Η εν δήμω και εν οίκω καθημερινότητα των αρχαίων Αθηναίων – Μέρος Τρίτο – Διασκεδάσεις και παίγνια

Τα συμπόσια ήταν ο πλέον διαδεδομένος τρόπος διασκέδασης των αρχαίων Αθηναίων.

Συνήθως, οι Αθηναίοι τα απολάμβαναν στις επίσημες εορτές, σε εξαιρετικά γεγονότα ή με αφορμή οικογενειακές εορτές, αθλητικές νίκες και ποιητικούς αγώνες. Στα περίφημα συμπόσια συνευρίσκονταν νέοι και γέροι, σοφοί και τύποι ιδιόρρυθμοι. Ο οικοδεσπότης του συμποσίου υποδεχόταν τους καλεσμένους του εγκάρδια. Οι δούλοι της οικίας έπαιρναν από τους καλεσμένους το ιμάτιο και τα σανδάλια, και τους οδηγούσαν στις θέσεις τους, στα ανάκλιντρα. Σε γενικές γραμμές, οι συνδαιτυμόνες έτρωγαν με τα πόδια απλωμένα πάνω στο

ανάκλιντρο και στήριζαν τον κορμό τους σε όρθια θέση με μαξιλάρες. Δίπλα σε κάθε συμποσιαστή υπήρχε ένα φορητό τραπεζάκι, όπου οι δούλοι είχαν τοποθετήσει τα φαγητά σε μερίδες.

Στο κεφάλι τους φορούσαν στεφάνια από φύλλα ή λουλούδια. Οι πιο τιμητικές θέσεις βρίσκονταν στο πλάι του οικοδεσπότη, τις οποίες ο ίδιος είχε ορίσει από πριν. Πολλές φορές όμως το απέφευγαν και οι προσκεκλημένοι κάθονταν όπου ήθελαν. Κατόπιν, τους έφερναν ένα δοχείο με νερό να πλύνουν τα χέρια τους (χέρνιψ) και το συμπόσιο άρχιζε με ένα ποτήρι αρωματισμένο γλυκό κρασί, κάτι σαν το σημερινό απεριτίφ, το οποίο ονόμαζαν πρόπωμα. Το πρώτο μέρος του συμποσίου έκλεινε με το γεύμα. Οι συνδαιτυμόνες έτρωγαν με τα χέρια και, αντί για πετσέτες, σκουπίζονταν με την ψίχα του ψωμιού, την οποία μαζί με τα άλλα περισσεύματα τροφών πετούσαν στους σκύλους τους, οι οποίοι τους ακολουθούσαν παντού.

Στο δεύτερο μέρος του συμποσίου, πριν αρχίσει η οινοποσία, γινόταν μια σπονδή στους θεούς και τον Διόνυσο (τον αγαθό δαίμονα), που δώρισε το κρασί στους ανθρώπους. Έπειτα τραγουδούσαν έναν ύμνο στον Διόνυσο συνοδεία του αυλού της αυλητρίδας. Βασικά καθήκοντα στο συμπόσιο είχε ο συμποσίαρχος, ο άρχων της πόσεως, του οποίου καθήκον ήταν να ρυθμίζει την ποσότητα κρασιού για τον καθέναν. Αυτός επίσης ήταν που κανόνιζε τον βαθμό του μίγματος νερού και κρασιού, το οποίο συνήθως ήταν ίσο προς ίσο ή τρία μέρη νερού κι ένα κρασιού. Το κρασί τους το συνόδευαν με διάφορα τραγήματα, φρούτα, ξηρούς καρπούς και γλυκά. Μαζί με το κρασί, η λύρα περνούσε από τον έναν στον άλλον συνδαιτυμόνα, που τραγουδούσε ή απήγγελλε στίχους ποιητών, όπως του Σιμωνίδη, του Ανακρέοντος, της Σαπφούς, του Αισχύλου, του Ευριπίδη… Τα συμπόσια ήταν και μια ευκαιρία να προβάλλει ο καθένας τη μουσική του παιδεία.

Εκτός από τη μουσική και τα τραγούδια, στα συμπόσια κύρια θέση είχαν οι συζητήσεις, τα παιχνίδια, τα αινίγματα, οι γρίφοι και ο κότταβος, ένα πολύ δημοφιλές παιχνίδι της κλασικής εποχής. Από κάποια συμπόσια δεν έλειπαν ακόμα και τα θεάματα, όπου εμφανίζονταν γελωτοποιοί, ακροβάτες ή όμιλοι καλλιτεχνών. Συνήθως, όμως, οι διασκεδάσεις των συμποσίων δεν ήταν τόσο δαπανηρές και περιορίζονταν στα κουτσομπολιά και τις ευτράπελες ιστορίες καθώς και σε πολιτικές και φιλοσοφικές συζητήσεις.

Η κύρια σημασία της λέξης «συμπόσιον» είναι «συγκέντρωση ανθρώπων που πίνουν μαζί». Τα συμπόσια αυτά ήταν η αιτία να γεννηθεί ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος, καθώς το μαρτυρούν ακόμα, ανάμεσα σε άλλα, το «Συμπόσιον»του Πλάτωνος και το «Συμπόσιον» του Ξενοφώντος, τα «Συμποσιακά» του Πλουτάρχου και οι «Δειπνοσοφισταί» του Αθήναιου.

Τέλος, να σημειώσουμε ότι στα συμπόσια αυτά λάμβαναν μέρος μόνο άνδρες. Οι ελεύθερες γυναίκες αποκλείονταν αυστηρά από αυτές τις συγκεντρώσεις της κοινωνικής ζωής – όπως και από όλες τις εκδηλώσεις της πολιτικής ζωής. Έχουν όμως για αντιστάθμισμα μερικές θρησκευτικές γιορτές – συμπόσια στα οποία λάμβαναν μέρος μόνο γυναίκες, για παράδειγμα τα Θεσμοφόρια. Στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα η γυναικεία παρουσία της Διοτίμας, που ήταν ξένη από τη Μαντινεία, γίνεται διά μέσου του Σωκράτη, ο οποίος αναφέρει τα λόγια της, που είχε ακούσει από την ίδια. Πρόκειται για ένα ευφυές λογοτεχνικό τέχνασμα του Πλάτωνα, καθώς μέσα από τη Διοτίμα εκφράζει δικές του απόψεις!

Τα αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών

Πολλά από τα παιχνίδια που έπαιζαν τα παιδιά της αρχαίας Αθήνας έχουν σωθεί ώς τις μέρες μας. Τα δημοφιλέστερα ήταν η σφαίρα, η σβούρα, η κούνια, ο εφεδρισμός (να ανεβαίνει το ένα παιδί στην πλάτη του άλλου) και τα καρύδια, που είναι τα αντίστοιχα των σύγχρονων βώλων. Σφαίρα δεν έπαιζαν μόνο τα παιδιά αλλά και οι έφηβοι. Οι νέοι αγαπούσαν επίσης τα παιχνίδια ισορροπίας, όπως το ασκολιασμό, που δεν ήταν άλλο από την προσπάθεια να ισορροπήσουν πάνω σε ένα ασκί γεμάτο κρασί και αλειμμένο με λάδι. Αναφέρονται επίσης ως παιχνίδια ο κολλαβισμός, που παραπέμπει στο σύγχρονο «μπιζ», η «στρεπτίνδα», που ήταν το γύρισμα ενός νομίσματος ή οστράκου, ο «κυνδαλισμός», ένα παιχνίδι με πασσάλους, τα «πεντάλιθα», αντίστοιχο των σημερινών πεντόβολων, η μυΐνδα, που είναι η σύγχρονη τυφλόμυγα, η διελκυστίνδα και άλλα.

Επίσης, στην Αθήνα οι άρχοντες διοργάνωναν κάθε χρόνο κοκορομαχίες στο θέατρο. Πολύ δημοφιλείς ήταν και οι μονομαχίες σκύλου και γάτας. Από τις διασκεδάσεις δεν έλειπαν και τα τυχερά παίγνια. Έπαιζαν ζάρια, την πεττεία, ένα παιχνίδι που μοιάζει με τάβλι ή ντάμα, το μονά ζυγά με χάλκινα νομίσματα, κύβους, κουκιά και κοκαλάκια.

Θεατρικές παραστάσεις και χοροί

Κορυφαία μορφή ψυχαγωγίας ήταν οι θεατρικές παραστάσεις. Στην Αθήνα, κατά τα Λήναια και τα Μεγάλα Διονύσια, το κοινό παρακολουθούσε από την ανατολή του ήλιου δραματικά και σατυρικά έργα. Το εισιτήριο στοίχιζε δύο οβολούς, αλλά για τους άπορους η πολιτεία κάλυπτε τις δαπάνες. Τα θεάματα παρακολουθούσαν και γυναίκες. Μέσα στη μέρα παρακολουθούσαν τρεις δραματικές παραστάσεις κι ένα σατυρικό δράμα. Επειδή τα θεάματα διαρκούσαν όλη την ημέρα, οι θεατές έπαιρναν μαζί τους και το φαγητό τους. Το κοινό επιδοκίμαζε ή αποδοκίμαζε τον ποιητή και τους ηθοποιούς. Όταν ενθουσιάζονταν σε μια σκηνή, φώναζαν: «αὖθις, αὖθις!» («Ξανά! Ξανά!»). Όταν δεν τους άρεσε η παράσταση, αποδοκίμαζαν τον ποιητή και τους ηθοποιούς σφυρίζοντας και ποδοκροτώντας, ενίοτε πετώντας και πέτρες. Στην παράσταση του «Ορέστη» του Ευριπίδη, κατά την οποία ο ηθοποιός απήγγειλε «ἐκ κυμάτων γάρ αὖθις αὖ γαλήν’ ὁρῶ…» (δηλαδή, «γαλήνη βλέπω»), το κοινό άκουσε «γαλῆν» («γάτα») και ξέσπασε σε γέλια, νιαουρίσματα και σφυρίγματα. Τέτοιο υπήρξε το πανδαιμόνιο, που για να επιβληθεί η τάξη επενέβησαν οι ραβδούχοι – τα αντίστοιχα σημερινά ΜΑΤ!

Μεγάλη ήταν και η ψυχαγωγία που προσέφερε στους Αθηναίους ο χορός. Θεωρούσαν θείο χάρισμα τη ρυθμική κίνηση ενός πλαστικού σώματος. Ο χορός μαζί με τη μουσική και την ποίηση ήταν γνωρίσματα καλλιέργειας και μορφώσεως. Πολλοί χοροί είχαν μυθική καταγωγή και θεία προέλευση. Οι κώμοι ήταν χαρούμενες πομπές με τραγούδι και χοροί σε εορτές και συμπόσια που κρατούσαν άγρυπνους τις νύχτες τους φιλήσυχους πολίτες. Ο κόρδαξ, πάλι, ήταν χορός φαλλικός, ζωηρός και απρεπής προς τιμήν του Διονύσου.

Γενικότερα, οι Έλληνες μάθαιναν χορό από τα παιδικά τους χρόνια. Για τον Πλάτωνα, ο χορός σημαίνει παιδεία, καθώς δεν αποβλέπει μόνο στην ευλυγισία και τη χάρη του σώματος αλλά και στην καλλιέργεια της ψυχής και στην ισορροπία του πνεύματος.

Λαϊκές εορτές

Όπως και στις μέρες μας, οι θρησκευτικές γιορτές αποτελούσαν την αφορμή για να ξεφύγουν από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και εξελίσσονταν σε ένα πρώτης τάξεως πανηγύρι για τους ανθρώπους της πόλεως, κυρίως όμως της υπαίθρου. Από την αρχαιότητα έως και τις μέρες μας κάθε χωριό είχε τα πανηγύρια του, όπου η θρησκευτική λατρεία εξελισσόταν σ’ ένα πρώτης τάξης ξεφάντωμα. Τη μεγαλύτερη ευκαιρία για εύθυμους πανηγυρισμούς έδιναν οι εορτές του Διονύσου, όπου το κρασί, το πολύτιμο δώρο του θεού, έρεε άφθονο. Στην Αθήνα είχαμε τα Διονύσια, τα Ανθεστήρια και τα Λήναια. Επίσης τις εορτές της πολιούχου θεάς, τα Παναθήναια και τα Αρρηφόρια, τα Διιπόλεια του Διός, τα Θαργήλια και τα Πυανόψια του Απόλλωνα, όπως και πολλές άλλες λιγότερο γνωστές γιορτές.

Διαβάστε επίσης:

ΠΑΣΟΚ: «Στο κόκκινο» η ένταση με τη Ν.Δ. – Σκληρή γραμμή κατά Μητσοτάκη

ΚΚΕ: Κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για υγειονομικό όλεθρο στη Θεσσαλία

Οικονομικός θάνατος: Αδιανόητη καταστροφή σε γεωργία και κτηνοτροφία από τις πλημμύρες στη Θεσσαλία