‘O καπιταλισμός πνέει τα λοίσθια’

…του ΙμάνιουελΒαλερστάιν

Οκτώβριος 13 2008

«Le capitalisme touche à sa fin»

© Le Monde

Λε Μοντ (LM): Ως ένας από τους υπογράφοντες το 2005 τη «διακήρυξη του Πόρτο Αλέγκρε» («12 προτάσεις για ένα διαφορετικό κόσμο», θεωρείστε από τους εμπνευστές του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης. Ιδρύσατε και διευθύνατε το «κέντρο ΦερνάνΜπροντέλ(Fernand-Braudel)» για τη μελέτη της οικονομίας των ιστορικών συστημάτων και των πολιτισμών», στοΜπινγκχάμπτον, στην πολιτεία της Νέας Υόρκης. Πώς βλέπετε την τρέχουσα κρίση στο μακροσκοπικό πλαίσιο της ιστορίας του καπιταλισμού;

Ιμάνιουελ

Βαλερστάιν (Immanuel Wallerstein, IW): OΦερνάντΜπροντέλ (1902-1985) διέκρινε στην ανθρώπινη ιστορία το «μακρό» χρόνο, που καθορίζεται από τη διαδοχή διαφορετικών συστημάτων (τύπωνσχέσης του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον), απόσυντομότερους μακρούς συγκυριακούς «κύκλους», που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό των φάσεων αυτών και που περιγράφονται από οικονομολόγους σαν τονΝικολάι Κοντράτιεφ (Nicolai Kondratiev) (1982-1930) ή τον Γιόζεφ Σουμπέτερ (Joseph Schumpeter) (1883-1950).

Είναι σαφές πως σήμερα βρισκόμαστε στη δεύτερη φάση ενός «κύκλου Κοντράτιεφ» που ξεκίνησε εδώ και τριάντα πέντε χρόνια, μετά από μία κάπως μακρύτερη πρώτη φάση του ιδίου κύματος, που διήρκεσε από το 1945 έως το 1975. Όλα αυτά συμβαίνουν στο πλαίσιο της ιστορίας του καπιταλιστικού συστήματος, που διαρκεί ήδη εδώ και 500 χρόνια.

Στην Α, φάση αυτού του κύκλου, το κέρδος παράγεται από την υλική παραγωγή, βιομηχανική ή άλλη· στη Β, φάση, προκειμένου να συνεχίσει να παράγει κέρδη, ο καπιταλισμός καταφεύγει στις χρηματοοικονομικές δραστηριότητες και την κερδοσκοπία.

Εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια, τα κράτη, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά ζούνε με δανεικά. Σήμερα βρισκόμαστε στο τέλος αυτής της Β, φάσης του «κύκλουΚοντράτιεφ», όπου η «εικονική» χρεοκοπία γίνεται πια πραγματική και οι «φούσκες» σκάνε, η μία μετά την άλλη: εταιρείες κλείνουν, η συγκέντρωση του κεφαλαίου αυξάνει, η ανεργία επεκτείνεται και η οικονομία γνωρίζει πραγματικό αποπληθωρισμό.

Σήμερα όμως, αυτός ο κύκλος συμπίπτει, πράγμα που επιβαρύνει κατά πολύ τις συνέπειές του, με μια φάση διαδοχής «μακρού χρόνου», μεταξύ συστημάτων. Αυτό που εννοώ είναι πως θεωρώ πως εδώ και τριάντα χρόνια έχουμε εισέρθει στην τελευταία φάση της ιστορίας του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος.

Αυτό που διαφοροποιεί ριζικά αυτή τη φάση από τουςπροηγούμενους, συγκυριακούς «κύκλους» είναι πως οκαπιταλισμός μοιάζει πια να μην μπορεί να λειτουργήσει «συστημικά», σύμφωνα με τη σημασία που έδινε στον όρο ο φυσικός και χημικός Ιλία Πριγκοζίν (IlyaPrigogine) (1917-2003): όποτε ένα σύστημα, βιολογικό, χημικό ή κοινωνικό, εκτρέπεται υπερβολικά συχνά και έντονα από την κατάσταση της σταθερότητάς του καιδυσχεραίνει να ξαναβρεί την ισορροπία του, αυτό που εντέλει συμβαίνει είναι η ριζική του αλλαγή.

Η κατάσταση γίνεται χαοτική, ανεξέλεγκτη για τις δυνάμεις που τη χαλιναγωγούσαν έως τότε· γινόμαστε μάρτυρες μι