Κερδισμένο το ΝΑΤΟ στο Βίλνιους, αλλά όλοι έφυγαν… νικητές

Απαιτείται πολύ μεγάλη ψυχραιμία και διπλωματική εμπειρία για να αξιολογηθούν οι εξελίξεις που αφορούν τα θέματα του ΝΑΤΟ, όπως και τη συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Βίλνιους.

Από όλη την εξέλιξη των θεμάτων που ενδιέφεραν τους συμμάχους του ΝΑΤΟ, κερδισμένη βγαίνει η Συμμαχία, η οποία πλέον υποδέχθηκε τη Σουηδία στους κόλπους της. Ο

τρόπος που επέλεξε η Τουρκία να αντιπαρατεθεί με τα υπόλοιπα κράτη μέλη – και ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ – έγινε αντικείμενο πολλών αναλύσεων, στην ουσία όμως η κατάληξη επαναφέρει την Τουρκία στον συμμαχικό γεωστρατηγικό σχεδιασμό, έστω και αν εντονότατα εκφράζεται δυσπιστία συγκεκριμένων ισχυρών συμμάχων στις πολιτικές επιλογές της ύστατης στιγμής του κ. Ερντογάν.

Όλοι επιτέλεσαν το έργο τους και επέστρεψαν ικανοποιημένοι στις πρωτεύουσές τους διαβεβαιώνοντας τους λαούς τους ότι δεν ηττήθηκαν. Το μέτρο που επετεύχθη στο Βίλνιους φαίνεται και στις πρώτες δηλώσεις των κ.κ. Μητσοτάκη και Ερντογάν.

Η Ελλάδα χαιρέτισε αμέσως τα θετικά αποτελέσματα, που αφορούσαν το θέμα της σουηδικής ένταξης, και εκτίμησε θετικά τις πιο πρόσφατες δηλώσεις του κ. Ζοσέπ Μπορέλ, που αναγνώρισε, μετά τις πρώτες άκαμπτες αντιδράσεις, ότι θα μπορούσε να επανεξεταστεί η εκφρασθείσα επιθυμία του κ. Ερντογάν για την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας του.

Όφελος και υποχρέωση του Ερντογάν

Η τουρκική πλευρά γνωρίζει πολύ καλά ότι στο πλαίσιο της Συμμαχίας ευρωπαϊκά θέματα, και κυρίως όσα αφορούν στην τελωνειακή ένωση, έχουν πολύ χαλαρή ή και μηδαμινή σχέση με τον νατοϊκό γεωστρατηγικό σχεδιασμό. Περαιτέρω σχολιασμός των ευρωπαϊκών επιδιώξεων της Άγκυρας στο συμμαχικό πλαίσιο δεν προσφέρει οτιδήποτε στη συζήτηση και μετά τις άμεσες αντιδράσεις των Ευρωπαίων μάλλον δημιουργεί σύγχυση για τις τουρκικές επιδιώξεις.

Παρ’ όλα αυτά, ο κ. Ερντογάν, με πολιτική διαίσθηση και σιγουριά, φέρνει την τελευταία στιγμή το θέμα της ένταξης της χώρας του στην Ε.Ε. και το συσχετίζει με τη σουηδική προσχώρηση στο ΝΑΤΟ επειδή γνωρίζει ότι πολιτικά η θέση που εκφράζει θα συγκρατηθεί και θα παραμένει στην ευρωπαϊκή ημερήσια διάταξη. Ταυτοχρόνως όμως αυτοβούλως υπάγεται στην υποχρέωση να αποδεχθεί την ισότιμη θέση όλων των κρατών μελών της Ε.Ε.

Τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., αλλά κυρίως οι κυβερνήσεις των κρατών μελών, δεν μπορούν να εισέλθουν σε οποιαδήποτε συζήτηση για την τελωνειακή ένωση και την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, αν διαπιστωθεί εκ νέου παράνομη και αντιθεσμική αντιμετώπιση της Κυπριακής Δημοκρατίας από την πλευρά της αιτούσας Τουρκίας.

Βάζει μόνη της εμπόδια

Με διπλωματική εμπειρία που διαφέρει από τη δημοσιογραφική ή και αυτή των ειδικών συμβούλων, εκτιμάται ότι οι δηλώσεις των πολιτικών ηγετών ήταν πολύ μετρημένες σε όλα τα επίπεδα και ανταποκρίνονται απόλυτα στη σοβαρότητα των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η συζήτηση που θα ακολουθήσει μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας.

Αναμφισβήτητα η Τουρκία γνωρίζει ότι κανείς δεν εμποδίζει την ενταξιακή της πορεία παρά μόνο η αντίληψη που έχει μόνη της διαμορφώσει για την Ευρώπη. Η διατήρηση παραβατικής συμπεριφοράς έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας και του casus belli στο Αιγαίο απασχολούν την Ε.Ε., όσο και αν προσπαθεί η Τουρκία να προχωρήσει μόνο σε διμερείς συζητήσεις με την Ελλάδα.

● Το Κυπριακό και οι περιορισμοί που θέτει η Άγκυρα στην εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου δεν αποτελούν τυπικό θέμα στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας.

● Το Αιγαίο και οι θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελούν ζωτικά πεδία ενδιαφέροντος της Ε.Ε.

● Την ίδια στιγμή τα νησιά του Αιγαίου και ο θαλάσσιος χώρος που ορίζεται και από την Κυπριακή Δημοκρατία προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό τα γεωστρατηγικά συμφέροντα του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε.

Θέματα που μέχρι πρόσφατα προσεγγίζονταν ως διμερή, στην εποχή που ο πόλεμος εξελίσσεται στη Ευρώπη, υπάγονται στη συνολική αξιολόγηση και τις γεωστρατηγικές προτεραιότητες που θα επαναφέρουν την ισορροπία δυνάμεων και πολιτικών συμπεριφορών στην Ευρώπη και διεθνώς.

Ανοιχτά παράθυρα

Η θετική ατζέντα που αναπτύσσεται με τη συνεργασία των δύο χωρών και πρωτεργάτη τον Έλληνα υφυπουργό Εξωτερικών διατηρεί ενεργές ήπιες πολιτικές αναπτυξιακού και πολιτιστικού χαρακτήρα, ενισχυμένες από τη συμπεριφορά και τις επιθυμίες των δύο λαών, κυρίως στους τομείς του εμπορίου, της οικονομίας, των μεταφορών, των επενδύσεων, της ενέργειας, του τουρισμού και των πολιτιστικών επαφών.

Μέχρι το Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας, που θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του 2023, υπάρχει χρόνος σοβαρών διεργασιών που θα ενισχύονται και από τις διερευνητικές συνομιλίες των δύο χωρών. Βέβαια οι ήδη επιτευχθέντες στόχοι μέσω της θετικής ατζέντας δημιουργούν σταθερότερο υπόβαθρο, το οποίο επιτρέπει την οικοδόμηση περισσότερων πρωτοβουλιών, αλλά με τις ταχύτητες που επιβάλλει η διεθνής πραγματικότητα.

Οι εμπειρίες του παρελθόντος, κυρίως οι αρνητικές, προσφέρουν μεγάλη υπηρεσία στη σύγχρονη πραγματικότητα των διμερών σχέσεων, αλλά και στην εξωτερική πολιτική που αναπτύσσεται στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, την Ανατολική Μεσόγειο. Η ρευστότητα των δεδομένων συνεχίζεται και ό,τι δημοσιογραφικά, με σκωπτικό ή άλλο τρόπο χαρακτηρίζεται ως «κωλοτούμπα» του Τούρκου Προέδρου δεν είναι τίποτε λιγότερο από άμεση και χωρίς περιστολές ανταπόκριση στην απαίτηση που επιβάλλεται επίμονα από τα διεθνή δρώμενα.

Ο Πρόεδρος Ερντογάν για τον λαό του ακολούθησε μία συνεπή, σκληρή πολιτική έναντι όλων και επέτυχε με τη συμπεριφορά του να συζητήσει στο Βίλνιους επί μακρόν και ισότιμα με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, αλλά και τον πρωθυπουργό της Ελλάδας. Η εσωτερική απήχηση της πολιτικής που πέτυχε ο Πρόεδρος της Τουρκίας δεν επιτρέπεται να παραβλέπεται στις αναλύσεις μας. Η εθνοκεντρική απορριπτική ανάλυση των Ευρωπαίων έναντι του κ. Ερντογάν δεν ανταποκρίνεται πλέον στην πραγματικότητα των επιτευγμάτων της συνάντησης κορυφής και των εργασιών των υπουργών Αμύνης του ΝΑΤΟ.

Το πεδίο που διανοίγεται μετά τη Σύνοδο του Βίλνιους παρέχει περισσότερες ευκαιρίες, αλλά συνεχίζει να παραμένει πολύ δύσκολο και ευμετάβλητο. Η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των εργασιών εξαρτάται από όλους τους εμπλεκομένους και την υλοποίηση των δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν προκειμένου το ΝΑΤΟ, αλλά και οι σύμμαχοι στην ευρωπαϊκή ήπειρο να ολοκληρώσουν την κοινή ευρωατλαντική στρατηγική τους.

Όλοι με τη συμπεριφορά τους και τις δημόσιες δηλώσεις τους διαχέουν μήνυμα πολιτικού και στρατηγικού ρεαλισμού. Κανείς δεν εγκατέλειψε κανέναν, κανείς δεν ταπείνωσε με πράξεις τον σύμμαχο και εταίρο. Παγιώθηκαν προσδοκίες, αλλά διατηρήθηκαν και ανοιχτά παράθυρα, ώστε όλοι να αισθανθούν αλληλέγγυοι και όχι ταπεινωμένοι.

Περίπλοκες σχέσεις και συμμαχίες

Για τη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ οι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας ενδιαφέρουν το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, αλλά και τις ΗΠΑ. Αθήνα και Άγκυρα, στο πλαίσιο των συμμαχικών υποχρεώσεων τους, αναλαμβάνουν σημαντικό ρόλο, ώστε να μην δίδεται η εντύπωση ότι ρήγματα στο αμυντικό οικοδόμημα επιτρέπουν σε άλλους διεθνείς δρώντες να αναπτύσσουν ανέξοδα τις πολιτικές και γεωστρατηγικές τους βλέψεις.

Η ευρωπαϊκή εμπειρία της Αθήνας ωφελεί την Τουρκία, ώστε να καλύψει τον δρόμο υστέρησης που δημιούργησε στη σχέση της με την Ευρώπη. Η Άγκυρα πάντοτε αναφερόταν στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, που πρέπει να χαρακτηρίζει τις σχέσεις των δύο χωρών, σημείο στο οποίο συμφωνεί και η Αθήνα.

Αφήνοντας πίσω το παρελθόν, με τα σκληρά διδάγματά του, αλλά οικοδομώντας επάνω και σε αυτή την πραγματικότητα, για το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. τα πλεονεκτήματα που δημιουργούνται από την κατανόηση Ελλάδας – Τουρκίας αποδεικνύονται πολύ σημαντικά. Τα συμπεράσματα που δημοσιοποιήθηκαν, με την ολοκλήρωση των εργασιών, πείθουν ότι μια νέα εποχή ανατέλλει στην Ευρώπη.

Από την άλλη πλευρά βεβαίως οι διμερείς σχέσεις Τουρκίας – ΗΠΑ συνεχίζουν να αποτελούν ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό κεφάλαιο που παρουσιάζει αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά, τα οποία αφορούν αμέσως τον Λευκό Οίκο, το Κογκρέσο και τη Γερουσία. Παραμένει σοβαρό θέμα σε εκκρεμότητα το πυραυλικό σύστημα που προμηθεύτηκε η Τουρκία από τη Ρωσία, καθώς επίσης τα πυρηνικά εργοστάσια που κατασκευάζονται στην Τουρκία με όλες τις διευκολύνσεις που απαίτησε και εξασφάλισε η Μόσχα σε έδαφος νατοϊκού κράτους.

Ταυτοχρόνως περιπλέκεται πολύ η σχέση Τουρκίας, Ρωσίας, Ιράν και αραβικών κρατών από την ένταση στις σχέσεις Ιράν – Ρωσίας με αφορμή τα τρία νησιά του Κόλπου που διεκδικούνται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Στο πλαίσιο όλων των προκλήσεων που καλούνται να αντιμετωπίσουν με πολλή προσοχή τα κράτη της διεθνούς κοινότητας, η Τουρκία υποχρεώνεται, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των εργασιών στο Βίλνιους, να αποταθεί στα αραβικά κράτη του Κόλπου για να συγκεντρώσει 25 δισ. δολάρια σε ανθρωπιστική βοήθεια, που θα προστεθεί σε ό,τι παρέχεται από την Ε.Ε. και τη Δύση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δεινών του καταστροφικού σεισμού.

Προϋποθέσεις συνεννόησης

Προφανώς Αθήνα και Άγκυρα έχουν την ευκαιρία να διαμορφώσουν πλαίσιο συμμαχικής και μελλοντικής εταιρικής συνεργασίας στη βάση των νέων δεδομένων της διεθνούς πραγματικότητας. Ορθολογισμός, πολιτική συνέπεια και αμοιβαία κατανόηση των μεγάλων προκλήσεων της εποχής διαμορφώνουν τον χώρο μέσα στον οποίο υποχρεώνονται οι δύο πρωτεύουσες να συνεργαστούν.

Η επανεκκίνηση των σχέσεων ανανεώθηκε, παρότι η Άγκυρα μέχρι προσφάτως, με πολύ ατυχείς πολιτικές κινήσεις, έχει κλονίσει το κλίμα εμπιστοσύνης. Επιβάλλεται να αναληφθούν από τον κ. Ερντογάν πρωτοβουλίες, παρόμοιες σε πολιτική αξία με τις κινήσεις του Έλληνα πρωθυπουργού, για να αξιοποιηθεί το momentum που διαμορφώθηκε μετά τους σεισμούς και τις νατοϊκές εργασίες στο Βίλνιους.

Επιλέγεται πολύ ορθά από την Αθήνα πολιτική και δηλώσεις με μέτρο και περισυλλογή, ώστε η Άγκυρα να κατανοήσει την ελληνική πολιτική, που συνεχίζει να δημιουργεί ευκαιρίες αμοιβαίου σεβασμού και καλής γειτονίας παραμερίζοντας στερεότυπα και προκαταλήψεις.

Το περιβάλλον αμοιβαίων κερδών, που αρχίζει να αχνοφαίνεται για την περιοχή μας, θα διατηρηθεί για όσο χρόνο τα μέρη κατανοούν το κοινό όφελος που εγγυώνται πολιτικές συγκλίσεων και όχι πολιτικές απειλών (casus belli) ή αμφισβήτησης της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Για την επίτευξη των κοινών στρατηγικών, τόσο η άμεση άρση του εμπολέμου στο Αιγαίο όσο και ο σεβασμός στην κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελούν προτεραιότητα και στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής διάστασης, την οποία φαίνεται από κοινού να προκρίνουν με τις αρχικές τους κινήσεις Αθήνα και Άγκυρα.

* Ο Θεόδωρος Ι. Θεοδώρου είναι πρέσβης ε.τ.

Διαβάστε επίσης:

ΣΥΡΙΖΑ: Η διαδοχή πρώτο βήμα της ανασυγκρότησης

Η «άλγεβρα» της ψήφου των αποδήμων

Μισθοί για… κλάματα – Μεγάλη η απώλεια αγοραστικής δύναμης