Μετανάστευση, δημογραφία και γεωπολιτική

Το εισαγωγικό κείμενο από το αφιέρωμα του Άρδην (τ. 89) με θέμα “Μετανάστευση και δημογραφία”

Μέχρι σήμερα, η συζήτηση για το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα έχει διεξαχθεί σε εντελώς μονοδιάστατη και εσφαλμένη βάση. Από την πλευρά των «φιλομεταναστευτικών» δυνάμεων, προτάσσεται η λογική της αλληλεγγύης με τους φτωχούς μετανάστες και η ανθρωπιστική διάσταση του μεταναστευτικού, ενώ από την αντίστροφη πλευρά προτάσσεται κυρίως το ζήτημα της εγκληματικότητας, της παραβατικότητας και της πληθυσμιακής αλλοίωσης συγκεκριμένων

περιοχών της χώρας. Η πρώτη άποψη υποτιμά τον αριθμό των μεταναστών και τις κοινωνικές διαστάσεις των προβλημάτων που ανακύπτουν από τη μαζική μετανάστευση και, προπαντός, τη λαθρομετανάστευση, και η δεύτερη μάλλον υπερτιμά τον αριθμό τους, με πληροφορίες για πολλά εκατομμύρια λαθρομεταναστών.

Πάντως, το μεταναστευτικό αποτελεί ίσως το σημαντικότερο κοινωνικό ζήτημα της σύγχρονης Ελλάδας, με διαστάσεις που υπερβαίνουν και τους μεν και τους δε. Αν συνδυαστεί με τη δημογραφική κρίση και τη συρρίκνωση του ελληνογενούς πληθυσμού, τα προβλήματα που αναδεικνύει η γεωγραφική θέση της χώρας, καθώς και τα εθνικά μας προβλήματα, τότε έχουμε μπροστά μας κυριολεκτικά ένα μάλλον άγνωστο ζήτημα στις πολυδιάστατες εκφάνσεις του.
Η εκρηκτική και ταχύτατη διόγκωση των μεταναστευτικών ρευμάτων πήρε κυριολεκτικά τις διαστάσεις μιας μαζικής μετακίνησης χωρίς προηγούμενο σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα, και μπορεί να συγκριθεί μόνο με φαινόμενα πολεμικών περιόδων. Εξάλλου, δεν είναι καθόλου τυχαίο πως η πρώτη μαζική είσοδος μεταναστών στη σύγχρονη Ελλάδα συνέπεσε με την κατάρρευση της Ανατολικής Ευρώπης και ιδιαίτερα της Αλβανίας.

Μέσα σε είκοσι χρόνια, η ελληνική κοινωνία μεταβλήθηκε, από μια σχετικά ομοιογενή θρησκευτικά, πολιτισμικά, κοινωνικά, κοινότητα, σε μια «πολυπολιτισμική» τέτοια, ενώ η μαζική είσοδος μεταναστών, μέσα σε δέκα ή δεκαπέντε χρόνια, μετέβαλε ριζικά, εκτός από την εθνοτική, και την κοινωνική σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας. Στις θέσεις των χειρωνακτών και γενικά στις ανειδίκευτες εργασίες, οι Έλληνες εργαζόμενοι αντικαταστάθηκαν μαζικά από μετανάστες εργάτες, με αποτέλεσμα ο γηγενής πληθυσμός να πάψει πλέον να έχει  την ταξική δομή που είχε μόλις δέκα, είκοσι χρόνια πριν: οι Έλληνες εργαζόμενοι μετακινήθηκαν προς τον δημόσιο τομέα, τη μικροϊδιοκτησία και τις υπηρεσίες εγκαταλείποντας την οικοδομή, τη βιομηχανία, τη ναυτιλία και τη μισθωτή αγροτική εργασία. Πρόκειται για μια κοινωνική μετάλλαξη που μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνη που προκάλεσε η είσοδος των προσφύγων στην Ελλάδα, στη διάρκεια του μεσοπολέμου. Σημαντική παράμετρο, εξάλλου, αποτέλεσε, ιδιαίτερα στην επαρχία, η αθρόα είσοδος δεκάδων χιλιάδων γυναικών, που μετέβαλαν τον χάρτη του αγοραίου έρωτα και της οικιακής απασχόλησης.

Αυτές οι κοινωνικές μετατοπίσεις είχαν ως συνέπεια να στηριχθούν τα μεταναστευτικά ρεύματα όχι μόνο από τους επιχειρηματίες και τις κυβερνήσεις –ιδιαίτερα της σημιτικής περιόδου, που κατόρθωσαν να ρίξουν το κόστος