Άλωση 2013

Γράφει ο Γιώργος Κοκκόλης

Στη συλλογική μνήμη η σημερινή μέρα είναι «Αποφράς» είναι τρισκατάρατη. Σαν σήμερα «πάρθεν η Ρωμανία» και κλείνει οριστικά και αμετάκλητα ο κύκλος του μεσαιωνικού Ελληνισμού, της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Τα δραματικά γεγονότα της Άλωσης, η ηρωϊκή αντίσταση των πολιορκημένων και το τέλος του Βυζαντίου πέρασαν στη λαϊκή παράδοση μέσα από θρήνους, δοξασίες και προφητείες με τον αλάνθαστο κυκλικό τρόπο αντίληψης των Ελλήνων- πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά μας είναι. Η

29 Μαΐου φυσικά δεν ήταν αρχή αλλά το τέλος μιας διαδικασίας παρακμής της Αυτοκρατορίας η οποία επισφραγίστηκε τυπικά με την επέλαση των Οθωμανών. Τις παραμονές της Άλωσης η Πόλη ήταν σκιά του εαυτού της- από ένα εκατομμύριο κατοίκους μετά βίας μετρούσε 75.000. Το κλίμα του διχασμού για την Ένωση ή όχι των Εκκλησιών δηλητηρίαζε ακόμη περισσότερο τις όποιες ελπίδες για σωτηρία. Η πάλαι ποτέ Αυτοκρατορία είχε υπό τον έλεγχό της μόνο τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, τον Μυστρά και κανένα δύο νησιά στο Αιγαίο.

Η διαδικασία αυτής της παρακμής δεν ξεκίνησε όμως ούτε τον 15ο αιώνα ούτε τον 13ο αμέσως μετά την πρώτη Άλωση από τους Σταυροφόρους. Παρά τις προσπάθειες των Αυτοκρατόρων τον 7ο αιώνα να χτυπήσουν την μεγάλη ιδιοκτησία από τον 9ο αιώνα και μετά οι αριστοκράτες κυριαρχούν και πάλι. Μέσω των μεγάλων ιδιοκτησιών απορροφούσαν τους μικροαγρότες-στρατιώτες που αποτελούσαν και τη ραχοκοκκαλιά του στρατεύματος. Κάποιοι διορατικοί Αυτοκράτορες, όπως ο Βασίλειος ο Β’ Βουλγαροκτόνος αντιλήφθηκαν γρήγορα την τεράστια σημασία αυτής της οικονομικής και κοινωνικής απειλής και επιχείρησαν με νομοθετήματα να ανακόψουν αυτή την «φεουδαρχειοποίηση». Θεσμοθετείται το «αλληλέγγυον» προκειμένου να περιοριστεί η δύναμη των αριστοκρατών όμως από το 1025 και μετά η πορεία είναι μη αναστρέψιμη.

Οι μικροαγρότες εξαφανίζονται σταδιακά και γίνονται σχεδόν δουλοπάροικοι αφήνοντας σταδιακά τα χωράφια και τα όπλα τους προκειμένου να εργαστούν σε πόλεις ή ευαγή ιδρύματα όπως τα μοναστήρια. Ο στρατός γίνεται μισθοφορικός και πλέον η οποια προσπάθεια για περιορισμό των αριστοκρατών από την επίσημη Εξουσία στρέφεται πρακτικά κατά του μεγέθους του στρατού.

Στις μεγάλες πόλεις παρά την ανορθωτική προσπάθεια επί Κομνηνών η αστική οικονομία παρέμεινε δέσμια του κρατικού παρεμβατισμού ο οποίος επέβαλε υψηλούς δασμούς στο εξωτερικό εμπόριο. Η Κερκόπορτα ανοίγει το 1082 με τις πρώτες εμπορικές διευκολύνσεις προς τους Βενετούς που θα ενισχύσουν τον τζίρο αλλά θα επιβάλλουν σταδιακά τη δική τους κυριαρχία σε τέτοιο βαθμό που η Αυτοκρατορία θα γίνει πλήρως εξαρτημένη τόσο από τη Γαληνοτάτη όσο και από τους Γενουάτες.

Τη συνέχεια λίγο πολύ την ξέρετε- έρχονται οι Σταυροφόροι και από το σοκ του 1204 η Αυτοκρατορία δεν θα συνέλθει ποτέ. Οι πάλαι ποτέ Αυτοκράτορες των Ρωμαίων θα γίνουν υποτελείς των Δυτικών και στη συνέχεια των Τούρκων και οι εξαθλιωμένοι από τους φόρους μικροιδιοκτήτες που είδαν το Ρωμαϊκό κράτος να γίνεται φέουδο των ευγενών θα ανοίξουν με χαρά τις πύλες της Μικράς Ασίας στους Σελτσούκους και τους Οθωμανούς. Μάταια θα παρακαλούν οι Αυτοκράτορες τον Πάπα για ελεημοσύνη με αντάλλαγμα την Ορθόδοξη ταμπακιέρα και την αποδοχή του πρωτείου της Ρώμης.

Όταν πια οι ορδές του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή θα μπουν στη Βασιλεύουσα οι Έλληνες θα πάθουν σοκ. Τότε μόνο συνειδητοποιούν ότι το δικό τους imperium τελείωσε οριστικά και σώζουν ότι είναι δυνατό. Με την Εκκλησία να διατηρεί τα προνόμιά της χωρίς να πρέπει να υποταχθεί στον Παπισμό οι Ρωμιοί έχουν σώσει την ψυχή τους. Από εκεί θα ξεκινήσει μια πορεία αφύπνισης του Νέου Ελληνισμού που θα διεκδικήσει θέση μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και θα πιάσει τα καλύτερα γραφειοκρατικά και εμπορικά πόστα- «πάλι δικά μας είναι».

Τις ημέρες αυτές η οικονομική περιγραφή της παρακμής του Βυζαντίου μοιάζει να είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Έτσι σοκαριστήκαμε και εμείς το 2009 όταν συνειδητοποιήσαμε ότι το πάρτι τελείωσε. Αυτή τη φορά όμως μας δόθηκε η ιστορική ευκαιρία να σώσουμε το κράτος μας και την κοινωνία μας χωρίς να καταρρεύσουμε με τον εκκωφαντικό τρόπο που κατέρρευσαν εκείνοι.

Αν κάτι έχει να μας διδάξει το Βυζάντιο πέρα από την πολιτιστική και θρησκευτική του παράδοση αυτό είναι ότι η απουσία ελέγχου και η εγκατάλειψη της αστικής τάξης και των αγροτών σε βάρος της οικονομικής ολιγαρχίας μπορεί να σε θέσει εκτός Ιστορίας. Αυτή τη στιγμή διεκδικούμε ακριβώς αυτό- την επιστροφή μας στο προσκήνιο με όρους ιστορικούς και όχι φαντασιακούς.