Η Ιστορία του χαρτιού (3)

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ Η. ΧΑΛΑΖΙΑ
Ο όρος βαμβαγενές χαρτί, που συχνά συναντάται στην Ιστορία του, προκαλεί διαφωνίες μεταξύ των Ιστορικών. Δεν πρόκειται για χαρτί που βγαίνει από βαμβάκι. Ο όρος προέρχεται από την πόλη Βαμβούτι, στην αρχαία Ιερόπολη στις όχθες του Ευφράτη, στην οποία οργανώνονται τα καραβάνια για την μεταφορά του χαρτιού στην Δύση.

Η υπόθεση που γίνεται για το λόγο τον οποίο δημιουργήθηκε ο πρώτος πυρήνας χαρτοπαραγωγής στο Φαμπριάνο της Ιταλίας είναι η εξής: Άραβες αιχμάλωτοι, που ξεμπαρκάρισαν στην κοντινή Ανκόη, ή ίσως ακόμη Ιταλοί, που επέστρεψαν από την αραβική αιχμαλωσία ή ακόμη κάποιος έμπορος που ήρθε από την Ισπανία. Το γεγονός ότι η πόλη Φαμπριάνο γίνεται και παραμένει η πόλη του χαρτιού ακόμη και σήμερα διάσημη, για το υψηλής ποιότητας προϊόν της και την παράδοση στο χαρτί για χειρόγραφη χρήση.

Οι αρχιμάστορες στο Φαμπριάνο επιφέρουν βελτιώσεις βασικές στην τεχνική επεξεργασία. Χρησιμοποιούν την «υδραυλική στήλη» με πολλαπλά πλέγματα, με κόπανους που διαθέτουν καρδία, επιτυγχάνοντας έτσι, από το χτύπημα και το τρίψιμο των κουρελιών, ένα πολύ λεπτό μίγμα, που επιτρέπει να γίνεται το χαρτί λεπτότερο. Αντίθετα από το αλμυρό, χρησιμοποιούν την κόλλα μιας ζελατίνης, που παίρνουν από τις φύρες των τοπικών βυρσοδεψείων. Με τον τρόπο αυτό λύνουν το πρόβλημα των φυτικών κολλητικών ουσιών, που επιφέρουν μια πιο γρήγορη αλλοίωση του χαρτιού (αιτία που έχει επιβάλλει στις αρχές των διαφόρων χωρών να απαγορεύσει τη χρήση, για δημόσιες πράξεις και έγγραφα που έπρεπε να διαρκέσουν στο χρόνο). Χρησιμοποιούν λεπτότερες μεταλλικές κλωστές μέσα στις φόρμες. Χρησιμοποιούν γυναικείο εργατικό προσωπικό, για βοηθητικές εργασίες όπου απαιτείται το περισσότερο ευαίσθητο γυναικείο χέρι. Επινοούν την υδατογραφία, προσθέτοντας μια μεταλλική κλωστή, στην οποία έχουν δώσει το κατάλληλο σχήμα, στον πυθμένα της φόρμας: Στο σημείο εκείνο εναποθηκεύεται λιγότερο μίγμα κι αυτό κατόπιν φαίνεται επάνω στο φύλλο χαρτιού, όταν κανείς το κοιτάξει στο φώς.

Στις αρχές του 400 η ετήσια παραγωγή χαρτιού στο Φαμπριάνο φτάνει τους 250 τόνους. Ένας εργάτης παράγει κατά μέσο όρο 400 φύλλα ημερήσια και η συνολική παραγωγή ξεπερνάει τις 900.000 φύλλα το χρόνο. Όμως από το δεύτερο ήμισυ του 500 η τέχνη παραγωγής χαρτιού στο Φαμπριάνο περνάει μια μεγάλη περίοδο παρακμής. Την περίοδο αυτή θα καταφέρει να την ξεπεράσει μόνο στο τέλος του 700.

Η δουλεία στην χαρτοπαραγωγή είναι σκληρή. Ένας καλός εργάτης (αυτός που επεξεργάζεται τη φόρμα) πρέπει να μπορεί να σχηματίζει το φύλλο, αφού πρώτα βυθίσει τη φόρμα μέσα στο μίγμα με όχι περισσότερο από οχτώ έως δέκα κινήσεις γρήγορες μέσα στο διάστημα των πέντε ως έξι έως εφτά φύλλα το λεπτό, σχεδόν 4000 μέσα στις δέκα εργάσιμες ώρες. Ένας άλλος εργάτης στοιβάζει διαδοχικά τα φύλλα με τα φίλτρα ανάμεσα τους, για να στραγγίσουν. Στο επόμενο στάδιο τα φύλλα αυτά συγκεντρώνονται σκέτα και η στιβάδα αυτή τοποθετείται κάτω από μια πρέσα. Μετά μπαίνει η κόλλα, το υλικό περνάει από μια άλλη πρέσα, σ