Σφαίρες πάνω από το αρχαίο αλφάβητο

Πριν από έξι μήνες στη Συρία ακούστηκε ο πρώτος από τους πυροβολισμούς... που θα σκότωναν τουλάχιστον δύο χιλιάδες ανθρώπους. Πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια, κάπου εκεί γραφόταν το αρχαιότερο αλφάβητο, που θα γεννούσε μερικά από τα σημαντικότερα συστήματα γραφής του κόσμου, ανάμεσά τους και το ελληνικό.

Η Ουγκαρίτ, γνωστή σήμερα ως Ρας Σάμρα, βρίσκεται στη μεσογειακή ακτή της Συρίας. Μόλις δεκαέξι χιλιόμετρα βόρεια της Λατάκιας, της γενέτειρας του πατέρα του Μπασάρ Αλ Ασαντ, που μέχρι σήμερα, δεν έχει δει τις καθεστωτικές στρατιωτικές δυνάμεις να εγκαταλείπουν τους δρόμους της. Οι δρόμοι της αρχαίας Ουγκαρίτ, από την άλλη, είναι ήσυχοι, σχεδόν νεκροί, δρόμοι μιας «χαμένης πόλης». Ακόμη και οι ταξιδιωτικές περιγραφές του Lonely Planet μιλάνε με θλίψη για μια κακοδιατηρημένη τοποθεσία, γεμάτη βουβά ερείπια, χωρίς λεφούσια τουριστών, ξεναγούς, μικροπωλητές και τη γλυκιά φασαρία της πολυγλωσσίας τους.

Ήλθε στο φως τυχαία το 1928, όταν το άροτρο ενός χωρικού χτύπησε σε μια πλάκα, σκέπασμα ενός τάφου γεμάτου άθικτα μικρά αγγεία. Οι γαλλικές αρχές της Βηρυτού έσπευσαν στην περιοχή και οι ανασκαφές που ακολούθησαν έφεραν στο φως αλλεπάλληλα αρχαιολογικά στρώματα που χρονολογούνται μέχρι και επτά χιλιάδες χρόνια π.Χ. Τα ευρήματα έδειξαν ότι κάποτε στην Ουγκαρίτ, η φασαρία των δρόμων, οι χρηματικές συναλλαγές στην αγορά, η οργανωμένη θρησκεία, το εμπόριο, οι κατάλογοι, οι νόμοι και η συστηματοποιημένη γραφή που όλα αυτά απαιτούσαν μόνο ασυνήθιστα δεν ήταν. Ίσως μάλιστα η τελευταία χρησιμοποιήθηκε εκεί για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου. Η αλήθεια είναι ότι τα αρχαιότερα δείγματα γραφής προέρχονται από την πόλη Ουρούκ της Μεσοποταμίας του 3500 π.Χ. Πρόκειται όμως για ένα περίπλοκο σύστημα συμβόλων, γνωστό μόνο σε μια επαγγελματική τάξη γραφέων που απέκτησε τεράστια εξουσία. Τη δύναμή τους θα αμφισβητούσε άθελά του ο λαός της Ουγκαρίτ, οι Χαναναίοι, που σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα περίπου στο 2000 π.Χ. εφηύραν το αλφάβητο.

Είτε προηγήθηκαν των Φοινίκων είτε συνυπήρξαν και αλληλοεπηρεάστηκαν, οι Χαναναίοι ήταν μάλλον οι πρώτοι που συνειδητοποίησαν ότι ο ανθρώπινος λόγος βασιζόταν σε έναν πεπερασμένο αριθμό ήχων και το μόνο που χρειαζόταν καθένας από αυτούς ήταν ένα σύμβολο. Επινόησαν τριάντα από αυτά, σφηνοειδούς μορφής. Η ιδέα τους, δε, ήταν τόσο καλή ώστε επηρέασε όλα τα φωνητικά αλφάβητα των λιμανιών της Μεσογείου της εποχής: το φοινικικό, το αραβικό, το αραμαϊκό, το εβραϊκό και όσα βασίστηκαν σε αυτά.

Λίγους αιώνες αργότερα, αρχαίοι έλληνες σχολιαστές θα υποστήριζαν ότι το αλφάβητό τους έπεσε από τον ουρανό κάπου κοντά στην Έφεσο ή ότι το έφερε ο Κάδμος από τη Φοινίκη, όπως έγραψε ο Ηρόδοτος. Μετέπειτα έρευνες θα έδειχναν ότι το ελληνικό αλφάβητο είχε ως πρότυπο το φοινικικό, το οποίο οι Έλληνες γνώρισαν στα ταξίδια τους στην Ανατολική Μεσόγειο τον 9ο αιώνα π.Χ. Εξάλλου, οι ανασκαφές της Ουγκαρίτ έφεραν στο φως ακόμη και προϊόντα εμπορικών συναλλαγών