Καπιταλισμός ισλαμικού τύπου

Το ζήτημα της κοσμικότητας του κράτους και του Ισλάμ στην Τουρκία υπάρχει από τη σύσταση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Με την άνοδο στην εξουσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και του Ταγίπ Ερντογάν το 2002, το θέμα έλαβε μια νέα διάσταση που έγινε σαφής στα πρόσφατα γεγονότα της πλατείας Ταξίμ.

Από την Εντέμ Ελντεμ

Στην ιστορία της Τουρκίας ανέκαθεν ήταν δύσκολη η ισορροπία ανάμεσα στους θεσμούς ενός δυτικού κράτους και στην παράδοση του ισλαμικού νόμου. Ο Ερντογάν κατάφερε να συνδυάσει ιδεολογικά

τον οικονομικό οπορτουνισμό με το θρησκευτικό συντηρητισμό. Με δραστικές ενέργειες, μπόρεσε να αποκτήσει ένα πρωτόγνωρο λαϊκό ρεύμα και να κυριαρχήσει στο πολιτικό παιχνίδι.

Διατηρώντας το θρησκευτικό στοιχείο, το ΑΚΡ προχώρησε σε περαιτέρω εκδημοκρατισμό του συστήματος διακυβέρνησης. Σταδιακά, και με την απουσία ισχυρής αντιπολίτευσης, απέκτησε πλήρη έλεγχο όλης της κρατικής πυραμίδας. Γι' αυτό εκφράζονται ανησυχίες μήπως χαθεί τελικά κάθε κοσμικό στοιχείο στο κράτος και γίνει μόνο ισλαμικό το καθεστώς.

Ο συντηρητισμός των υποστηρικτών του ΑΚΡ δε θα πρέπει να ταυτίζεται με επιβολή του «νόμου της σαρίας». Όμως, το Ισλάμ αποτελεί αρκετά ισχυρό επιχείρημα που, σε συνδυασμό με το εθνικιστικό περιβάλλον, εξασφαλίζει στον Ερντογάν ισχυρή λαϊκή στήριξη. Μια πιθανή κλιμάκωση της έντασης μόνο απειλή μπορεί να θεωρηθεί για την κυριαρχία του κόμματος.

Επομένως, στόχος του είναι η διατήρηση των συνθηκών, στις οποίες μπορεί να κυριαρχήσει σε πολιτική ιδεολογία, χωρίς να γίνεται αναφορά σε ισλαμική πολιτική.

Ο πραγματικός κίνδυνος όμως βρίσκεται αλλού: μήπως το κρατικό σύστημα διολισθήσει σε έναν λαϊκιστικό απολυταρχισμό, ο οποίος θα διαγράψει όλα τα, πρόσφατα ακόμα, δημοκρατικά κεκτημένα. Οι τρεις συνεχόμενες εκλογικές νίκες δίνουν στο ΑΚΡ τη δυνατότητα να ελπίζει ότι θα κυβερνά χωρίς αντίπαλο. Λόγω της οικονομικής ανάπτυξης των τελευταίων δέκα ετών, για τη μεγάλη πλειονότητα του κόσμου, το κόμμα του Ερντογάν συμβολίζει οικονομική σταθερότητα κι εθνική πολιτική κοντά στην ισλαμική παράδοση. Οι διαδηλώσεις στην πλατεία Ταξίμ και η αστυνομική βία που ακολούθησε αποκάλυψαν μια διαρκώς αυξανόμενη δυσαρέσκεια. Έδειξαν τόσο το αυταρχικό πρόσωπο μιας κυβέρνησης που δεν ανέχεται διαφορετικές απόψεις, όσο και την υποκρισία μεγάλου μέρους των μέσων ενημέρωσης και των ιδιοκτητών τους. Αναδείχθηκε ένα ρεύμα φιλελεύθερων νέων που πάνε κόντρα στην παραδοσιακή τουρκική πολιτική σκηνή.

Το θέμα είναι αυτή η νέα φωνή να μην μπει σε μια διπολική και συγκρουσιακή λογική. Στην Τουρκία οι δημοκρατικές αρχές εύκολα θυσιάζονται στο βωμό της οικονομικής σταθερότητας και η κοσμικότητα και το Ισλάμ κυριαρχούν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.

Ο κοινός και ο αυθόρμητος αγώνας τόσο διαφορετικών μεταξύ τους ομάδων νεαρών μουσουλμάνων αποτελεί την καλύτερη απόδειξη ότι και το ίδιο το Ισλάμ προσπαθεί να απελευθερωθεί από τον αναχρονιστικό διχασμό σε «ισλαμιστές» και «κοσμικούς», μέσα από κοινή δράση απέναντι σε ένα κοινό εχθρό, όπως εδώ η κυβέρνηση και ο καπιταλισμός.

Το διαβάσαμε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ/ LE MONDE