Υπ.Δικαιοσύνης: «Στόχος η πρόληψη και η καταστολής της διαφθοράς»

Για το ρόλο και τον τρόπο λειτουργίας της Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς αλλά και για τις επικρίσεις που δέχεται η Αρχή, ότι μέλη της θα πρέπει να διορίζονται από τη Βουλή και όχι από το Υπουργικό Συμβούλιο, μιλά στη «Σημερινή» η Yπουργός Δικαιοσύνης Έμιλυ Γιολίτη.

Εξηγεί, μάλιστα, ότι η εισήγηση για το θέμα του διορισμού των μελών της Αρχής και την ενδεχόμενη εμπλοκή της Βουλής δεν μπορεί να υιοθετηθεί, αφού, με βάση τη νομολογία και την Αρχή της Διάκρισης

Η Yπουργός Δικαιοσύνης ξεκαθαρίζει ακόμη ότι στην Αρχή δεν εκχωρούνται οποιεσδήποτε ανακριτικές εξουσίες, αφού κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την υπαγωγή της κάτω από τις οδηγίες του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας.

Ακολουθεί αυτούσια η συνέντευξη:

- Τι θα είναι η Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς και από ποιους θα αποτελείται;

Κατ’ αρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι η Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς είναι ένα ανεξάρτητο σώμα, το οποίο θα συντονίζει όλες τις δράσεις που περιλαμβάνονται στο οριζόντιο σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της διαφθοράς, όπως αυτό ανακοινώθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Αποτελεί δηλαδή μέρος του γενικότερου σχεδίου δράσης και είναι το πρώτο στάδιο της ευρύτερης διαδικασίας διερεύνησης περιπτώσεων διαφθοράς. Πρωτίστως η Αρχή θα επιλαμβάνεται, είτε αυτεπάγγελτα είτε μετά τη λήψη σχετικής πληροφόρησης από οποιονδήποτε πολίτη, όλων των καταγγελιών πιθανής διαφθοράς. Επιπρόσθετα, θα εποπτεύει την εφαρμογή των διαφόρων μέτρων και πολιτικών από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα για την πρόληψη και καταπολέμηση πράξεων διαφθοράς.

Η Αρχή θα αποτελείται από 3 μέλη: Έναν Επίτροπο Διαφάνειας, ο οποίος θα προΐσταται της Αρχής και θα εκτελεί χρέη Προέδρου και δύο βοηθούς Επιτρόπους Διαφάνειας, ενώ θα μπορεί να προσλάβει και το αναγκαίο διοικητικό και άλλο προσωπικό για διεκπεραίωση των καθηκόντων της.

- Υπάρχουν επικρίσεις, κυρίως από την αντιπολίτευση, ότι τα μέλη της Αρχής θα πρέπει να διορίζονται από τη Βουλή και όχι από το Υπουργικό Συμβούλιο. Ποιος θα διορίζει τελικά τα μέλη της Αρχής;

Έχει γίνει πολύς λόγος για το θέμα του διορισμού των μελών της Αρχής και την ενδεχόμενη εμπλοκή της Βουλής είτε μέσω του διορισμού των μελών της από την ίδια τη Βουλή είτε μέσω μιας διαδικασίας συνδιαβούλευσης και έγκρισης των προσώπων που θα επιλέγονται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Εντούτοις, η εισήγηση αυτή δεν μπορεί να υιοθετηθεί, αφού, με βάση τη νομολογία και την Αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, μια τέτοια πρόνοια έχει κριθεί αντισυνταγματική. Χαρακτηριστικά αναφέρω αντίστοιχη προσπάθεια που είχε γίνει στην περίπτωση του διορισμού του Εφόρου Φορολογίας, όπου θεσπίσθηκε νομοθεσία που απαιτούσε να εξασφαλιστεί η γραπτή συγκατάθεση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Οικονομικών και Προϋπολογισμού, η οποία, όμως, κρίθηκε αντισυνταγματική από το Δικαστήριο (Σχετικές Αποφάσεις στις Προσφυγές με αρ. 397/2016, ημερ. 29/12/2017, Αρ. 807/2015, ημερ. 26/1/ 2018, αρ. 1109/15, ημερ. 30/1/2018 και αρ. 1579/2014, ημερ. 28.3.2018). Ως εκ τούτου, ο διορισμός τους θα γίνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο επιλέγοντας τα καταλληλότερα πρόσωπα από αριθμό υποψηφίων.

- Θα υπάρχουν κριτήρια για το διορισμό των μελών της Αρχής;
Έχει γίνει προσεκτική επιλογή και έχουν καθοριστεί εξειδικευμένα κριτήρια και προσόντα που θα πρέπει να πληρούνται, για να διοριστεί κάποιος μέλος της Αρχής. Ειδικότερα, ο Επίτροπος Διαφάνειας και ο ένας εκ των βοηθών Επιτρόπων θα πρέπει να κατέχουν τα προσόντα που απαιτούνται για να διοριστεί κάποιος δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου, να είναι δηλαδή πρόσωπα εγνωσμένου κύρους και νομομαθείς, ανώτατου ηθικού επιπέδου. Ο δεύτερος Βοηθός Επίτροπος Διαφάνειας  θα πρέπει να είναι εγνωσμένου κύρους λογιστής ή ελεγκτής με πολυετή πείρα, ανώτατου ηθικού επιπέδου. Για σκοπούς διασφάλισης της ακεραιότητας της Αρχής έχει προβλεφθεί πρόνοια που δεν επιτρέπει τον διορισμό στην Αρχή Υπουργών,  Υφυπουργών, Βουλευτών, δημόσιων υπαλλήλων, μελών των Ενόπλων Δυνάμεων, δημάρχων ή και υπαλλήλων οποιασδήποτε τοπικής Αρχής πριν από την παρέλευση δύο χρόνων από την ολοκλήρωση της θητεία τους στις πιο πάνω θέσεις. Επίσης, τα μέλη της Αρχής δεν θα μπορούν να κατέχουν οποιαδήποτε άλλη θέση ή αξίωμα στη Δημοκρατία ή σε οποιαδήποτε άλλη εργασία με αμοιβή.

- Τι εξουσίες παρέχονται στην Αρχή και πώς διασφαλίζεται η πραγματική ανεξαρτησία της;
Το θέμα των εξουσιών της Αρχής έχει τύχει ευρείας συζήτησης και διαβούλευσης. Πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι στην Αρχή δεν εκχωρούνται οποιεσδήποτε ανακριτικές εξουσίες, αφού κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την υπαγωγή της κάτω από τις οδηγίες του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας. Η Αρχή θα αποτελεί ένα ανεξάρτητο προπαρασκευαστικό όργανο, το οποίο θα μπορεί να διερευνά αυτεπάγγελτα οποιοδήποτε θέμα που σχετίζεται με πράξεις διαφθοράς, οποιασδήποτε υπηρεσίας στον δημόσιο, ευρύτερο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και να υποβάλλει έκθεση στην κατά περίπτωση αρμόδια Αρχή για περιπτώσεις διαφθοράς. Αν η Αρχή με βάση τη διερεύνηση και την εξέταση όλων των πληροφοριών και δεδομένων διαπιστώσει πράξη που συνιστά ποινικό αδίκημα, συντάσσει ολοκληρωμένο πόρισμα και μαζί με όλα τα στοιχεία το υποβάλλει στον Γενικό Εισαγγελέα. Στις περιπτώσεις που διαπιστώσει πειθαρχικό αδίκημα, συντάσσει πόρισμα και παραπέμπει την υπόθεση στην κατά περίπτωση αρμόδια Αρχή. Στο πλαίσιο αυτών των εξουσιών, η Αρχή θα έχει πρόσβαση σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, έγγραφα, βιβλία, ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων και αρχεία όλων των τμημάτων, Αρχών και υπηρεσιών του δημόσιου, ευρύτερου δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για θέματα που αφορούν πράξεις διαφθοράς.

Με το πιο πάνω θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της Αρχής, χωρίς αυτή να υπάγεται στον Γενικό Εισαγγελέα, εξασφαλίζονται ταυτόχρονα και τα εχέγγυα ανεξαρτησίας και αμεροληψίας, σύμφωνα με τις καλές διεθνείς πρακτικές και τις απαιτήσεις του διεθνούς δικαίου. Η ανεξαρτησία της Αρχής διασφαλίζεται, επίσης, από επιπρόσθετη πρόνοια στο νομοσχέδιο που αναφέρει πως τα μέλη και το προσωπικό της Αρχής δεν ζητούν ούτε επιδέχονται οδηγίες από την Κυβέρνηση ή οποιαδήποτε όργανα ή Αρχές. Παράλληλα, για τον ίδιο λόγο έχει υιοθετηθεί η εισήγηση κοινοβουλευτικού κόμματος, σύμφωνα με την οποία η θητεία της Αρχής θα διαρκεί έξι χρόνια, ώστε να καλύπτει πέραν της μιας προεδρικής θητείας. Με αυτόν τον τρόπο η Αρχή απεμπλέκεται από οποιασδήποτε μορφής εξάρτηση από το όργανο που την διορίζει.

- Ποιες άλλες αρμοδιότητες παρέχονται στην Αρχή;
Όπως έχω αναφέρει, οι αρμοδιότητες της Αρχής θα κινούνται αδρομερώς σε δύο άξονες, αυτόν της λήψης προληπτικών μέτρων και αυτόν της καταστολής των πράξεων διαφθοράς. Πέραν της διαδικασίας εξέτασης καταγγελιών που ήδη εξηγήθηκε, θα συντονίζει, σε εθνικό επίπεδο, όλες τις δράσεις του δημόσιου, ευρύτερου δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα με βάση διεθνώς αναγνωρισμένες βέλτιστες πρακτικές και πρότυπα πρόληψης και καταπολέμησης πράξεων διαφθοράς. Συγκεκριμένα, αξιολογώντας τους κινδύνους που σχετίζονται με πράξεις διαφθοράς στη βάση καθορισμένων δεικτών αξιολόγησης, θα ετοιμάζει αυτεπάγγελτα εκθέσεις με απόψεις, εισηγήσεις και προτάσεις και θα τις αποστέλλει στις αρμόδιες υπηρεσίες. Επιπλέον, με στόχο την ενίσχυση της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης των μελών του δημόσιου, ευρύτερου δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, θα  εκπονεί μελέτες και θα εκδίδει εγκυκλίους και εγχειρίδια προς τις αρμόδιες Αρχές.  Στο ίδιο πλαίσιο, θα συνεργάζεται με διεθνείς οργανισμούς, όργανα και υπηρεσίες της ΕΕ ή άλλων κρατών για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τη λήψη τεχνικής βοήθειας για την πρόληψη και καταπολέμηση πράξεων διαφθοράς

- Θα υπάρχουν οποιοιδήποτε περιορισμοί στο εύρος του πεδίου εξουσιών της Αρχής;

Ο μόνος περιορισμός που θα έχει η Αρχή  αφορά την άμυνα ή την ασφάλεια της Δημοκρατίας ή την εξωτερική της πολιτική, που δεν θα εμπίπτουν στη σφαίρα ελέγχου της.  Επίσης, δεν θα μπορεί να ενεργήσει αν εκκρεμεί διαδικασία ενώπιον Δικαστηρίου ή διεξάγεται ποινική ανάκριση κατόπιν εντολής του Γενικού Εισαγγελέα, ενώ εξαιρείται και οποιαδήποτε  άλλη ενέργεια που εμπίπτει στις αρμοδιότητες ή εξουσίες του Γενικού Εισαγγελέα.

- Πώς θα επηρεάζεται η Αρχή από τις εξουσίες του Γενικού Εισαγγελέα ή του Γενικού Ελεγκτή;

Η διερεύνηση καταγγελιών από την Αρχή διενεργείται χωρίς να επηρεάζονται οποιεσδήποτε εξουσίες του Γενικού Εισαγγελέα, όπως το να διορίζει ποινικούς ανακριτές. Αφότου ολοκληρωθεί η ετοιμασία του σχετικού φακέλου, και στην περίπτωση που κατόπιν οδηγιών του Γενικού Εισαγγελέα αρχίσει ποινική έρευνα από την Αστυνομία ή από ποινικό ανακριτή για πράξεις διαφθοράς, η Αρχή δεν θα παρεμβαίνει με οποιονδήποτε τρόπο στο έργο της Αστυνομίας. Όσον αφορά τις εξουσίες του Γενικού Ελεγκτή, πρόκειται για ξεχωριστούς θεσμούς με σαφή διάκριση των αρμοδιοτήτων τους και επομένως η Αρχή θα διερευνά καταγγελίες χωρίς να προκύπτει οποιαδήποτε σύγκρουση. Αντιθέτως, στο πλαίσιο της διερεύνησης, η Αρχή θα συνεργάζεται με τον Γενικό Ελεγκτή για την ανταλλαγή πληροφοριών και τη λήψη τεχνικής βοήθειας.

Συλλογή πληροφοριών
- Με ποιον τρόπο η Αρχή θα συλλέγει πληροφορίες που αφορούν πράξεις ή εν δυνάμει πράξεις διαφθοράς;

Η Αρχή θα μπορεί να συλλέγει δεδομένα, μεταξύ άλλων και προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία είναι απαραίτητα για σκοπούς άσκησης των αρμοδιοτήτων της και εκπλήρωσης της αποστολής της. Της παρέχεται η δυνατότητα να απαιτεί με γραπτό αίτημα, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, την παροχή τέτοιων δεδομένων από Υπουργούς, αξιωματούχους της Δημοκρατίας, υπαλλήλους του δημόσιου, ευρύτερου δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, δημάρχους, κοινοτάρχες, μέλη των δημοτικών και κοινοτικών συμβουλίων, υπαλλήλους υπηρεσιών της Δημοκρατίας, Αρχών, Συμβουλίων και οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. Για την ενίσχυση αυτής της δυνατότητας έχουν περιληφθεί αποτρεπτικές ποινές για πρόσωπα που αρνούνται να παραδώσουν στοιχεία με την εισαγωγή ποινής φυλάκισης (6 μήνες) ή και χρηματικής ποινής (10 χιλιάδες ευρώ). Περαιτέρω, η Αρχή έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί στο Επαρχιακό Δικαστήριο, μέσω του Γενικού Εισαγγελέα, με σκοπό την έκδοση διατάγματος για την παροχή ή και αποκάλυψη των πληροφοριών που ζητήθηκαν.

Η ενημέρωση των αρμόδιων Αρχών και των πολιτών

-  Πώς θα ενημερώνονται οι αρμόδιες Αρχές και ο κόσμος για τις εργασίες της Αρχής;
Η Αρχή θα ετοιμάζει και θα υποβάλλει εκθέσεις με παρατηρήσεις και εισηγήσεις σε όλα τα Υπουργεία και συναφείς με τη διαφθορά υπηρεσίες για θέματα που αφορούν τον συντονισμό των δράσεων, ανάληψη πρωτοβουλιών, υλοποίηση ελεγκτικών ενεργειών, δημιουργία επιτελικού σχεδιασμού, καθορισμό προτεραιοτήτων, τη διαμόρφωση και ενίσχυση του νομοθετικού πλαισίου και κάθε άλλο ζήτημα για τον καλύτερο συντονισμό των δράσεων και την αποτελεσματική πρόληψη και καταπολέμηση πράξεων διαφθοράς. Παράλληλα, κάθε 4 μήνες ο Επίτροπος Διαφάνειας θα υποβάλλει στο Υπουργικό Συμβούλιο και στη Βουλή αναλυτικό σημείωμα με αναφορά στις εκθέσεις που υποβλήθηκαν σε κάθε αρμόδια Αρχή με παρατηρήσεις και εισηγήσεις. Πέρα από αυτό, θα ετοιμάζει ετήσια έκθεση με παρατηρήσεις και εισηγήσεις αναφορικά με την αξιολόγηση κινδύνων από φαινόμενα διαφθοράς, η οποία θα υποβάλλεται στο Υπουργικό Συμβούλιο και στη Βουλή και θα δημοσιεύεται στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας. Με τη δημοσίευση της ετήσιας έκθεσης, η Αρχή θα παρίσταται ενώπιον της Βουλής, κατόπιν πρόσκλησης, για συζήτηση του περιεχομένου της έκθεσης, των εισηγήσεων και τον βαθμό ανταπόκρισης των αρμόδιων Αρχών.

-  Πώς θα μπορεί ένας πολίτης να υποβάλει μια καταγγελία για πράξεις ή εν δυνάμει πράξεις διαφθοράς;
Εάν ένας πολίτης έχει κάποιες πληροφορίες ή κάποια μαρτυρία που θα μπορούσε να οδηγεί σε ενδεχόμενη διάπραξη ποινικού αδικήματος, θα μπορεί να απευθυνθεί στην Αρχή και να τις υποβάλει. Αναμένω ότι με τον διορισμό της Αρχής θα καθοριστούν και οι διάφοροι τρόποι υποβολής τέτοιων καταγγελιών, που θα ενθαρρύνουν όσους έχουν τέτοιες πληροφορίες να το πράξουν, συμπεριλαμβανομένης και της δυνατότητας για ανώνυμες καταγγελίες μέσω ειδικής τηλεφωνικής γραμμής.

«Η Αρχή θα αποτελέσει τον συνεκτικό δεσμό»

- Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι θα συμβάλει η εγκαθίδρυση της Αρχής; Τι περισσότερο θα προσφέρει και πώς θα κάνει τη διαφορά;

Η δημιουργία ενός οριζόντιου συντονιστικού φορέα σαφώς και καλύπτει ένα κενό που υπάρχει σήμερα, τόσο στο κομμάτι της διαδικασίας υποβολής καταγγελιών και διερεύνησης αδικημάτων, όσο και στο θέμα της προληπτικής δράσης. Κατ’ αρχάς να αναφέρω ότι, στο παρόν στάδιο, οι οποιεσδήποτε δράσεις και πολιτικές για πρόληψη του φαινομένου, για ενημέρωση και καλλιέργεια κουλτούρας λογοδοσίας, μη συγκάλυψης και απόρριψης της διαφθοράς, γίνονταν αποσπασματικά, χωρίς κοινή στόχευση, πλάνο ή μακρόπνοο όραμα. Η Αρχή θα αποτελέσει τον συνεκτικό δεσμό μεταξύ όλων αυτών των υπαρχουσών δράσεων, ενώ παράλληλα θα καθορίσει ένα μακροπρόθεσμο πλάνο ενεργειών, προσαρμοσμένο στην πολιτική της μηδενικής ανοχής που αποτελεί τόσο κυβερνητική πολιτική αλλά πολύ περισσότερο απαίτηση της ίδιας της κοινωνίας.

Σε ό,τι αφορά δε τον πυλώνα της καταπολέμησης της πάταξης του φαινομένου, η Αρχή αποτελεί ένα καινούριο ενδιάμεσο διερευνητικό στάδιο πριν από τη διεξαγωγή ποινικών ανακρίσεων. Θα λειτουργεί ως ένας άμεσος δίαυλος επικοινωνίας, όπου η υποβολή καταγγελιών θα μπορεί να γίνεται απευθείας από πολίτες με πλήρη διαφάνεια και εμπιστευτικότητα. Επιπρόσθετα, ως ανεξάρτητος θεσμός θα δύναται να έχει πλήρη πρόσβαση σε πληροφορίες από σημαντικές Αρχές όπως είναι το Τμήμα Φορολογίας, το Κτηματολόγιο κ.λπ, και θα μπορεί έτσι να διερευνά κάθε πληροφορία ή καταγγελία που θα υποπίπτει στην αντίληψή της, ώστε να εξακριβώνεται κατά πόσον υφίσταται μια «στέρεη» βάση σε μια τέτοια υπόθεση. Όλη αυτή η προεργασία είναι κάτι που έλειπε μέχρι τώρα και θα αποτελεί τη «ραχοκοκκαλιά» του δευτέρου σταδίου διερεύνησης, που είναι και αυτό που γίνεται σήμερα, δηλαδή της ανακριτικής διαδικασίας την οποία θα αναλαμβάνει η Αστυνομία κατόπιν των οδηγιών του Γενικού Εισαγγελέα. Να σημειώσω μάλιστα ότι αυτό το στάδιο πλέον θα αναλαμβάνεται από την υπό σύσταση Μονάδα Καταπολέμησης της Διαφθοράς, που είναι ένα πρόσθετο κομμάτι του γενικού σχεδίου δράσης, με ειδικές ανακριτικές εξουσίες και η οποία θα απαρτίζεται από έμπειρους λειτουργούς της Νομικής Υπηρεσίας και μέλη της Αστυνομίας κατάλληλα καταρτισμένα για τη  διερεύνηση αδικημάτων διαφθοράς στα πρότυπα της Μονάδας Καταπολέμησης Αδικημάτων Συγκάλυψης - ΜΟΚΑΣ. Είναι λοιπόν προφανές ότι η Αρχή έχει ρόλο να επιτελέσει και προσδίδει σημαντική πρόσθετη αξία σε σχέση με τα υφιστάμενα δεδομένα, και μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι θα αποτελέσει ιδιαίτερα χρήσιμο και ενισχυτικό εργαλείο στον αγώνα κατά της διαφθοράς.