στα περιοδικά που συνεργάστηκε δημιούργησε ένα δικό του φανατικό κοινό, που τα προμηθεύονταν μόνο και μόνο για να διαβάσει τα κείμενά του! Κείμενα τα οποία λατρεύονταν, όχι αναγκαστικά από βιβλιολάτρες αλλά και από μιαν ευρύτερη γκάμα αναγνωστών, χάρη στη διαβολική σαγήνη, την καθαρή και ευθύβολη σκέψη όπου συνυπήρχε στοχασμός και βίωμα.

Όταν κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος της σειράς «Τα βιβλία των άλλων – Ι, Έλληνες Συγγραφείς», γράφαμε μεταξύ άλλων: «Το γεγονός είναι ότι χάρισε στην εγχώρια λογοτεχνική κριτική μια νέα μενταλιτέ, οξυδέρκεια και αξία, έτσι ώστε μια κουβέντα τού Παπαγιώργη να αποτελεί ένα σοβαρό πρόκριμα αξιολόγησης. Αλλά και το αντίθετο: μια διεισδυτική επίκριση ήταν αρκετή για να σε στιγματίσει… Κοντολογίς, αξιομνημόνευτη και με έντονο ενδιαφέρον είναι κάθε προσπάθεια ανάδειξης του πολύπλευρου και πολυσύνθετου αυτού φαινομένου της γραφής, του οποίου κάθε κείμενο εξακολουθεί να προκαλεί πνευματικές δονήσεις.

(…) Να σημειώσουμε δε, ότι από την πρώτη του εμφάνιση ως κριτικογράφου κατάφερε να κλέψει το ενδιαφέρον με τη διεισδυτικότητα που διέκρινε τις παρατηρήσεις του που – το δίχως άλλο – εμπλούτιζαν την κριτική σκέψη με μια νέα αντίληψη ανάγνωσης».

Στον δεύτερο τόμο «Έλληνες Στοχαστές», που μόλις κυκλοφόρησε, συγκεντρώνονται πρώιμα και ύστερα δοκίμια ή κριτικά σημειώματα του Κωστή Παπαγιώργη, για σημαντικούς Έλληνες στοχαστές, ανάμεσά τους ο Ζήσιμος Λορεντάτος, ο Χρήστος Μαλεβίτσης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Παναγιώτης Κονδύλης, ο Κώστας Αξελός, ο Χρήστος Γιανναράς, ο Στέλιος Ράμφος.

Υπάρχει η γνωστή παροιμία που καλεί κάποιον να του δείξει τους φίλους του για να του πει ποιος είναι. Ο νεαρός, τότε, Παπαγιώργης, έχοντας τακτοποιήσει τις πενήντα κούτες από την εκλεκτότερη ποικιλία εισαγόμενης δυτικής σκέψης στη βιβλιοθήκη του στο Χαλάνδρι, στο σπίτι των γονιών του, αντιστρέφει την παροιμία θέλοντας να συστηθεί ως αυτός που θα δείξει (στους άλλους) τους εχθρούς του για να τους δηλώσει ποιος είναι. Η βιβλιοθήκη του συγκροτείται από σπάνια και κορυφαία έργα, φιλοσοφικά και λογοτεχνικά, διαβασμένα και με σημειώσεις στα περιθώρια. Η βιβλιοθήκη έχει βάρος σε αξία, όχι σε διακόσμηση. Οι τόμοι είναι ταυτόχρονα κατανεμημένοι και επεξεργασμένοι μέσα στο κεφάλι του, χαρίζοντας στην έκφρασή του ένα ύφος μόνιμης δυσαρέσκειας.

Έτσι, μετά την οκτάχρονη άσκησή του στο ερημητήριο του Παρισιού, επέστρεψε στο οικείο Χαλάνδρι αλλά και στις δικές του ανομοιογενείς παρέες που απολάμβανε και στα στραβά και στα όμορφα. Στο φως της ημέρας, ο Παπαγιώργης του Παρισιού έμενε ακλόνητα προσηλωμένος στα διαβάσματά του. Η καθημερινή εντατική μελέτη ήταν για αυτόν ό,τι ο αέρας που αναπνέουμε. Ωστόσο, όταν νύχτωνε, ο Χαλανδριώτης και έπειτα Εξαρχειώτης Παπαγιώργης έμπαινε στο σκοτεινό του σώμα να αναμετρηθεί με τους δαίμονές του, να πάρει πίσω το αίμα του προς χάριν εκείνου του μικρού φοβισμένου παιδιού που κούρνιαζε μέσα του. Του το χρωστούσε, κι αυτός ήταν ο λόγος που ξεφάντωνε όντας ενήλικας σαν παιδί και σαν ρέμπελος κι όχι σαν ένας στιλιζαρισμένος ποζάτος διανοούμενος. Ο Παπαγιώργης δεν σκηνοθετούσε τον εαυτό του, ούτε και τον παπαγάλιζε. Ήταν ο εαυτός του, κι αν κάποτε αυτό γινόταν κουραστική μανιέρα, ποτέ δεν έχανε το ενδιαφέρον του. Η τσαλακωμένη του εικόνα δεν υπήρξε προϊόν μάρκετινγκ, αλλά μια παρεκκλίνουσα ζωή που πλήρωσε ακριβό τίμημα. Τίποτα πάνω του δεν ήταν δωρεάν. Ό,τι έχασε και ό,τι κέρδισε, ήταν εξοφλημένο.

Νεαρός ων και με το θυμικό του ασυγκράτητο να ακονίζει την έριδα και την ειρωνεία, είναι έτοιμος να «σκοτώσει» τα είδωλά του, μπας και βρει τη δική του περπατησιά στον απαιτητικό αυτό στίβο των ολίγων και εκλεκτών. Στο στόχαστρό του δεν βάζει όποιον κι όποιον. Αναμετριέται με τους αρίστους: Ζήσιμος Λορεντάτος, Χρήστος Μαλεβίτσης, Κορνήλιος Καστοριάδης, Παναγιώτης Κονδύλης, Κώστας Αξελός, Χρήστος Γιανναράς, Στέλιος Ράμφος.

Μπορεί τα βράδια να κορυβαντιά με το λαϊκό άσμα «το τραβάς το σχοινί και θα σπάσει», το πρωί, ωστόσο, αναμετριέται με το Χαμένο Κέντρο, «Κείμενο υψηλής πνοής γραμμένο με βαθιά αίσθηση του ουσιώδους», ελέγχοντας τον ελληνοκεντρισμό του ερημίτη της Κηφισιάς.

«Πάει και ο Ζήσιμος! Όλοι εμείς που τάχατες καταγινόμαστε στα γράμματα και διαβαίνουμε άνευ αδείας τις πύλες των τυπογραφείων, είχαμε λίγο πολύ στον νου και στην καρδιά μας αυτόν τον σπάνιο άνθρωπο που μόναζε στην Κηφισιά και ήταν από μόνος ένα ταμείο του ελληνισμού».

«Αθηνόραμα», 2004

……………………………………………………………………………

Επίσης, σφοδρή είναι η επίθεσή του στον Χρήστο Μαλεβίτση για το έργο του «Η φιλοσοφία του Χάιντεγκερ». Ο Μαλεβίτσης δεν έχει κατανοήσει τη χαϊντεγκεριανή σκέψη. Ο νεαρός «βέβηλος» έχει πάρει φόρα. Στο στόχαστρό του βάζει τον Χρήστο Γιανναρά, «Το Πρόσωπο και ο Έρως». Φουριόζος επιτίθεται εναντίον του Στέλιου Ράμφου κάνοντας λόγο για «βαλσαμωμένη γλώσσα» και απολιθωμένο «ελληνοχριστιανισμό». Ο Παπαγιώργης είναι από τους πρώτους που «χώνεται» στον Καστοριάδη, σχεδόν ταυτόχρονα με την έκδοση του βιβλίου του στα γαλλικά, «L’institution imaginaire de la société» («Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας»), αρκετόν καιρό πριν κυκλοφορήσει στα ελληνικά. Στο πρόσωπό του βλέπει έναν σύγχρονο σοφιστή που δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να πάρει στα χέρια του την τύχη του. Στον έτερο ξένο των Παρισίων, Κώστα Αξελό, επιφυλάσσει μια πιο συγκαταβατική υποδοχή, χαρακτηρίζοντάς τον, ωστόσο, ως έναν εκ των «διαδόχων» του Χάιντεγκερ. Στον μοναδικό που φέρεται γενναιόδωρα είναι ο Παναγιώτης Κονδύλης, με τον οποίο συνεργάζεται ως μεταφραστής της εμβληματικής σειράς που διηύθυνε ο τελευταίος στις εκδόσεις Γνώση.

Ο Παπαγιώργης ολοκληρώνει αυτήν την πρώιμη φάση της πολεμικής του, κατά την οποία διεκδίκησε και απέκτησε ένα κυρίαρχο κομμάτι στον πνευματικό χώρο, πράγμα που δεν του αμφισβητήθηκε ούτε από τους κρινόμενους – πλην του Κονδύλη, ο οποίος ήταν και ο μόνος που διέφυγε τα φαρμακερά του βέλη. Ο ίδιος ο Παπαγιώργης, σε μιαν από τις συνεντεύξεις του, διασώζει τη γνώμη του Κονδύλη για τα δικά του αυτοτελή βιβλία αναφέροντας ότι «ο μακαρίτης ο Κονδύλης (…) πίστευε ότι ξεκίνησα καλά, αλλά μετά έγραφα ποιητικές σαχλαμάρες».

……………………………………………………………………………

«Η υπεροψία του Λόγου δεν υποκύπτει εύκολα: θέλει πάντα, στο πείσμα των όποιων ιστορικών εμπειριών, να χτίζει βασίλεια και χαρτοβασίλεια, αδιαφορώντας για τα δεινά του ιστορικού ανθρώπου».

«Τομές», 1980

«Είναι δύσκολο για μας τους ιθαγενείς Ρωμιούς να αντιληφθούμε τη θέση του εκλαμπρότατου Κορνήλιου Καστοριάδη ή απλώς Καρντάν.

(…) Δηλώνει αναμορφωτής της κοινωνίας, εντούτοις, η σημερινή κοινωνία, π’ ανάθεμά την, δεν τον ακούει και κάνει του κεφαλιού της».

«Αθηνόραμα», 1994

Αυτά, μεταξύ άλλων, σημειώνει στην πλήρη και συγκροτημένη «Εισαγωγή» του ο επιμελητής του τόμου Δημήτρης Καράμπελας, που του οφείλουμε μεγάλες χάρες γι’ αυτή την ουσιαστική συμβολή του στην ανάδειξη σκόρπιων κειμένων του Παπαγιώργη μέσα από μια κατηγοριοποίηση τόσο αναγκαία και τελικά χρήσιμη, ώστε να συγκεντρωθούν και κατανοηθούν όλες οι πολυσχιδείς πνευματικές επιδόσεις του προικισμένου αυτού συγγραφέα. Τα γραπτά αυτά, που έχουν συγκεντρωθεί σε αυτόν τον τόμο, ανήκουν στον πρώιμο και ύστερο Παπαγιώργη. «Οι δύο αυτές περίοδοι, ωστόσο, αν και ανήκουν στην ίδια εργογραφία, διαφέρουν μεταξύ τους σημαντικά. Στην πρώτη, ένας νεαρός συγγραφέας ανταγωνίζεται τα πρότυπα ή τους συνοδοιπόρους του· στη δεύτερη, τους ξαναδιαβάζει ως ώριμος δοκιμιογράφος που αναγνωρίζει ότι είναι αδύνατον να ξεχωρίσει τις ιδέες τους από τη γραφή τους. Η διαφορά στην αποτίμησή τους είναι τόσο μεγάλη, που, αν δεν γνώριζε κανείς την εξέλιξή του, θα πίστευε ότι έχουν γραφτεί από άλλον άνθρωπο». 

«Φίλοι ή εχθροί της φιλοσοφίας, γνωρίζουμε ότι όσοι κοιμήθηκαν με το γάλα της αλήθειας στα χείλη, τους έφαγαν τα φίδια – φιλόσοφος της πλάνης και της περιπλάνησης, της οικουμενικής διόγκωσης και του πλανητικού τιτανισμού, διάδοχος ενός στοχαστή που δεν μπορεί να έχει διαδόχους, φυγάς και αλήτης, ο Κώστας Αξελός δεν μπορεί να έχει καλύτερη τύχη…»

«Σιαμαία και ετεροθαλή», εκδόσεις Καστανιώτη, 1990

Η δεύτερη περίοδος του Παπαγιώργη σηματοδοτείται από το εμβληματικό, πλέον, «Περί Μέθης» – ένα βιβλίο που τα άλλαξε όλα. Ο Παπαγιώργης, αφού χόρτασε διαβάσματα και έριδες, αποφάσισε να αφουγκραστεί τον εαυτό του. Φιλοσοφία, δοκίμιο, μελέτες, ιστορία και λογοτεχνία αποτέλεσαν τα βασικά υλικά της δικής του λαλιάς. Με αυτά συναρμολογεί τον δικό του κόσμο, που τον ξεθάβει από τις βίαιες αντιφάσεις της μέρας και της νύχτας. Όλη την πνευματική του πραγματεία τη θέτει στην υπηρεσία των ανθρώπινων αδυναμιών, στο τσάκισμα του εαυτού, στη βία, στη μνησικακία, στη ζηλοτυπία, σε θέματα γενικά «της σκοτεινής πλευράς της ζωής», φωτίζοντας τα ερέβη των ανθρώπινων παθών, υμνώντας πνευματικά τις καθημερινές τσακισμένες ψυχές. Με την επιμονή του στις σκοτεινές πτυχές του ανθρώπινου χαρακτήρα συνέθεσε τον ύμνο του ανθρώπινου παλιοχαρακτήρα! Πρόκειται για τον «γιατρό» της ανθρώπινης παθολογίας.

«Ο Κονδύλης, ειρήσθω εν παρόδω, είναι αναγνωρισμένη πένα στη Γερμανία και τα γραπτά του έχουν ιαθεί από κάθε ιό επαρχιωτισμού. Γι’ αυτό, μπορούμε να παρακολουθήσουμε στις σελίδες του επιδείξεις ισχύος, ακόμα και να μοιράζει “ψηλές” σε κάποιες διάσημες κεφαλές (δεν γλυτώνει φυσικά ο Αρόν). Όσο για το ελληνοτουρκικό ζήτημα που εξόργισε τους ντόπιους, αποτελεί παλιά υπόθεση. Ήδη ο Καποδίστριας προβληματιζόταν για το φρόνημα των νέων που θα όδευαν στην Εσπερία για να αγοράσουν μυαλό: πώς θα επέστρεφαν και πώς θα προσαρμόζονταν στα καθ’ ημάς; Ο Κονδύλης συνεχίζει επάξια την παράδοση των Ελλήνων που διακρίθηκαν στην ξένη και δείχνουν απέναντι στα πάτρια μιαν αναλγησία που, με κρύο μυαλό, δεν απέχει διόλου από τον ρεαλισμό».

«Αθηνόραμα», 1999

Ο Παπαγιώργης ταυτόχρονα με το προσωπικό του έργο αναπτύσσει την κριτικογραφία του επαγγελματικά αυτή τη φορά στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο, καθαρά και δίχως καμιάν αμφιβολία για βιοποριστικούς λόγους. Στην κριτικογραφία του βρήκε μια διέξοδο να «ψωμίζεται», όπως έλεγε, μαζί με τις καταπληκτικές μεταφράσεις του, οι οποίες αποτελούν μιαν άλλη πτυχή της μεγάλης πνευματικής του συμβολής στον τόπο.

Στη δεύτερη περίοδο της κριτικογραφίας του για τους Έλληνες στοχαστές, ο Παπαγιώργης αναθεωρεί μεγάλο μέρος των απόψεών του και δείχνει να κερδίζει το ενδιαφέρον του ο Στέλιος Ράμφος. Σε αυτήν την περίοδο, πλέον, ο κριτικός Παπαγιώργης διαβάζει εντελώς διαφορετικά τους ίδιους αυτούς στοχαστές. Γράφει χαρακτηριστικά: «Τα τελευταία είκοσι χρόνια, τα βιβλία του Γιανναρά, του Κονδύλη και του Ράμφου έκαναν μεγαλύτερη αίσθηση από τα σύγχρονά τους λογοτεχνικά κείμενα. Σαν κράμα λογοτεχνίας και σκέψης, το δοκίμιο μπορεί να φέρει μια πνευματική ενηλικίωση που την έχουμε όλοι ανάγκη».

«Όπως έχουν τα πράγματα τις τελευταίες δεκαετίες στη Γραικία, για να εγκολπωθείς τη γνώμη ενός εμπειρογνώμονα επί των ντόπιων ηθών, πρέπει αρχικά να γίνεις εχθρός του. Είναι μοιραίο. Ωσότου να καταλάβει κανείς ότι η χώρα είναι μασκαρεμένη και βιώνει βίο μασκαρά, περνάει περίπου μισός αιώνας. Και μετά; Άδηλον. Διότι αναγκάζεσαι, σαν τον Γιανναρά, να ζεις μεταξύ “εχθρών” και “νεωτεριστών” της δεκάρας και να σε διαβάζουν άνθρωποι τυφλοί που έχουν όμως μάτια από τον κώλο. Υπ’ αυτήν την έννοια, τα βιβλία και η δαψιλής αρθρογραφία του συγγραφέα διδάσκουν μια υψηλή μελαγχολία που καλλιεργεί τον απομονωτισμό. Όλοι οι καλοί σ’ αυτόν τον τόπο πήγαν από μαράζι και μελαγχολία».

«Αθηνόραμα», 2003

Έχοντας ήδη στρώσει τον δρόμο του, ο μετα-Παπαγιώργης (όπως ηδονίζονται να λένε οι μετα-κοινωνιολόγοι), εγκαινιάζει με το «Περί Μέθης» μια νέα δοκιμιογραφία, πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα σε μιαν εποχή που όλοι διψούσαν για λίγη πνευματικότητα – εκτός κομματικής γραμμής. Μέσα σε ένα κλίμα όπου μετατρεπόταν σε δημοκρατικό δικαίωμα και σε κεκτημένο του λαού ακόμα και η πνευματικότητα, εμφανίστηκε ο Παπαγιώργης σαν ένα νόμισμα κομμένο από άλλο νομισματοκοπείο, και προς έκπληξη όλων, δίχως να διαθέτει (ευτυχώς) κανένα τυπικό πιστοποιητικό σπουδών ή τίτλων, άλλαξε τις τιμές και τις αξίες της αγοράς.

Ο ίδιος υπήρξε παθιασμένος θιασώτης των ξεγραμμένων ζωών, όλων εκείνων των εξόριστων ψυχών που δεν μπορούν να ξεμπλέξουν με τους δαίμονές τους, εκείνων των περιπτώσεων που σιγοψήνονται στα πάθη τους μένοντας έκθετοι και εκτεθειμένοι, όλων εκείνων των μικρών ή μεγάλων αποδράσεων των ατίθασων χαρακτήρων από τους περιορισμούς της κόσμιας κοινωνικής συμπεριφοράς. Κατανοούσε έντρομος την αδυναμία των παθών – πολύ περισσότερο από τη δύναμη του εξωραϊσμού τους.

«Όλες οι προσπάθειες που έγιναν για να εσωτερικεύσει ο Έλλην άνθρωπος τον εαυτό του και να τεθεί στην κοινωνία όχι ως αντανάκλασή της αλλά σαν αυτεξούσια εσωτερικότητα, η οποία καταφάσκει πριν απ’ όλα στον εαυτό της, απέτυχαν ή έμειναν στη μέση. Ο Ράμφος αναδεικνύεται σε μέγιστο παθολόγο και θεράποντα του ελληνισμού. Παρότι δεν κατέρχεται συχνά στο ιστορικό πεδίο, παρότι δεν κάνει παραχωρήσεις στην κοινή αντίληψη και την τρέχουσα άγνοια, όταν γίνεται χειροπιαστός κάνει αληθινό σαρπράιζ πάρτι».

«Επενδυτής», 2000

Θες η μοναδικής κομψότητας χρήση της γλώσσας με όλον τον πλούτο της υπερδισχιλιετούς της περιπέτειας, θες η λοξή ματιά του συγγραφέα, θες το καλαμπούρι που έκρυβε μακρά μαθητεία στη σοφία, ο διαφορετικός τόνος της σκέψης του που ακουγόταν σαν μια άλλη μουσική, ελεύθερη, που δεν αγωνιούσε να κρύψει τις οφειλές της αλλά και τις ρήξεις της, η παρουσία του Παπαγιώργη στα γράμματα δημιούργησε από την πρώτη του κιόλας πρόταση μια πνευματική φουσκοθαλασσιά.

Υπήρξε τόσο ξεχωριστός που, όπως είπαμε ήδη, κέρδισε το ενδιαφέρον όλης της πνευματικής κοινότητας. Τα σχόλιά του δημιουργούσαν θέματα, οι προσεγγίσεις του άνοιγαν δρόμους σκέψης και το γοητευτικό του ύφος δεν είχε προηγούμενο. Ίσως ο Παπαγιώργης μετά τη λυτρωτική του απόφαση να συνδυάσει τη φιλοσοφία με την προσωπική του φωνή, τα διανοήματα με τα πάθη, τις υψηλές ιδέες με τους εξευτελισμούς, τα βιβλία του με τα ιδιωτικά του καμώματα που δημιούργησαν μια μυθολογία γύρω του, υπήρξε εκείνος που έστρεψε το ενδιαφέρον της όποιας πνευματικής ζωής του τόπου από την υπερπληθωριστική γραφικότητα της ποίησης και των ποιητών σε ουσιαστικότερα αναγνώσματα και σε σοβαρότερες πνευματικές προσωπικότητες.

Στο καλό και στο κακό, είτε το ομολογούν είτε όχι, όλοι οι άνθρωποι αναγνωρίζουν τον εαυτό τους.

«Σιαμαία και ετεροθαλή»

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ο προχριστιανικός κόσμος των Εταίρων

Bιβλίο: 24 ανατρεπτικά διηγήματα

Μαρξ εναντίον Προυντόν