Καταδικασμένα δικαιώματα

του Αριστείδη Αποστόλου ([email protected])

Η Παγκόσμια Ημέρα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (10 Δεκεμβρίου) βρήκε την ελληνική πολιτική ηγεσία να δρομολογεί ενέργειες και να ετοιμάζει μελλοντικά πλάνα, στη βάση ενός εθνικού σχεδίου δράσης. Την ίδια στιγμή, μόνο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχουν εκδοθεί καταδικαστικές αποφάσεις για 480 ελληνικές υποθέσεις. Η χώρα μας έχει πληρώσει πρόστιμα, βρίσκεται υπόλογη ή έχει καταπατήσει μία σειρά ευρωπαϊκών ή διεθνών νόμων και κανονισμών που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα και αφορούν θέματα όπως η

Ταυτόχρονα, η κρίση που υπάρχει στην Ελλάδα δημιουργεί συνθήκες για ακόμα μεγαλύτερη καταπάτηση δικαιωμάτων, όπως έχει επισημάνει και ο αρμόδιος Ευρωπαίος επίτροπος Νιλς Μούιζνιεκς. Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα βρίσκεται αρκετά μακριά από το να θεωρηθεί –και να είναι– ένα κράτος που αντιμετωπίζει με σεβασμό τον άνθρωπο και προασπίζει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του.

Σχέδια επί χάρτου

Στην αρχή της εβδομάδας, ο γενικός γραμματέας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Γεώργιος Σούρλας, παρουσίασε και έδωσε προς διαβούλευση το εθνικό σχέδιο δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα, υπό την παρουσία του υπουργού Δικαιοσύνης, Χαράλαμπου Αθανασίου. Κατά την παρουσίαση τονίστηκε πως το εθνικό σχέδιο αποτελεί ένα «χάρτη», με τον οποίο δίνεται έμφαση στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και παρέχεται ένα σαφές, συνεκτικό και συστηματικό πλαίσιο δράσης για τη βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης. Παράλληλα, υπογραμμίστηκε πως αποτελεί ένα δεσμευτικό πλαίσιο δράσεων που πρέπει να ακολουθούν οι φορείς του Δημόσιου, λαμβάνοντας υπόψη της ιδιαιτερότητες των ελληνικών δεδομένων.

Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Σούρλας, προτεραιότητα του σχεδίου «είναι η διασφάλιση του κύρους της χώρας μας, που διακρίνεται για την κοινωνική ευαισθησία, την πίστη στην ιδέα και την αξία του ανθρώπου – και αυτές τις αρετές είμαστε διατεθειμένοι να τις διατηρήσουμε αντί πάσης θυσίας».

Ωστόσο, το εθνικό σχέδιο δράσης δεν συνεισφέρει τίποτα επί της ουσίας, επειδή αφενός οι δράσεις που δρομολογούνται αποτελούν συνέχεια των υφισταμένων, αφετέρου με βάση τη μέχρι σήμερα εμπειρία δεν διασφαλίζεται πως θα εφαρμοστούν και θα υλοποιηθούν τα μέτρα που προαναγγέλλονται.

Η ωμή πραγματικότητα

Το δεδομένο είναι πως η Ελλάδα είναι υπόλογη σε διεθνείς φορείς για εκατοντάδες υποθέσεις καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι υποθέσεις αυτές αφορούν, μεταξύ άλλων, παραβιάσεις των κρατουμένων στις φυλακές, των ανθρώπων διαφορετικής θρησκευτικής συνείδησης, των Ρομά, των οροθετικών, των μεταναστών, των ομόφυλων ζευγαριών (είναι νωπός ο αποκλεισμός των ομόφυλων ζευγαριών από το σύμφωνο συμβίωσης). Ταυτόχρονα, εκθέσεις έγκυρων διεθνών οργανώσεων και οργανισμών καταγγέλλουν καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις ελληνικές αστυνομικές αρχές, κάνοντας λόγο για καταχρηστική κράτηση ανθρώπων, βασανισμούς, επιχειρήσεις κατά Ρομά ή μεταναστών (π.χ. «Ξένιος Ζευς») και απάνθρωπες συνθήκες κράτησης.

«Πέρα από την περιστολή ατομικών, κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων που βιώνουμε, οι κατάφωρες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από μέλη των σωμάτων ασφαλείας παραμένουν μόνιμο και οδυνηρό φαινόμενο», ανέφερε το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας, που επέλεξε το σύνθημα «Όχι άλλη αστυνο-βία» για να τιμήσει την Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κάνοντας διαμαρτυρία μπροστά στη ΓΑΔΑ.

Πρόσφατα, η κυβέρνηση έκανε γνωστό πως για 480 ελληνικές υποθέσεις έχουν εκδοθεί καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), οι οποίες αφορούν ως επί το πλείστον τέσσερις μεγάλες κατηγορίες υποθέσεων α) εύλογη διάρκεια πολιτικής, ποινικής και διοικητικής δίκης και έλλειψη αποτελεσματικής προσφυγής (αφορούν περίπου τα 2/3 των υποθέσεων), β) υπερβολική και αυθαίρετη αστυνομική βία γ) συνθήκες κράτησης και χορήγηση ασύλου και δ) ελεύθερη σύσταση σωματείων και ενώσεων. Η Ελλάδα εξάλλου, για 12 παραβάσεις αρμοδιότητας διαφόρων υπουργείων, βρίσκεται αντιμέτωπη με την απειλή επιβολής προστίμου από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει εκτελέσει προηγούμενες αποφάσεις του.

Για όσους δεν γνωρίζουν, το ΕΔΔΑ είναι το αρμόδιο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης που αποφασίζει τελεσίδικα αν μια χώρα παραβιάζει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Ίσως το πλέον αξιοσημείωτο: σύμφωνα με το ελληνικό Σύνταγμα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο υπερτερεί της εθνικής νομοθεσίας.

Τη ζοφερή πραγματικότητα αναγνωρίζουν εν μέρει και Έλληνες αξιωματούχοι. Μεταξύ άλλων, ο υπουργός κ. Αθανασίου επισήμανε ότι επιδίωξη του υπουργείου Δικαιοσύνης είναι η βελτίωση των συνθηκών κράτησης στις φυλακές, οι οποίες «φιλοξενούν» 38% περισσότερο του προβλεπόμενου αριθμού τους. Παράλληλα, ο ίδιος εξέφρασε τον προβληματισμό του για τρόπο με τον οποίο οι δικαστές πρέπει να αναπτύξουν αντανακλαστικά στα θέματα ρατσισμού.

Από την πλευρά της, η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ευτέρπη Κουτζαμάνη έθεσε πρόσφατα επί τάπητος το θέμα της καθυστέρησης απονομής της Δικαιοσύνης που «σε μερικές περιπτώσεις τείνει στην αρνησιδικία, προκαλώντας συνεχείς καταδίκες της Ελλάδος από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων… Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από τις 47 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης η χώρα μας είναι 4η σε καταδίκες για παράβαση του εύλογου χρόνου διάρκειας της δίκης».

Ενδεικτικές περιπτώσεις και καταδίκες

Από τις πλέον χαρακτηριστικές υποθέσεις καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί η υπόθεση του Κώστα Σακκά, ο οποίος παρέμεινε κρατούμενος για 31 μήνες, κατά παράβαση του Συντάγματος που ορίζει τους 18 μήνες ως ανώτατο όριο προφυλάκισης. Ο Σακκάς προχώρησε σε απεργία πείνας προκειμένου να διεκδικήσει το αυτονόητο: την απονομή δικαιοσύνης. Τελικά έπειτα από 38 μέρες απεργίας πείνας και αφού εξέθεσε την υγεία σε μεγάλο κίνδυνο, η Δικαιοσύνη «πείστηκε» και ο Σακκάς αφέθηκε ελεύθερος, με αυστηρούς περιοριστικούς όρους και υψηλή χρηματική εγγύηση. Τις τελευταίες ημέρες της απεργίας πείνας, ο Σακκάς νοσηλευόταν στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Νίκαιας, με σοβαρά προβλήματα υγείας.

Δύο ακόμα αξιοσημείωτες υποθέσεις, στις οποίες το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση των συνθηκών που απαγορεύουν την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, καθώς και για παραβίαση του δικαιώματος προσφυγής σε μία γρήγορη και δίκαιη δίκη. Η πρώτη αφορούσε την προσφυγή του Γεωργίου Ασλάνη, που είχε συλληφθεί το 2009 με την υπόνοια ότι συμμετείχε σε μία σειρά από κλοπές και βρέθηκε κρατούμενος στα κεντρικά γραφεία της Αστυνομίας Σερρών, από τον Δεκέμβριο του 2009 μέχρι και τον Μάρτιο του 2010.

Ο Γ. Ασλάνης κατήγγειλε τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησής του (έλλειψη εξαερισμού, βρώμικες τουαλέτες, έλλειψη κλινών και πληθώρα κρατουμένων) και ισχυρίσθηκε ότι οι εν λόγω συνθήκες κράτησης ήταν αντίθετες με τις διατάξεις της Σύμβασης Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που απαγορεύουν την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Με την απόφασή του το ΔΑΔ καταδίκασε την Ελλάδα και την υποχρέωσε να καταβάλει στον προσφεύγοντα 8.000 ευρώ για ηθική βλάβη και να πληρώσει και 2.000 ευρώ για δικαστικά έξοδα.

Η δεύτερη υπόθεση αφορούσε την περίπτωση του Αλβανού υπηκόου Πετρίτ Σχιούτι, που συνελήφθη τον Φεβρουάριο του 2009 για διακίνηση κοκαΐνης και διώχθηκε ποινικώς από δικαστήρια της Θεσσαλονίκης. Στο ΔΑΔ ο Π. Σχιούτι υποστήριξε ότι η αίτηση απελευθέρωσης που είχε υποβάλει, δεν εξετάσθηκε όσο γρήγορα έπρεπε και το Δικαστήριο καταδίκασε την Ελλάδα, για παραβίαση του δικαιώματος προσφυγής σε μία δίκαιη και γρήγορη δίκη, υποχρεώνοντάς την να καταβάλει στον προσφεύγοντα 4.000 ευρώ για ηθική βλάβη. Ανάλογη απόφαση (και καταδίκη της Ελλάδας, για παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας), σε υπόθεση Γεωργιανού που καταδικάστηκε για διακίνηση ναρκωτικών και φυλακίσθηκε, αλλά αθωώθηκε από το Εφετείο χωρίς ν' αποζημιωθεί: το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ένοχη την Ελλάδα και την υποχρέωσε να καταβάλει στον προσφεύγοντα 10.000 ευρώ για ηθική και υλική βλάβη.

Αξιοσημείωτη και η διπλή καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τη λειτουργία σχολείων «γκέτο» κατά των παιδιών Ρομά στους Σοφάδες και στον Ασπρόπυργο.

Μία άλλη παράμετρος: η κρίση

Την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν περιγράψει πολλάκις έγκυροι διεθνείς οργανώσεις, οργανισμοί και αρμόδιοι αξιωματούχοι. Μεταξύ αυτών και ο επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, Νιλς Μούιζνιεκς, ο οποίος έθεσε την παράμετρο της οικονομικής κρίσης ως μία επιπλέον αιτία που οδηγεί σε συνθήκες περαιτέρω καταπάτησης προσωπικών ελευθεριών ή ασυδοσίας των αρχών.

Ο αρμόδιος Ευρωπαίος επίτροπος, με σχετική του έκθεση, επικρίνει πολλές από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που επέβαλαν μέτρα λιτότητας, ότι «έχουν ξεχάσει τις υποχρεώσεις τους για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κυρίως την προστασία των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων των πλέον ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού». Παράλληλα, στηλιτεύει και τη συμπεριφορά των διεθνών δανειστών που, όπως υπογραμμίζει, «παρέλειψαν να συμπεριλάβουν τα ζητήματα προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε πολλά από τα προγράμματα βοήθειας που εφάρμοσαν σε ευρωπαϊκές χώρες».

Όπως υπογράμμισε «από τις εθνικές αποφάσεις σχετικά με τα μέτρα λιτότητας και τα διεθνή πακέτα διάσωσης απουσιάζει η διαφάνεια, η συμμετοχή του κοινού και η δημοκρατική λογοδοσία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, επαχθείς όροι εμπόδισαν τις κυβερνήσεις στο να επενδύουν σε βασικά προγράμματα κοινωνικής προστασίας, υγείας και εκπαίδευσης. Όταν η Ε.Ε., ως κεντρικός παράγοντας στην αντιμετώπιση της κρίσης, ελάμβανε αποφάσεις για την οικονομική διακυβέρνηση στα κράτη- μέλη και όταν η τρόικα έθετε όρους για τα πακέτα διάσωσης και δανειακές συμβάσεις, θα έπρεπε να είχαν λάβει καλύτερα υπόψη τους τις επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας πάνω στα ανθρώπινα δικαιώματα».

Ο έλεγχος της μετανάστευσης

Εξάλλου, ο Μούιζνιεκς ανέφερε πως η προσπάθεια που καταβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση να ελέγξει τις μεταναστευτικές ροές έχει αρνητικές συνέπειες για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όπως τόνισε, «οι πολιτικές ελέγχου των συνόρων της Ε.Ε. έχει επιβλαβείς συνέπειες, ειδικά όσον αφορά στο δικαίωμα να εγκαταλείπει κάποιος μία χώρα -που είναι μία από τις προϋποθέσεις για να απολαύει κανείς άλλα δικαιώματα- και κυρίως, στο δικαίωμα για άσυλο». Όπως σημείωσε, στα μέτρα που εφαρμόζονται για τον έλεγχο των συνόρων συμπεριλαμβάνονται αποκλεισμοί εισόδου με βάση εθνοτικά κριτήρια, κυρώσεις στους μεταφορείς που δεν συνεργάζονται με την αστυνομία, κατασχέσεις ταξιδιωτικών εγγράφων, κατάργηση στην πράξη των συμφωνιών επανεισδοχής και εξαιρετικά επικίνδυνες και παράνομες πρακτικές στην υποδοχή μεταναστών από στεριά και θάλασσα.

Με αφορμή τη μικρή Μαρία

Ο Νιλς Μούιζνιεκς έχει τοποθετηθεί και στον τρόπο που παρουσιάζονται θέματα που αφορούν τη νομαδική εθνοτική ομάδα των Ρομά, κατηγορώντας τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για ανευθυνότητα. Με αφορμή τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάσθηκαν σε ΜΜΕ οι περιπτώσεις των ανηλίκων παιδιών που βρέθηκαν σε καταυλισμούς των Ρομά στην Ελλάδα και στην Ιρλανδία, ο επίτροπος επισήμανε ότι οι αναφορές επικεντρώθηκαν στην εθνικότητα των οικογενειών στις οποίες βρέθηκαν τα παιδιά και οι Ρομά παρουσιάσθηκαν ως απαγωγείς παιδιών σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Όπως είπε, παρά το γεγονός ότι οι Ρομά δεν είναι πιο πρόθυμοι να διαπράξουν εγκληματικές συμπεριφορές από τα μέλη οποιασδήποτε άλλης εθνικής ομάδας, τα ΜΜΕ επιμένουν με λάθος και επικίνδυνο τρόπο, να καλλιεργούν τον μύθο ότι οι Ρομά είναι από τη φύση τους εγκληματίες. Η ιστορία διδάσκει «ότι η δαιμονοποίηση μιας ομάδας ανθρώπων μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης έχει οδηγήσει σε φαύλες πολιτικές και δυσμενείς κοινωνικές συνέπειες», πρόσθεσε.