(Παν) μέτρον άριστον

Η παρένθεση στον τίτλο μοιάζει προβοκατόρικη. Σκοπίμως μπήκε, μια και η συγκεκριμένη φράση έχει προκαλέσει ατέρμονες συζητήσεις και αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις, πρόσφατα και σε άρθρο του Μάνου Αντώναρου στο gazzetta (http://www.gazzetta.gr/article/item/209278-oti-nanai-lemeeee). «Παν μέτρον άριστον» ή «μέτρον άριστον»; Θα ερευνήσουμε κάθε πτυχή, χωρίς δογματισμό και αφοριστικές απόψεις. Η φράση ανάγεται στην αρχαιότητα και πρωτοδιατυπώθηκε από τον Κλεόβουλο τον Λίνδιο ως «μέτρον άριστον», που σημαίνει ότι το καλύτερο είναι να αποφεύγουμε τις ακρότητες και να τηρούμε το μέτρο σε κάθε έκφανση του δημοσίου και ιδιωτικού μας βίου. Ωστόσο, στο πέρασμα των αιώνων προστέθηκε το «παν» μπροστά στη φράση και μάλιστα χρησιμοποιήθηκε από λόγιους της Βυζαντινής περιόδου ως «παν μέτρον άριστον» (Κύριε Μάνο, δεν είναι νεολογισμός!) Βέβαια, λέγοντας «παν μέτρον άριστον», δηλαδή «κάθε μέτρο είναι το άριστο», ομολογουμένως προκαλείται νοηματική ασάφεια, σε σημείο που να θεωρείται λανθασμένο. Η σωστή έκφραση, η οποία και αποδίδει το ακριβές νόημα της αποφυγής των άκρων, είναι όντως το «μέτρον άριστον». Μια στιγμή όμως. Δηλαδή αυτό το «παν μέτρον άριστον» –που είναι και πιο εύηχο και πιο ποιητικό, ίσως γιατί το έχουμε συνηθίσει–  το μάθαμε τόσα χρόνια λάθος; Και εν πάση περιπτώσει, τόσο άστοχο και τόσο ασαφές είναι νοηματικά; «Κάθε μέτρο είναι άριστο», θα μου πείτε, σιγά το τρομερό λάθος, πόση διαφορά έχει από το ορθόδοξο «μέτρον άριστον»; Και το Λεξικό Μπαμπινιώτη προκρίνει ως σωστό το «μέτρον άριστον», αλλά δεν απορρίπτει ως λάθος το «παν μέτρον άριστον». Πράγματι, σε αυτήν τη φράση αποτυπώνεται η δυναμική της γλώσσας, η παραδοξότητα που τη διέπει, να ενσωματώνει συχνά το λάθος και να το αφομοιώνει. Άλλωστε η γλώσσα αποτελεί πολιτισμικό φαινόμενο και εξελίσσεται δεχόμενη επιρροή από ποικίλα μορφώματα και άλλοτε τα διατηρεί, άλλοτε τα μεταβάλλει. Δεν μπορούμε να αποτρέψουμε την εξέλιξή της, παρά μόνο να την παρακολουθήσουμε και να την καταγράψουμε. Η μετάβαση από την προφορικότητα στην εγγραμματοσύνη είναι φυσικό να εμφανίζει τέτοια φαινόμενα. Οι… κυνηγοί κεφαλών για το παραμικρό σφάλμα, πάντοτε παραμονεύουν για να υποδείξουν το σωστό και το λάθος με δογματική προσήλωση. Κάτι παρόμοιο αναφέραμε και στις «καλένδες»( http://www.gazzetta.gr/article/item/211064-stis-ellenikes-kalendes%E2%80%A6). Σύμφωνοι, το σωστό είναι «μέτρον άριστον». Έτσι πρωτοειπώθηκε και πρωτογράφτηκε και αποδίδει απόλυτα αυτό που θέλουμε να εννοήσουμε, την τήρηση του μέτρου. Ο παππούς σας στο χωριό όμως, όσα χρόνια κι αν περάσουν, «παν μέτρον άριστον» θα σας λέει - κι όχι μόνο ο παππούς σας. Λάθος; Ναι. Και η έκφραση «λάθος πάσα», εσφαλμένη είναι. Το σωστό είναι «λανθασμένη πάσα», γιατί το «λάθος» είναι ουσιαστικό, συνεπώς δεν ταιριάζει. Υπάρχει ποτέ περίπτωση να σταματήσουμε να το λέμε και να το ακούμε σε μεταδόσεις αγώνων; Άντε και στον γραπτό λόγο το διορθώνουμε. Στον προφορικό λόγο, όμως, όχι. Και μην μπείτε στον κόπο να παραστήσετε τον λαθοθήρα. Θα σας παρασύρει η δύναμη της γλώσσας. Συ