Έρωτας από άλλη οπτική

από τη Μαρίτα Μελέτη

Αισθησιασμός και έρωτας είναι έννοιες που μπορούν να ερμηνευθούν ανάλογα με το ποιός τις ερμηνεύει, καθώς και με τις αντιλήψεις που έχει εκείνος για αυτές. Πουριτανοί ή όχι, όλοι μας έχουμε κάποιες προκαταλήψεις, αυτό που διαφέρει, πάντως, είναι ο τρόπος με τον οποίο τις χειριζόμαστε. Οι ήρωές μας αποφασίζουν είτε να πειραματιστούν με την έννοια έρωτας σαρκικά («Νέα και όμορφη»), είτε να απολαύσουν τον αισθησιασμό («Δον Ζουάν»).

Δον Ζουάν (Don Jon)

(Δραματική κομεντί, 2013, Διάρκεια: 90') Αμερικανική ταινία σε σκηνοθεσία του Τζότζεφ Γκόρντον-Λέβιτ, με τους Τζότζεφ Γκόρντον-Λέβιτ, Σκάρλετ Γιόχανσον, Τζούλιαν Μουρ.

Ο Δον Ζουάν, κατά κόσμον Τζον Μαρτέλο, είναι ένα λαϊκό παιδί και γυναικάς, που περνάει την ώρα του στο γυμναστήριο και στα μπαρ με τους φίλους του. Γοητευτικός γυναικάς, δεν έχει πρόβλημα να «χτυπήσει» κάθε τόσο¬ ένα θηλυκό «10άρι». Το σεξ, όμως, με αυτά τα «10άρια» δεν συγκρίνεται με την ιδιαίτερη διαδικτυακή του αδυναμία: να παρακολουθεί νυχθημερόν πορνό στον υπολογιστή και να ικανοποιείται χωρίς παρτενέρ. Όταν γνωρίζει την Μπάρμπαρα, τη γυναίκα των ονείρων του, θα προσπαθήσει να αλλάξει την αγαπημένη του συνήθεια, πράγμα όμως καθόλου εύκολο. Με αυτή τη σπιρτόζικη σατιρική κομεντί, η οποία γλιστρά στον διδακτισμό και στην αφέλεια, κάνει την πρώτη του σκηνοθετική εμφάνιση ο ηθοποιός Τζότζεφ Γκόρντον-Λέβιτ («Inception», «Looper» ).

Ηθοποιός ευρείας γκάμας, ο 32χρονος Τζότζεφ Γκόρντον-Λέβιτ, φαίνεται πως νιώθει μεγαλύτερη άνεση παίζοντας σε κωμικούς τόνους. Όχι μόνο γιατί κέρδισε τις δύο υποψηφιότητές του για Χρυσή Σφαίρα από ανάλαφρους ρόλους («500 Μέρες με τη Σάμερ», «50/50» ), αλλά και γιατί αποφασίζει να κάνει την παρθενική σεναριακή και σκηνοθετική του εμφάνιση με μια εναλλακτική κομεντί. Σε αυτή, μάλιστα, κρατά και τον πρωταγωνιστικό ρόλο, ερμηνεύοντας έναν ελαφρόμυαλο χαρακτήρα.

Ο γρήγορος, κοφτός και παιχνιδιάρικος τρόπος, με τον οποίο ο Γκόρντον-Λέβιτ μας παρουσιάζει τον ήρωά του, κρατά τις ειρωνικές ισορροπίες και παρά τις αστείες υπερβολές, όπως αυτή της εβδομαδιαίας εκκλησιαστικής εξομολόγησης, κάνει τη σχέση του τόσο με τη σέξι Μπάρμπαρα, όσο και με τη μεγαλύτερη σε ηλικία συμμαθήτριά του στο νυχτερινό σχολείο Έσθερ, να έχουν ζουμί¬. Χωρίς ακριβώς να τους κολακεύει, και με τις κατάλληλες δόσεις σαρκασμού, προσεγγίζει με θέρμη όλους τους, αγκιστρωμένους στον εθισμό τους, χαρακτήρες του και μοιάζει να νοιάζεται γι’ αυτούς. Δυστυχώς, πέφτει στο ατόπημα να τους χρησιμοποιήσει και ως φορείς διδακτικών και κοινότοπων μηνυμάτων, οδηγώντας την χαζοχαρούμενη και μπερδεμένη, αλλά ειλικρινή και γεμάτη πείσμα πορεία τους σε έναν τόσο εύκολο και ανώδυνο προορισμό.

Οι μοντέρνοι Δον Ζουάν έχουν προβλήματα που δεν θα μπορούσαν να φανταστούν οι θρυλικοί τους πρόγονοι: συγκεκριμένα ο Τζον μπορεί να ρίχνει με ευκολία τις γυναίκες τη μία πίσω από την άλλη, όμως δυσκολεύεται να αγγίξει το ταβάνι της ηδονής μέσω της ερωτικής πράξης.

Η σωματική επαφή του προκαλεί αμηχανία μπροστά στην υπέρτατη απόλαυση που προσφέρει η, κατά μόνας, παρακολούθηση διαδικτυακού πορνό. Έχει μάθει να ταυτίζει την ηδονή με την εικονική πραγματικότητα, βρίσκεται πλέον παντού γύρω μας σε μικρότερες ή μεγαλύτερες δόσεις. Ένας τέτοιος εθισμός, μαζί με την αναπόφευκτη αλλοίωση της πραγματικότητας που επιφέρει, μπορεί να αποτελέσει πρώτη ύλη για δράματα τύπου «Shame» ή και για σκοτεινές κωμωδίες με μπουνιουελικό πνεύμα.

Καταλύτης στην προβληματική πορεία του Τζον θα είναι η μία και μοναδική γυναίκα, το «απόλυτο δεκάρι», η οποία θα το παίξει πιο δύσκολη απ’ όσο χρειάζεται και ίσως να τον οδηγήσει σε νέα μονοπάτια. Ίσως και όχι, αφού η λύτρωση πρέπει να έρθει μέσα από οδυνηρές σφαλιάρες.

Ο άνθρωπος-ορχήστρα του «Δον Ζουάν» επιλέγει έναν ενδιάμεσο δρόμο, μπαίνοντας με επιδεξιότητα στο πετσί του εθισμένου ήρωά του και καταγράφοντας παράλληλα τη διαδρομή του με μια μείξη αφόρητων κλισέ και γοητευτικών ευρημάτων. Αυτός ο «Δον Ζουάν» μπορεί να είναι, ταυτόχρονα, προβλέψιμος και συντηρητικός, αλλά και αρκετά ρομαντικός, έστω και με περίεργο τρόπο, ώστε να μας κάνει να περιμένουμε το επόμενο βήμα του πρωταγωνιστή-δημιουργού του.

Νέα και Όμορφη (Jeune et Jolie)

(Δραματική, 2013, Διάρκεια: 94') Γαλλική ταινία, σκηνοθεσία Φρανσουά Οζόν, με τους Ζεραλντίν Παϊλάς, Σαρλότ Ράμπλινγκ, Φρεντερίκ Πιερό, Μαρίν Βακτ.

Μπορεί να μη βρίσκουμε κάθε νέα του ταινία το ίδιο συναρπαστική, ο Φρανσουά Οζόν, όμως, καταφέρνει να μεταπηδά μεταξύ ειδών με αφοπλιστική ευκολία και να αλλάζει διαθέσεις και ιστορίες.

Χάνοντας τη ριζοσπαστική ορμή της πρώτης νιότης, ανακάλυψε μια παιδικότητα στο κινηματογραφικό παιχνίδι, μαζί με την εμπειρία, η οποία μπορεί να θεωρείται, πλέον, αυταπόδεικτη. Η τεχνογνωσία του Οζόν διασφαλίζει την άψογη, καλοφτιαγμένη επιφάνεια, και στην περίπτωσή του ελπίζουμε πάντοτε σε εκείνη τη μικρή πινελιά ανατροπής και διαστροφής που θα κάνει τη συνταγή πραγματικά θαυματουργή. Άλλες φορές τα καταφέρνει («8 Γυναίκες»), άλλες μένει καθηλωμένος σε μια απλή καλλιγραφία («Η Πισίνα»), ενώ η τελευταία του ταινία με τίτλο «Νέα και όμορφη» ισορροπεί σε μια ενδιάμεση κατάσταση.

Ο Οζόν σκιαγραφεί το πορτρέτο της νεαρής Ιζαμπέλ «σε τέσσερις εποχές και τέσσερα τραγούδια» και μια νεανική εκδοχή της «Ωραίας της ημέρας». Μόνο που σε αυτή την περίπτωση υπάρχει ένα στοιχείο σκανδάλου: η πανέμορφη Ιζαμπέλ (την οποία ερμηνεύει πολύ αποτελεσματικά η Μαρίν Βαχτ) δεν ξοδεύει τον χρόνο και τα χρήματά της όπως οι άλλες «νέες και όμορφες» συνομήλικές της, αλλά προτιμά την εκπόρνευση. Ο Οζόν, όμως, αποφασίζει να γυρίσει την πλάτη σε οποιαδήποτε εξήγηση ψυχολογικής ή κοινωνιολογικής φύσης, όπως και σε κάθε επίκριση ή υπερβάλλουσα συμπάθεια απέναντι στην ηρωίδα του. Η δουλειά του ως σκηνοθέτη είναι να δείξει κι έπειτα να αφήσει τον καθένα να βγάλει τα συμπεράσματά του.

Τηρώντας με ευλάβεια τους κανόνες της απόστασης και της ψυχρής επανάληψης, πηγαίνοντας κόντρα στην εύκολη ταύτιση και τον ερεθισμό, ο Οζόν ακολουθεί τον δύσβατο δρόμο και μένει σε αυτόν με συνέπεια. Υπάρχει, όμως, ένα όριο όπου η αισθητική αυστηρότητα βρίσκεται σε αδιέξοδο: απογυμνώνοντας το πορτρέτο του από κάθε απόπειρα προσέγγισης και κατανόησης, ο Οζόν αφήνει την ηρωίδα του κάπως μετέωρη, σαν μια εικόνα που επαληθεύεται ταυτολογικά από τον εαυτό της.