Αρχιτεκτονική με κοινωνικό πρόσωπο

Η Αρχιτεκτονική Χωρίς Σύνορα είναι Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση, μέλος του διεθνούς μη κυβερνητικού, μη κερδοσκοπικού οργανισμού ASF international (Architecture Sans Frontieres International). Αποτελείται από αρχιτέκτονες και άλλους επιστήμονες ή µη, οι οποίοι εργάζονται για την χωρίς αντάλλαγμα προσφορά αρχιτεκτονικού έργου εντός και εκτός Ελλάδας σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης ή σε προβληματικές καταστάσεις όπου απαιτούνται παρεμβάσεις

Συνεργάζονται και παρέχουν βοήθεια σε οποιονδήποτε την χρειάζεται ανεξαρτήτως φύλου, χρώματος, θρησκείας, πολιτικής άποψης ή φιλοσοφίας. Παράλληλα, ως ανοιχτή ερευνητική ομάδα, εργάζονται για τη βιώσιµη ανάπτυξη των πόλεων και άλλων οικιστικών συγκροτημάτων υιοθετώντας οικολογικές και κοινωνικές προσεγγίσεις και διακινώντας εξειδικευμένη γνώση στο ευρύ κοινό, µέσω εργαστηρίων και διαλέξεων.

Η «ΑττικήFreepress» μίλησε με μέλη της Πρωτοβουλίας αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες για τη δράση τους και τις απόψεις του πάνω στη δόμηση, στους ελεύθερους χώρους, το Αθηναϊκό αστικό περιβάλλον, την κατοικία που βασίζεται στις αρχές της βιωσιμότητας, κ.α.

«Ασκούμε την αρχιτεκτονική με βάση την ανθρώπινη ανάγκη. Είμαστε ενάντιοι σε κάθε μορφή ελιτισμού που κατατάσσει την αρχιτεκτονική ως είδος πολυτελείας προορισμένο για τους λίγους. Θεωρούμε την αρχιτεκτονική ως επιστήμη που αλληλεπιδρά με άλλες πολιτικές, ιστορικές, κοινωνικές, ανθρωπολογικές και φυσικές επιστήμες. Πιστεύουμε στην αρχιτεκτονική ως πεδίο δημιουργίας και έκφρασης. Πέρα από το ρόλο της, ως χορηγό των βασικών αναγκών της κατοίκησης, η αρχιτεκτονική πρακτική ενσωματώνει την τέχνη. Υποστηρίζουμε και συμμετέχουμε στην ελεύθερη διακίνηση των γνώσεων μέσω του διαδικτύου, του έντυπου υλικού και του ανοιχτού διαλόγου» είναι μερικές από τις βασικές αρχές των Αρχιτεκτόνων.

Η ιδέα ξεκίνησε από δύο μέλη της Πρωτοβουλίας που συμμετείχαν σε ανάλογες προσπάθειες στο εξωτερικό το 2009. «Δουλέψαμε στη Γαλλία και την Αγγλία με αντίστοιχες ομάδες και μεταφέρουμε την εμπειρία μας αυτή. Προσφέρουμε αρχιτεκτονικό έργο εθελοντικά, χωρίς αντάλλαγμα. Εργαζόμαστε πάνω σε δύο άξονες. Πρώτον: ασχολούμαστε με την οικολογική δόμηση χτίζοντας, συμβουλεύοντας ή ερευνώντας. Δεύτερον: Στοχεύουμε στα κοινωνικά ζητήματα. Μέσω της ιδιότητάς μας, βοηθάμε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού ή μέσω κάποιου project, ασχολούμαστε με ευρύτερης σημασίας θέματα, όπως τη μετάλλαξη του δημόσιου χώρου. Στην ουσία μιλάμε για αρχιτεκτονική με κοινωνικό πρόσωπο» υποστηρίζουν τα μέλη της Ομάδας.

«Η πρωτοβουλία μας απευθύνεται σε συλλογικότητες καθώς μας ενδιαφέρει να μη χάσουμε την κοινωνική διάσταση του εγχειρήματος. Δεν ασχολούμαστε με μεμονωμένα άτομα αλλά σε ομάδες ατόμων που μπορεί να χρειάζονται τη βοήθειά μας» τονίζουν με σημασία.

Κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή…

Πως όμως μπορεί η δόμηση να έχει περιβαλλοντική συνείδηση. «Η θεωρία της βιώσιμης ανάγκης είναι ενέργειες οι οποίες είναι φιλικές προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον για τις γενιές που ζούνε σήμερα αλλά και τις μελλοντικές. Δε προδιαθέτεις μια κατάσταση, δε κάνεις κάτι που μπορεί να είναι καλό για το τώρα και κακό για το μέλλον.

Όσον αφορά τη βιοκλιματική προσέγγισή μας να ξεκαθαρίσουμε πως δε μιλάμε για ένα ή δυο υλικά. Αυτό προκύπτει από την περίπτωση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάθε φορά.

Η αρχή μας, είναι η προσέγγιση κάθε κατάστασης ξεχωριστά, ανάλογα με το μικρότοπο που αναφερόμαστε και ποιο υλικό είναι κατάλληλο.

Δεν απορρίπτουμε το τσιμέντο, υποστηρίζουμε όμως την απολύτως οικολογική κατασκευή με φυσικά υλικά. Βέβαια, είμαστε και ρεαλιστές καθώς υπάρχουν πρακτικοί λόγοι που μας οδηγούν στη χρησιμοποίησή του μπετόν. Για παράδειγμα καταναλώνεις περισσότεροι ενέργεια να μαζέψεις πέτρες από το δάσος, από το να φτιάξεις μια βάση από τσιμέντο…» σημειώνουν μέλη της Ομάδας.

Στο αστικό περιβάλλον της Αθήνας

Η δόμηση του υπάρχοντος αστικού περιβάλλοντος είναι κάτι που έχει προβληματίσει για πολλά χρόνια και προβληματίζει μέχρι και σήμερα.

«Η Αθήνα έχει ένα βασικό ελάττωμα που σύμφωνα και με την πολεοδομική έρευνα που έχουμε κάνει -γυρίζοντας το χρόνο πολλά χρόνια πίσω- είναι οι χωροθετήσεις χωρίς κάποιο σχεδιασμό. Η πολεοδομία της πόλης μας, έχει εφαρμοστεί μόνο μια φορά το 1848 και από τότε είναι όλα “χύμα στο κύμα”. Το πρόβλημα το εντοπίζουμε στους δρόμους της πόλης. Έχουν φτιαχτεί για το αυτοκίνητο. Μετά τον εμφύλιο, Αμερικάνοι επιστήμονες σχεδίασαν μεγάλους δρόμους για αυτοκίνητα σε αντίθεση με τις Ευρωπαϊκές χώρες που η χάραξη γινόταν με κριτήριο την κίνηση των δημόσιων μέσων μεταφοράς και τους πεζούς» τονίζουν οι Αρχιτέκτονες και προσθέτουν: «Ένα δεύτερο που εντοπίζουμε, είναι η έλλειψη τοπογραφίας. Στο σχεδιασμό που έγινε δεν λήφθηκαν υπόψη οι λόφοι. Και τέλος, ένα τρίτο θέμα, είναι οι πολλές αυθαιρεσίες που μάλιστα… νομιμοποιούνται κιόλας» όπως σημειώνουν.

Στην ερώτηση τι λείπει από την πόλη μας, απαντούν με βεβαιότητα: «Είναι σίγουρο πως λείπει το πράσινο. Όλες οι ευρωπαϊκές πόλεις έχουν ένα πάρκο εντός του ιστού τους. Εμείς, δεν έχουμε. Ο εθνικός κήπος είναι αστείος…» επισημαίνουν.

«Σε θέματα αισθητικής δεν υπάρχει μεγάλο πρόβλημα. Τα κτίρια μας δεν είναι άσχημα. Το πρόβλημα έχει να κάνει με την πυκνότητα που είναι πολύ μεγάλη», διαπιστώνουν.

Η οικονομική κρίση επιφέρει αλλαγές και στη αρχιτεκτονική των πόλεων

«Βλέπουμε την πόλη να μεταλλάσσεται και αναρωτιόμαστε ποιος είναι ο ρόλος του αρχιτέκτονα μέσα σε αυτό. Η κρίση, το πρώτο πρόβλημα που δημιούργησε είναι πως “σκότωσε” την κατασκευή. Πρακτικά το αντικείμενό μας είναι νεκρό» μας λένε και δείχνουν αυτογνωσία: «στόχος μας δεν είναι να γυρίσουμε πίσω, γιατί η άνθηση που παρατηρήθηκε ήταν εκτός ελέγχου. Μέσα λοιπόν στην κοινωνική χρήση, θεωρούμε πως γίνεται επαναπροσδιορισμός του ρόλου και της αρχιτεκτονικής στη σύγχρονη κοινωνία».

Νέο μοντέλο διαχείρισης των ελεύθερων χώρων

Εντύπωση προκαλεί η πρόταση για συμμετοχικό σχεδιασμό. Μια φρέσκια ιδέα που αξίζει να συζητηθεί. «Μας ενδιαφέρει η δράση στους ελεύθερους χώρους, μέσω συμμετοχικού σχεδιασμού, με τους πολίτες να διαμορφώνουν το δημόσιο χώρο. Μας ενδιαφέρει να εμπλακούμε σ’ αυτή τη διαδικασία σε συνεργασία με τους ανθρώπους που το κάνουνε και να πάρουμε μέρος στη διαδικασία.

Σχετικά με τα κτήρια, θεωρούμε πως τα υπάρχοντα είναι πολλά και υποστηρίζουμε την ανακύκλωση τους. Μπορείς να κάνεις πολλά με αυτά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα πολλά δημόσια κτίρια που παραμένουν κλειστά την ίδια ώρα που οι άστεγοι πληθαίνουν.

Θα έπρεπε το κράτος να τα ανοίξει, για αυτούς τους ανθρώπους» υποστηρίζει η Αρχιτεκτονική Χωρίς Σύνορα.

Τι είναι τα LOOPHOLES

Η παρέμβαση των Αρχιτεκτόνων έρχεται και με τα LOOPHOLES που: «Είναι οι αυτόνομες συλλογικές επεμβάσεις στον αστικό χώρο. Είναι οι καταστάσεις όπου ομάδες πολιτών χρησιμοποιούν το δημόσιο χώρο για τη μεταβολή μιας κοινωνικής συνθήκης. Είναι οι χώροι εκείνοι που φιλοξενούν αυθόρμητες ή προγραμματισμένες ενέργειες που πηγάζουν από την ανάγκη για κοινωνική δράση και για χώρους βιώσιμους ανοιχτούς προς τον κάτοικο της σύγχρονης πόλης. Αν υποθέσουμε ότι η πόλη είναι ένα πεδίο αντιπαραθέσεων, τότε τα LOOPHOLES λειτουργούν σαν τοπικές “πολεμίστρες”.

Συνελεύσεις πολιτών και πρωτοβουλίες κατοίκων σε δήμους και γειτονιές, ΜΚΟ και σωματεία, δίκτυα και ομάδες ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα και πεποιθήσεις οργανώνουν τις κινήσεις τους με συλλογικές διαδικασίες. Τις περισσότερες φορές σε αντιπαράθεση με το κράτος και τις ισχύουσες πολεοδομικές διατάξεις, δημιουργούν νέους χωροκοινωνικούς συσχετισμούς. Οι αυτόνομες συλλογικές αστικές επεμβάσεις προκαλούν ριζικές μεταβολές στο δομημένο περιβάλλον και τη συλλογική μνήμη. Πολύ συχνά προκύπτουν στο χώρο σχεδιαστικές επιλογές χωρίς τον αρχιτέκτονα, χωροταξικές επεμβάσεις χωρίς τον πολεοδόμο. Συνιστώντας ένα δυναμικό φαινόμενο, το ένα LOOPHOLE πυροδοτεί το άλλο παρασύροντας σε μια κατάσταση ντόμινο. Με αυτό τον τρόπο αναδεικνύεται η επιθυμία των κατοίκων της πόλης για εναλλακτικούς τρόπους διαβίωσης και ανάπτυξης.

Μέσα από παρουσιάσεις έργων, θεωρητικές προσεγγίσεις και ανοιχτές συζητήσεις καταγράφουμε και αναδεικνύουμε την επίδραση των αυτόνομων συλλογικών επεμβάσεων στη δομή της σύγχρονης πόλης. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, θέλουμε να ανιχνεύσουμε τη δυνατότητα δημιουργίας μιας ανοιχτής πλατφόρμας διαλόγου μεταξύ ανθρώπων και ομάδων που συμμετέχουν με θεωρητικό ή έμπρακτο τρόπο σε παρόμοιες επεμβάσεις, ενεργοποιώντας προτάσεις για το μέλλον του “από τα κάτω” σχεδιασμού στη σύγχρονη πόλη. Αναπτύσσουμε το περιεχόμενο των loopholes σε άξονες που σχετίζονται με θέματα σύγχρονης οικολογικής συνείδησης, κοινωνικής ευαισθητοποίησης, πολιτιστικών δράσεων αλλά και νέων οικονομικών

συσχετισμών. Παράλληλα αναζητούμε τον τρόπο με τον οποίον τα ίδια τα συστήματα αυτά καθόρισαν τον αστικό χώρο κατά τη διάρκεια εξέλιξης της πόλης».