Ο φαύλος κύκλος του χρέους

Γιατί η οικονομική ανάκαμψη αργεί τόσο πολύ;

Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, πολλοί αναρωτιούνται γιατί η οικονομική ανάκαμψη αργεί τόσο πολύ. Πράγματι, η βραδύτητα των εξελίξεων έχει προκαλέσει την έκπληξη ακόμα και των ειδικών. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η παγκόσμια οικονομία θα έπρεπε να επιδείξει ρυθμούς ανάπτυξης της τάξεως του 4,4% και του 4,5%το 2011

και το 2012 αντίστοιχα. Στην πραγματικότητα, τα τελευταία στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας δείχνουν ότι η ανάπτυξη έφθασε μόλις το 2,7% το 2011, και θα επιβραδυνθεί φέτος κατά 2,5% – ένα ποσοστό που μπορεί να χρειαστεί να αναθεωρηθεί μάλλον προς τα κάτω.

Υπάρχουν δύο πιθανές αιτίες για την απόκλιση που παρατηρείται. Είτε η ζημιά που προκλήθηκε από τη χρηματοπιστωτική κρίση ήταν πιο σοβαρή από αυτό που πιστεύαν όλοι, είτε το φάρμακο που δόθηκε στις ασθενείς οικονομίες ήταν λιγότερο αποτελεσματικό από αυτό που είχαν προβλέψει οι ειδικοί.

Στην πραγματικότητα, η σοβαρότητα της τραπεζικής κρίσης έγινε γρήγορα αντιληπτή. Δόθηκαν τεράστια πακέτα τόνωσης της οικονομίας  κατά την χρονική περίοδο 2008-9, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα, με τη  Βρετανία να συντονίζει της προσπάθειες και τη Γερμανία να παρουσιάζεται ουσιαστικά ως απρόθυμος υποστηρικτής της όλης διαδικασίας. Τα επιτόκια μειώθηκαν αισθητά, τράπεζες που κατέρρεαν διασώθηκαν πανηγυρικά, τυπώθηκε νέο χρήμα, κόπηκαν οι φόροι και ενισχύθηκαν οι δημόσιες δαπάνες. Ορισμένες χώρες προχώρησαν και σε υποτιμήσεις των νομισμάτων τους.

Ως αποτέλεσμα, ο κατήφορος σταμάτησε, και η ανάκαμψη ήταν ταχύτερη από ότι αρχικά αναμενόταν. Αλλά η τόνωση της οικονομίας με τα μέτρα αυτά μετέτρεψαν την τραπεζική κρίση σε δημοσιονομική κρίση και κρίση δημόσιου χρέους. Από το 2010 και μετά, οι κυβερνήσεις άρχισαν να αυξάνουν και πάλι τους φόρους και να μειώνουν δαπάνες ανταποκρινόμενες στις συχενιζόμενη απειλή της χρεοκοπίας. Στο σημείο αυτό, η ανάκαμψη άλλαξε πορεία.

Όπως επισημαίνουν οι Reinhart και Rogoff στο αριστουργηματικό τους βιβλίο This Time is Different (Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά) δεν υπάρχει ασφαλής τρόπος να ξεγελάσεις μια βαθιά κρίση του τραπεζικού συστήματος. Η κρίση προέρχεται από την «υπερβολική συσσώρευση χρέους» η οποία καθιστά τις οικονομίες «ευάλωτες σε κρίσεις εμπιστοσύνης». Οι τράπεζες πρέπει να διασωθούν από τις κυβερνήσεις – και στη συνέχεια οι τράπεζες καλούνται να διασώσουν τις κυβερνήσεις αυτές.  Στο τέλος, και οι δύο πρέπει να διασωθούν από τις κεντρικές τράπεζες.

Όλα αυτά, σύμφωνα με τους Reinhart και Rogoff, οδηγούν σε μια «παρατεταμένη και έντονη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας.» Εκτιμούν δε ότι η μέση διάρκεια των μεταπολεμικών κρίσεων έχει 4,4 χρόνια – o χρόνος που απαιτείται για την αναγκαία «απομόχλευση» δηλάδη την ελάφρυνση των χρεών – κατόπιν το κλίμα κρίσης αντιστρέφεται και αναζωπυρώνεται η οικονομική ανάπτυξη.

Ωστόσο, κάτι  λείπει από την ιστορία. Η ανάκαμψη από την παγκόσμια οικονομική ύφεση του 19