Η προσπάθεια για την επιβολή των υπολογιστών στον χώρο της σχολικής εκπαίδευσης. Οι επιδιώξεις του τεχνοπώλιου

Η προσπάθεια για την επιβολή των υπολογιστών στον χώρο της σχολικής εκπαίδευσης. Οι επιδιώξεις του τεχνοπώλιου*1:

Ελένη-Παρασκευή Μιχαηλίδου

Το ενδιαφέρον για τον χώρο της σχολικής εκπαίδευσης οφείλεται στην κρισιμότητα του συγκεκριμένου τομέα στην διαμόρφωση των βασικών πεδίων κρατικής πολιτικής: του κοινωνικού, οικονομικού και του πολιτισμικού. Η εκπαίδευση είναι πολύ αποφασιστικός παράγοντας για την επέλευση των μεταβολών και τον καθορισμό των συνθηκών

Το γεγονός αυτό αντιλήφθηκε γρήγορα η καπιταλιστική και ιδίως η νεοφιλελεύθερη επιχειρηματικότητα, η οποία, τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, με ορμητήριο τις ΗΠΑ, επιδίωξε να διεισδύσει στον χώρο της εκπαίδευσης μέσα από την επικοινωνιακή τεχνολογία και συγκεκριμένα τον ηλεκτρονικό υπολογιστή με τελικό σκοπό την απόλυτη επικράτηση των υπολογιστών στο εκπαιδευτικό πεδίο .

Το έργο αυτό δεν ήταν απλό*2, επειδή η τεχνολογία έχει απεριόριστες δυνατότητες και κινείται με τεράστια ταχύτητα, γεγονός που την κάνει συχνά να προηγείται όχι μόνο των εκπαιδευτικών, αλλά και ευρύτερα των κοινωνικών αναγκών, με αποτέλεσμα οι τελευταίες να μην προσαρμόζονται εύκολα στις τεχνολογικές εξελίξεις. Επί πλέον η σχέση εκπαίδευσης και επικοινωνιακών μέσων δεν είναι σταθερή διαχρονικά, αλλά συγκροτείται μέσα στο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο που επικρατεί σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, με συνέπεια οι σχετικές αποφάσεις και επιλογές να πρέπει να είναι πολύ προσεκτικές.

Δεν πρέπει, επίσης, να παραβλέπεται, πως ο υπολογιστής ως εικονιστικό μέσο, δηλαδή φορέας του πολιτισμού και του λόγου της εικόνας, ήταν υποχρεωμένος να παρουσιάσει μια ίσως ανεπιθύμητη, πλην όμως αναγκαία, προσαρμοστική σύγκλιση προς την εκπαίδευση σε αρκετά σημεία. Ο ανορθολογισμός, η ατομο-κεντρικότητα, η εσωστρέφεια και η βιωματικό χαρακτήρα της εικόνας έπρεπε να ταιριάξουν με τον ορθολογισμό, την κοινωνικο-κεντρικότητα, την εξωστρέφεια και τον γνωστικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης.

Παρόλα αυτά και μολονότι η εκπαίδευση αποτελούσε ένα πεδίο ιδιαίτερο και άγνωστο για την επιχειρηματικότητα υπήρχε μια ασφαλής και αισιόδοξη εκτίμηση πως η ικανότητα του υπολογιστή, συνοδευόμενη από την αναμφισβήτητη δύναμη και ελκυστικότητα της εικόνας, θα ήταν αρκετές για την ευόδωση της προσπάθειας. Άλλωστε πολλοί αμερικανοί επιχειρηματίες πίστευαν πως ο τόσο ιδιαίτερος χώρος της εκπαίδευσης δεν απέκλειε την αντιγραφή ή την μεταφορά των πετυχημένων οικονομικών, ακόμη και βιομηχανικών μοντέλων*3.

Η πρώτη συστηματική προσπάθεια για την πλήρη επιβολή και επικράτηση των υπολογιστών στην εκπαίδευση ξεκίνησε στην δεκαετία του 1970. Ήταν μια προσπάθεια, γαλουχημένη στις αξίες του καπιταλιστικής κοσμοθεωρίας, με ένα ευρύτερο παγκόσμιο προσανατολισμό, που εντασσόταν στα πλαίσια της κυριαρχίας σε όλες τις οικονομικά και επιχειρησιακά εκμεταλλεύσιμες πλευρές των διεθνών αγορών. Ο στόχος ήταν ξεκάθαρος και οριοθετήθηκε ως ανεπιφύλακτη υπόσχεση: οι υπολογιστές θα έφερναν την επανάσταση στον χώρο της παιδείας και θα άλλαζαν ταχύτατα και καταλυτικά την εικόνα της παραδοσιακής εκπαίδευσης*4.

Η προσπάθεια αυτή δεν ευοδώθηκε*5. Η αποτυχία προήλθε από κακή εκτίμηση και προετοιμασία των εμπνευστών του εγχειρήματος, που βασίστηκαν υπέρμετρα στην αλαζονική και υπεροπτική αντίληψη περί απόλυτης συγκριτικής υπεροχής των συσκευών αυτών. Μη έχοντας σχέση με τον χώρο της εκπαίδευσης πίστευαν πως η εν λόγω υπεροχή, από μόνη της θα ήταν ικανή, να εξασφαλίσει μια σχετικά εύκολη επικράτηση και στον χώρο της παιδείας. Για τον λόγο αυτό για το μόνο που ενδιαφέρθηκαν, κατά την προετοιμασία της κίνησης τους, ήταν για να αποφευχθεί τυχόν αντίδραση εκ μέρους της πολιτικής εξουσίας στην συγκεκριμένη προσπάθεια. Κατά τα άλλα θεώρησαν περίπου νομοτελειακή μια σχετικά σύντομη θετική κατάληξη της προσπάθειας τους.

Η αποτυχία της προσπάθειας, μολονότι ήταν ένα μεγάλο και απροσδόκητο κτύπημα, για τους θιασώτες του τεχνοπώλιου, δεν τους αποθάρρυνε οριστικά. Άλλωστε ούτε η τυφλή προσήλωση στην υπεροχή της τεχνολογίας, αλλ’ ούτε και η ασίγαστη επιχειρηματική-κερδοσκοπική εμμονή απογοητεύονται εύκολα. Επί πλέον κάποια μεταγενέστερα στοιχεία θεωρήθηκαν πως θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην οργάνωση μιας νέας, καλύτερα σχεδιασμένης και συστηματικότερης προσπάθειας.

Η νέα προσπάθεια θα συνοδευόταν αυτήν την φορά με πιο δαπανηρές και εκτεταμένες εκστρατείες, που θα είχαν στόχο την μεγαλύτερη προβολή και προαγωγή της αναγκαιότητας των υπολογιστών στη σφαίρα της παιδείας.

Τα νέα, ενισχυτικά της εν λόγω προσπάθειας, στοιχεία που είχαν προστεθεί στο ενδιάμεσο διάστημα ήταν η επέκταση και εδραίωση της κυριαρχίας των υπολογιστών σε άλλους τομείς, με συνέπεια την αύξηση του κύρους τους, η περαιτέρω βελτίωση των δυνατοτήτων τους (συμπεριλαμβανομένων και κάποιων εκπαιδευτικών) η διάνοιξη νέων μαθησιακών πεδίων, που θα άφηναν περιθώρια για επιχειρηματικές /κερδοσκοπικές επιδιώξεις κάτω από τις συνθήκες παγκοσμιοποίησης όπως π.χ. «η δια βίου μάθηση» κλπ μορφές ταχείας μάθησης από απόσταση. Επίσης ένα άλλο πολύτιμο στοιχείο, που δεν υπήρχε προηγουμένως, ήταν η εμπειρία από τα λάθη της προηγηθείσας αποτυχίας. Σαν να λέμε: «τα παθήματα είχαν γίνει μαθήματα».

Από την δεκαετία του 1990 άρχισε η νέα προσπάθεια*6 η λεγόμενη «αναγέννηση της επανάστασης των υπολογιστών στον χώρο της εκπαίδευσης», που φιλοδοξεί να επιβληθεί αρχικά στον δυτικό κόσμο και στη συνέχεια σε παγκόσμια κλίμακα. Η νέα αυτή προσπάθεια εξακολουθεί να τρέχει και σήμερα, εξελισσόμενη πολύ καλύτερα από την προηγούμενη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο τελικός στόχος της είναι πιο ορατός και σχετικά πιο προσιτός, έστω και αν απέχει ακόμη από την ολοκληρωτική του επίτευξη.

Πάντως στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί πως η επικράτηση των υπολογιστών στο εκπαιδευτικό πεδίο δεν είναι απλή υπόθεση. Υπάρχουν διάφοροι παράμετροι, που μπορούν να εμποδίσουν την επικράτηση αυτή. Για παράδειγμα η εκπαίδευση, από την φύση της, κινείται με ένα αργό ρυθμό, με αποτέλεσμα παρουσιάζει μια εγγενή δυσχέρεια στην παρακολούθηση, πολύ δε περισσότερο στην αφομοίωση τεχνολογικών εξελίξεων, που τρέχουν με ένα αδιάκοπο ραγδαίο -σχεδόν καθημερινό- ρυθμό. Έτσι η σχέση της εκπαίδευσης με την τεχνολογία είναι καταδικασμένη να είναι πάντα σε κάποιο βαθμό, μικρότερο ή μεγαλύτερο, ελλειμματική. Επίσης οι εκπαιδευτικές επιδόσεις των υπολογιστών εξαρτώνται από μια σειρά παραγόντων, όπου συχνά εμφανίζονται σημαντικές αδυναμίες, όπως π.χ. από την ύπαρξη κατάλληλων υποδομών, την ύπαρξη ή την δυνατότητα διάθεσης επαρκών χρηματικών πόρων, την δυνατότητα επαρκούς εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών, την κατάλληλη ποιότητα των εκπαιδευτικών λογισμικών και προγραμμάτων.

Όλα αυτά έρχονται να προστεθούν στο πρωταρχικό ερώτημα που ζητά απάντηση και γεννά αμφισβήτηση: Είναι άραγε σε θέση οι υπολογιστές να παρουσιάσουν εκπαιδευτικά αποτελέσματα αντάξια των υποσχέσεων και των προσδοκιών, που το τεχνοπώλιο έχει καλλιεργήσει ; Μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί κάτι τέτοιο. Οι εκπαιδευτικές επιδόσεις των υπολογιστών είναι μάλλον φτωχές. Ακόμη και ένθερμοι υποστηρικτές τους δυσκολεύονται να αντικρούσουν το γεγονός αυτό και προς δικαιολόγηση του, μεταξύ άλλων, συχνά επικαλούνται πως δεν έχει γίνει ποτέ πλήρης αξιοποίηση και εκμετάλλευση των τεράστιων εκπαιδευτικών δυνατοτήτων των υπολογιστών.

Μια από τις πρώτες προτεραιότητες της νέας προσπάθειας επικράτησης των υπολογιστών είναι η αύξηση του αριθμού των υποστηρικτών τους, ιδίως με την προσθήκη ατόμων ή και ομάδων με αυξημένες δυνατότητες επιρροής. Είναι γεγονός πως σήμερα έχει διευρυνθεί πολύ το δίκτυο των υποστηρικτών ή και των προπαγανδιστών μιας πολύ πιο εκτεταμένης και πολύπλευρης χρήσης των υπολογιστών στην σχολική εκπαίδευση.

Ανάμεσα σ’ αυτούς μάλιστα βρίσκεται και μια κάθε άλλο παρά αμελητέα μερίδα εκπαιδευτικών, που τάσσονται πλέον υπέρ της ανάγκης χρήσης των υπολογιστών και των πλεονεκτημάτων τους στα σχολεία, ενώ κατά την διάρκεια της πρώτης απόπειρας η εκδήλωση μιας ανάλογης στάσης εκ μέρους τους θα ήταν σπάνια ή και αδιανόητη.

Το τεχνοπώλιο συνειδητοποίησε πως η ανεπιτυχής έκβαση της πρώτης απόπειρας είχε ως βασικό σημείο αναφοράς τον χώρο των εκπαιδευτικών. Η αντίδραση των τελευταίων και η αποτυχία επαρκούς κατάρτισης τους*7 ήταν κύριοι λόγοι της αποτυχίας της πρώτης απόπειρας. Οι εμπνευστές της νέας απόπειρας λοιπόν αντιλήφθηκαν πως πρέπει να υπολογίζουν περισσότερο τους εκπαιδευτικούς. Συνειδητοποίησαν πως πρέπει να αποφεύγουν να τους τρομάζουν, πως δεν πρέπει να δείχνουν ότι αδιαφορούν για την τύχη τους, αλλά αντίθετα να φροντίζουν να δείχνουν πως επιφυλάσσουν και γι αυτούς ένα (προσωρινό-μεταβατικό στην πραγματικότητα) ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία, του οποίου (ρόλου) η εξέλιξη θα εξαρτάται από τον βαθμό εξάπλωσης της ισχύος των υπολογιστών. Παράλληλα δεν παρέλειψαν να ασκήσουν μια καθησυχαστική επικοινωνιακή εκστρατεία, παρομοιάζοντας την αντίδραση των εκπαιδευτικών απέναντι στην είσοδο του υπολογιστή με την φοβία και την προκατάληψη των υπερασπιστών του «λόγου» απέναντι στον άγνωστο κόσμο της εικόνας

Μέσα στον ίδιο κύκλο των υποστηρικτών των υπολογιστών κινούνται μια ευρεία ομάδα φυσικών και νομικών προσώπων, που περιλαμβάνει πρωταρχικά επιχειρήσεις και επιχειρηματικά συμφέροντα. Στον κύκλο αυτό συμμετέχουν επίσης επαγγελματίες «λομπίστες», επιστήμονες και στελέχη του τεχνολογικού χώρου, μέλη της ακαδημαικής κοινότητας, δημοσιογράφοι και οργανισμοί μέσων ενημέρωσης, πολιτικοί, προιστάμενοι φορέων κλπ. Πάντως η κινητήρια δύναμη της προσπάθειας κυριαρχίας των υπολογιστών στην εκπαίδευση δεν βρίσκεται στον ίδιο τον εκπαιδευτικό χώρο. Το γεγονός αυτό, από μόνο του, έχει την σημασία του και δεν παύει να αποτελεί μειονέκτημα, που μειώνει την εγκυρότητα της εν λόγω κίνησης. Οι διάφορες επιχειρηματικές βλέψεις, που επιδιώκουν την καθιέρωση των υπολογιστών στην εκπαίδευση έχουν κατορθώσει να βρουν κοινά σημεία επαφής και κοινούς τόπους συνάντησης με διάφορους άλλους λόγους, αίτια, κίνητρα, αντιλήψεις, εκτιμήσεις, συμφέροντα κλπ.

Ασφαλώς τα κίνητρα όλων όσων μετέχουν στον κύκλο των υποστηρικτών των υπολογιστών δεν είναι τα ίδια. Πολύ δε περισσότερο δεν είναι πάντα ιδιοτελή.

Για παράδειγμα για τα περισσότερα μέλη της ακαδημαικής κοινότητας, που υποστηρίζουν μια ευρύτατη διάδοση των υπολογιστών στην εκπαίδευση το κυρίαρχο κίνητρο δεν είναι άλλο από την επιθυμία διατύπωσης της επιστημονικής άποψης τους, όπως αυτή επηρεάζεται και διαμορφώνεται κάτω από τις σύγχρονες συνθήκες. Για αρκετούς πολιτικούς ή και δημοσιογράφους η τοποθέτηση τους μπορεί να είναι συνάρτηση όχι υποχρεωτικά συμφερόντων, αλλά ιδεολογικών ή άλλων πεποιθήσεων τους. Για ανθρώπους των τεχνολογικών επιστημών υπάρχει το εύλογο και θεμιτό κίνητρο της ανάδειξης και ενίσχυσης του χώρου επιρροής τους. Σήμερα υπάρχουν και αρκετοί εκπαιδευτικοί που πιστεύουν πως η κυριαρχία των υπολογιστών είναι μια αναπόδραστη εξέλιξη, την οποία είναι μάταιο και ανώφελο να αμφισβητείς. Υπάρχουν και εκπαιδευτικοί που φαίνεται να έχουν πειστεί πλέον πως οι υπολογιστές μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά τους ίδιους, τους μαθητές και την εν γένει εκπαιδευτική διαδικασία και σπεύδουν να αξιοποιήσουν την παραδοχή τους, αντλώντας τα σχετικά πλεονεκτήματα.

Στη πραγματικότητα, και άσχετα από την στρατηγική που ακολουθεί, το τεχνοπώλιο έχει σαφείς προθέσεις. Εκείνο που επιδιώκει και θα επιδιώκει πάντοτε είναι η πλήρης καθολική και αποκλειστική επικράτηση των υπολογιστών στον χώρο της σχολικής εκπαίδευσης και η επιβολή της χρήσης τους με κάθε τρόπο και με την μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα. Για τους οπαδούς του τεχνοπώλιου ο υπολογιστής δεν είναι ένα απλό εκπαιδευτικό εργαλείο στην υπηρεσία του ανθρώπου, αλλά μάλλον ένας αυτοσκοπός προορισμένος για αυτόνομο διδακτικό έργο, πολύ υψηλότερου, κατά την γνώμη τους, επιπέδου.

Σύμφωνα με την ίδια άποψη το ιδανικό θα ήταν να μπορούσαν να λειτουργήσουν οι άνθρωποι σαν τους υπολογιστές. Κατά το τεχνοπώλιο ο ρόλος του εκπαιδευτικού σε ένα αρχικό στάδιο επιβάλλεται να περιορισθεί σημαντικά, εν συνεχεία δε να υποβαθμίζεται σταδιακά, διαρκώς μέχρις ότου εκλείψει εντελώς, ως περιττός. Άλλωστε η διαπροσωπική επικοινωνία και αλληλεπίδραση εκπαιδευτικού και μαθητή ποτέ δεν ήταν αρεστές στον κόσμο του τεχνοπώλιου, στον οποίο πρωτεύουσες αξίες θεωρούνται η διαμεσολαβημένη επικοινωνία και η μεσοποιημένη αλληλεπίδραση υπολογιστή και μαθητή*8.

Ο απώτερος και τελικός μακροπρόθεσμος στόχος είναι η εξαφάνιση του ίδιου σχολείου*9 με την έννοια και την μορφή που γνωρίζουμε, δηλαδή η ολοσχερής εκ βάθρων αναδόμηση του παραδοσιακού εκπαιδευτικού συστήματος, που πρέπει να διαμορφωθεί πάνω σε νέες βάσεις, σύμφωνα με τις τεχνολογικές ανάγκες και απαιτήσεις.

Τα σοβαρότατα κοινωνικής, ψυχολογικής και γενικά ανθρωποκεντρικής φύσης προβλήματα και παρενέργειες που θα προκύψουν από τις ριζικές αυτές μεταβολές δεν απασχολούν το τεχνοπώλιο. Για το τεχνοπώλιο έννοιες όπως αυτές της ηθικής, της δημοκρατίας, ή της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι όχι μόνο άγνωστες, αλλά και ακατανόητες, αφού το τεχνοπώλιο δεν ενδιαφέρεται για τέτοια ζητήματα, τα οποία εμφανώς υποτιμά. Ηθική και τεχνολογία είναι για το τεχνοπώλιο δύο κόσμοι ασυμβίβαστοι. Εκείνο που προέχει για τον κόσμο του τεχνοπώλιου είναι η χρήση και η χρησιμότητα της τεχνολογίας για την αποτελεσματική εξυπηρέτηση διαφόρων σκοπών, που κρίνονται αναγκαίοι.

Κι αυτό δεν είναι κάτι που πρέπει να το προσπερνούμε απλά, αποδίδοντας απλώς την εξήγηση του σε μια επιστημολογική προσέγγιση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως πίσω από την τεχνολογία και τον υπολογιστή (που-αυτός καθ’ εαυτός-δεν είναι ούτε «καλός» ούτε «κακός») μπορεί να βρίσκονται οι άνθρωποι του τεχνοπώλιου. Άνθρωποι που δεν δεσμεύονται από ηθικές επιταγές και πιστεύουν πως ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν πρέπει να έχει ηθικές δεσμεύσεις, ούτε ηθικούς προσανατολισμούς. Άτομα που ακριβώς «λόγω της προσήλωσης και αφοσίωσης τους στην τεχνολογία διακρίνονται από ελάχιστο ανθρωπισμό», όπως πολύ σωστά είχε διαγνώσει ο Αινστάιν.

Απόλυτα συνεπής προς την λογική του τεχνοπώλιου είναι και η επιθυμία εισαγωγής των υπολογιστών από τα πρώτα έτη (ακόμη και από το πρώτο έτος) του δημοτικού σχολείου*10, με κύριο επιχείρημα πως, με τον τρόπο αυτό, το παιδί θα εξελιχθεί πολύ γρηγορότερα σε ένα υπεύθυνο πολίτη, ο οποίος θα μπορεί να λειτουργήσει ανταγωνιστικά στον επαγγελματικό στίβο, να προσαρμοστεί ταχύτερα στο κοινωνικοοικονομικό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και να ανταποκριθεί καλύτερα στις τεχνολογικές απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Οι πολύ πιθανές αρνητικές επιπτώσεις από μια τόσο πρόωρη ενηλικίωση στην ψυχοπνευματική υγεία*11 και διάπλαση του παιδιού είναι για το τεχνοπώλιο εντελώς αδιάφορες.

Το σύστημα το οποίο επιθυμεί το τεχνοπώλιο αποβλέπει στη προετοιμασία και παραγωγή, κλιμακωτά, από την πρωτοβάθμια έως την τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενός μεγάλου αριθμού ατόμων, που θα μπορούν να ανταποκριθούν στις εργασιακές απαιτήσεις μιας τεχνολογικά προσαρμοσμένης κοινωνίας, η οποία θα πρέπει υποχρεωτικά να δημιουργηθεί. Έτσι θα προκύψει ένα πολυπληθές εργατικό δυναμικό, το οποίο θα έχει σχηματιστεί από ένα πλήθος επαρκώς καταρτισμένων προσώπων, που θα εισέλθουν στον επαγγελματικό στίβο με εγγυημένο χαμηλό κόστος αμοιβών, όχι μόνο λόγω της αφθονίας τους, αλλά και λόγω των οικονομικών παρεμβάσεων περιορισμού του εργασιακού κόστους, που θα έχουν δημιουργηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα άτομα αυτά, «οι σύγχρονοι εργάτες του πνεύματος», λόγω της αφθονίας τους και των περιορισμένων εργασιακών δικαιωμάτων τους θα μπορούν να απολυθούν και να αντικατασταθούν εύκολα και γρήγορα.

Το ανθρώπινο αυτό δυναμικό θα είναι αποτελεσματικό στις συνθήκες εμπορευματικής παραγωγής, στην δημιουργία των οποίων, μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία, θα έχει επιδράσει η εικονική ιδεολογία του υπολογιστή. Θα έχει δεξιότητες χειρισμού υπολογιστών, θα έχει διδαχθεί με βάση υπολογιστές, με ηλεκτρονικές μεθόδους και θα έχει εξοικειωθεί με αυτές, θα εφαρμόζει την ψηφιακή επικοινωνία, θα είναι εκπαιδευμένα στην αναζήτηση και χρήση πληροφοριών μέσα από ένα ηλεκτρονικό περιβάλλον. Πάνω από όλα, όμως, θα έχει ενστερνισθεί στη συντριπτική του πλειοψηφία τις αρχές του κόσμου τεχνολογίας. Άλλωστε ο υπολογιστής αποτελεί φορέα της τεχνολογικής εικόνας των ΜΜΕ, που έχει, εδώ και καιρό, εισχωρήσει στις παραγωγικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες.

Ήδη το τεχνοπώλιο έχει επιτύχει μια σημαντική νίκη. Σύμφωνα με την τάση που επικρατεί σε διεθνές επίπεδο όσοι δεν γνωρίζουν να χειρίζονται υπολογιστή μειονεκτούν σημαντικά έναντι των υπολοίπων από πλευράς επαγγελματικών προοπτικών, δηλαδή δυνατοτήτων και ευκαιριών απασχόλησης. Επί πλέον έχει παγιωθεί η αντίληψη πως όσοι κατέχουν αυξημένες δεξιότητες πληροφορικής έχουν μπροστά τους ευρύτερα περιθώρια εξέλιξης. Η κατάσταση αυτή αναμένεται να γίνει ακόμη εντονότερη τα επόμενα χρόνια.

Ορισμένοι σπεύδουν να ισχυρισθούν πως είναι λογικό στην ψηφιακή εποχή μας η έλλειψη γνώσης υπολογιστή να αποτελεί λόγο ανεργίας ή υποαπασχόλησης. Δεν είναι όμως το ίδιο πρόθυμοι να απαντήσουν πώς εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων που είναι καλοί γνώστες υπολογιστών παραμένουν, παρόλα αυτά, άνεργοι, ένα φαινόμενο που αναμένεται να επιδεινωθεί στο μέλλον. Η γνώση του υπολογιστή, που εμφανίζεται ως απαραίτητο εργασιακό προσόν δεν φαίνεται να έχει, λοιπόν, στη πραγματικότητα, το ανάλογο εργασιακό αντίκρισμα.

Υπάρχει όμως και ένα ευρύτερο τεράστιο θέμα που κρύβεται πίσω από την προσπάθεια επιβολής των υπολογιστών κλπ τεχνολογικών πολυμέσων στη σχολική εκπαίδευση. Αυτό είναι η προσπάθεια επικράτησης στον χώρο της εκπαίδευσης της τεχνοπωλιακής διάστασης-προσέγγισης σε βάρος της ανθρωποκεντρικής*12 διάστασης-προσέγγισης. Η πρώτη προσέγγιση, βασιζόμενη αποκλειστικά σε τεχνικό-οικονομικά κριτήρια, αποβλέπει σε μια εξειδικευμένη και αποκομμένη «παιδεία», που επίκεντρο της έχει την αυστηρά καθοδηγούμενη, ελεγχόμενη ή επιβαλλόμενη ανθρώπινη «επιλογή» προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, σύμφωνη με τα κριτήρια και τα συμφέροντα όσων υποστηρίζουν την συγκεκριμένη προσέγγιση. Είναι μια προσέγγιση που επιδιώκει την μηχανοποίηση των ανθρώπων. Αντίθετα η δεύτερη προσέγγιση επιμένει σε μια πολύ ευρύτερη παιδεία, που επικεντρώνεται στην ελεύθερη επιλογή του ατόμου.

Σε ένα πλάνο, που έχει απόλυτα τεχνολογικό προσανατολισμό και οραματίζεται μια κοινωνία της τεχνολογίας και της πληροφορικής, είναι δεδομένο πως ορισμένες επιστήμες και κλάδοι θα έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία από άλλους. Σε ένα αυστηρά προσανατολισμένο σε τεχνολογικές αξίες κόσμο, που βρίσκεται υπό συγκρότηση, δεν θα έχουν θέση πνευματικοί ή ηθικοί προβληματισμοί, ανθρωπιστικές ανησυχίες και αναζητήσεις, ψυχολογικές προσεγγίσεις, ιστορικές ή κοινωνιολογικές εξηγήσεις και διερευνήσεις.

Τα προαναφερόμενα δεν αποτελούν κινδυνολογία ούτε συνωμοσιολογία. Αν έχει κάτι καλό το τεχνοπώλιο είναι πως δεν μπορεί εύκολα να κρυφτεί, ούτε να προσποιηθεί. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην πεποίθηση του ότι η τεχνολογική εξέλιξη συνιστά πάντοτε πρόοδο, ενέχει πάντοτε αξιοκρατία και αποβαίνει πάντοτε ωφέλιμη.

Θα περίμενε ίσως κανείς μεγαλύτερη ανησυχία, εγρήγορση και κινητοποίηση και τελικά αντίσταση στις επιδιώξεις του τεχνοπώλιου. Δυστυχώς μολονότι οι διεθνείς πολιτικοοικονομικές συγκυρίες έχουν άμεση σχέση και διασύνδεση με το επίμαχο θέμα αυτό δεν έχει γίνει μέχρι στιγμής ιδιαίτερα αισθητό στις σύγχρονες κοινωνίες.

Σε κάθε περίπτωση πάντως η αντίδραση εκπαιδευτικών, μαθητών και γενικότερα όλης της κοινωνίας δεν πρέπει να είναι μια στείρα δογματική άρνηση της χρήσης υπολογιστών στην εκπαίδευση, αρκεί η εν λόγω χρήση να είναι ελεγχόμενη και επιλεκτική, έτσι ώστε να μην οδηγεί σε κυριαρχία του υπολογιστή και καταδυνάστευση της εκπαίδευσης από την τεχνολογία. Ο υπολογιστής σε ορισμένες κατάλληλες περιπτώσεις γνωστικών αντικειμένων, μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο συμπληρωματικό και επικουρικό εργαλείο στην υπηρεσία του εκπαιδευτικού και του μαθητή. Αλλά τίποτε παραπάνω.

Μοιάζει με ειρωνεία, αλλά το μεγαλύτερο όπλο που έχει στην διάθεση του το τεχνοπώλιο είναι το ίδιο το παραδοσιακό εκπαιδευτικό σύστημα, με τις τρέχουσες αδυναμίες και ανεπάρκειες του και το αμαρτωλό παρελθόν του. Με τόσες ατέλειες, ελλείψεις και ελαττώματα, που είναι όντως υπάρχουν και άλλα τόσα μειονεκτήματα που έχουν έντεχνα, σκόπιμα και επιμελώς κατασκευαστεί ή μεγεθυνθεί το υπάρχον εκπαιδευτικό οικοδόμημα συχνά δεν είναι σε θέση να υπερασπιστεί επιτυχώς ακόμη και τις πιο οικουμενικές εκπαιδευτικές αξίες. Μοιάζει να έχει χάσει την «έξωθεν καλή μαρτυρία».

Έτσι όποιος αντιστέκεται στις προθέσεις τεχνοπωλίου βαφτίζεται με ευκολία σύμμαχος του παρωχημένου, του αντιδραστικού, του οπισθοδρομικού. Αντίθετα η επικράτηση των υπολογιστών στην εκπαίδευση εμφανίζεται ως η αναγκαία καινοτόμος πνοή, η απαραίτητη ριζική αλλαγή, το όραμα του 21ου αιώνα. Αυτή η τακτική και μόνο έχει σταθεί αρκετή για να προσελκύσει πολλούς από αυτούς που έχουν βαρεθεί τον παραδοσιακό σχολείο, τον παραδοσιακό τρόπο μάθησης.

Εξάλλου για την πλειοψηφία των ανθρώπων η έννοια της αλλαγής συνήθως έχει θετικό περιεχόμενο. Δεν είναι συνυφασμένη, στη συνείδηση του πληθυσμού, με την πιθανότητα χειροτέρευσης μιας κατάστασης ή δημιουργίας νέων δεινών ή άλλων δυσμενών επιπτώσεων. Και είναι, όντως, γεγονός αναμφισβήτητο πως το τεχνοπώλιο ευαγγελίζεται την ριζική αλλαγή, υποσχόμενο την κατάργηση των περισσοτέρων αν όχι όλων των δυσλειτουργιών και αμαρτιών της εκπαίδευσης.

Στα παραπάνω βέβαια πρέπει συνυπολογιστεί και η δεδομένη κάπως «μεταφυσική» γοητεία, που όντως ασκούν οι υπολογιστές σε πολλά άτομα, καθώς και η καλλιέργεια του συμβολισμού της προόδου και ανάπτυξης που τους συνοδεύει, λόγω των δυνατοτήτων τους, οι οποίες όμως είναι εμφανείς κυρίως σε άλλα επιστημονικά πεδία και όχι στο εκπαιδευτικό.

Με τον τρόπο αυτό βρίσκει γόνιμο έδαφος να αναπτυχθεί, κατά ένα αυθαίρετο τρόπο, η αίσθηση-εντύπωση πως η καθιέρωση των υπολογιστών μπορεί να σταθεί ικανή, ακόμη και από μόνη της, να αλλάξει τα κακώς κείμενα της παιδείας. Μοιάζει παράδοξο, αλλά φαίνεται πως η άκριτη αναπαραγωγή της εν λόγω πεπλανημένης, (πλην όμως διαδεδομένης) εντύπωσης, που δεν στηρίζεται σε αληθινά ισχυρά και ουσιαστικά επιχειρήματα υπέρ των υπολογιστών, προσφέρει περισσότερα στην εξάπλωση τους στην εκπαίδευση από όσα προσφέρουν τα όποια υπαρκτά επιχειρήματα περί υπεροχής των υπολογιστών.

Ελάχιστοι θυμούνται πως πριν από 25-30 χρόνια οι τότε υποστηρικτές του τεχνοπώλιου προέβλεπαν και υπόσχονταν πως χάρις στις βελτιώσεις που θα επέφεραν οι υπολογιστές η ανθρώπινη ζωή θα καλυτέρευε τόσο, που οι άνθρωποι σύντομα θα συνταξιοδοτούνταν σε ηλικία πενήντα ετών και οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να κάνουν διακοπές δύο μήνες τον χρόνο.

*1. Ο όρος χρησιμοποιείται με την έννοια και περιεχόμενο που εξηγεί ο N. Postman στο έξοχο βιβλίο του «Το Τεχνοπώλιο:Η Υποταγή του Πολιτισμού στην Τεχνολογία» μεταφρ. Κ. Μεταξά, Καστανιώτης, Αθήνα, 1999. Ο Postman θεωρεί τον υπολογιστή σύμβολο του τεχνοπώλιου.

*2. Κατά τον S.Tunison:«Herding Elephants:Coping with the Technological Revolution in our Schools» Journal of Educational Thought, August 2002, σελ. 167-181, η προσπάθεια ενσωμάτωσης της τεχνολογίας στο εκπαιδευτικό πλαίσιο ισοδυναμεί, από πλευράς δυσκολίας, με μια προσπάθεια να δημιουργήσει κάποιος μια οργανωμένη και πειθαρχημένη αγέλη από ελέφαντες, πράγμα που σημαίνει πως σε περίπτωση αποτυχίας το καλύτερο που θα είχε να κάνει θα ήταν να παραμερίσει και να εξαφανιστεί από τον δρόμο των ελεφάντων.

*3. Στο βιβλίο του W.Spady «Beyond Counterfeit Reforms: Forging an Authentic Future for all Learners», Rowman & Littlefield, London, 2001 γίνεται εκτενής αναφορά σε προβληματισμούς και επιδιώξεις για μια προσπάθεια παραγωγής μαθητών με την ίδια αποτελεσματικότητα και συνέχεια, με την οποία ο Henry Ford παρήγαγε αυτοκίνητα (!).

*4. Η υπόσχεση, που προεξοφλούσε την συντομότατη αντικατάσταση των σχολικών βιβλίων από τους υπολογιστές (βλ.C.Evans:«The Micro Millennium»1979,Viking Press) φέρνει στο νου την αποτυχημένη πρόβλεψη του Thomas Edison, την επηρεασμένη από μια άλλη μεγάλη τεχνολογική εξέλιξη του παρελθόντος τον κινηματογράφο το 1920. Σύμφωνα με την πρόβλεψη αυτή οι κινηματογραφικές ταινίες θα αντικαθιστούσαν ταχύτατα τα βιβλία.

*5. Για την, ακόμη εκ μέρους των υποστηρικτών της ευρείας διάδοσης των υπολογιστών στα σχολεία, ομολογία της αποτυχίας της πρώτης προσπάθειας βλ. E.Rusten:«Using Computers in Schools» Chapter 4, Digital Opportunities for Development, Learn Link (2002) ιδίως σελ.207-209 και στο διαδίκτυο http://pcfly.info/doc/Computers/13.pdf

*6. Για την νέα προσπάθεια βλ.E. Rusten (ο. α., σελ. 210 επ.). Σύμφωνα με τον D. Mc Arthur:«Investing in Digital Resources», New Directions for Higher Education, 119, Autumn 2002, σελ. 74-84 η απόφαση για νέα προσπάθεια εδραίωσης της τεχνολογίας στην εκπαίδευση αποτελεί εδώ και καιρό αμετάκλητα ειλημμένη και το μόνο που διαφοροποιείται είναι ο τρόπος καταλληλότερης ενσωμάτωσης.

*7. Ο N. Postman στο βιβλίο του: «The End of Education: Refining the value of School», Vintage Books, 1996 υποστηρίζει πως η εκπαίδευση των δασκάλων και των καθηγητών των αμερικανικών σχολείων στους υπολογιστές αποδείχθηκε εντελώς αναποτελεσματική και ανεπαρκής.

*8. Οι φιλοδοξίες του τεχνοπώλιου εμφανίζονται ξεκάθαρα στα παράπονα των υποστηρικτών του πως δεν έχει επιτραπεί μέχρι σήμερα στους υπολογιστές να κάνουν στα σχολεία αυτό που είναι ικανοί και προορισμένοι να κάνουν: δηλ. «να διδάξουν» βλ. F. Bennett: «Computers as Tutors: Solving the Crisis in Education» Section VII, Chapter 22, Faben Inc.1999.

*9. Αυτό που αποκαλείται από ορισμένους «αποσχολειοποίηση». Βλ. σχετικά R. Meighan: «The next learning system and why some home-schoolers are trailblazers», Educational Heretic Press, 1997.

*10. Κύριος εκφραστής της εν λόγω άποψης είναι ο S. Papert με τα βιβλία του «Mindstorms: «Children, Computers and Powerful Ideas», Basic Books, 1980, «The Children’s Machine: Rethinking School in the Age of the Computers, Basic Books, 1993, «The Connected Family: Bridging the Digital Generation Gap», Long street Press, 1996.

*11. O διάσημος Γερμανός νευρο-ψυχίατρος M. Spitzer στο βιβλίο του: «Learning: The Human Brain and the School of Life», Elsevier Science, 2008 είναι κατηγορηματικός σχετικά με την μαθησιακή ακαταλληλότητα των υπολογιστών για τα παιδιά του δημοτικού.

*12. Ή «ανθρωπιστικής-αισθητικής», όπως την ονομάζει ο C.Rittelmeyer, που αναφέρεται εκτενώς στο θέμα βλ. C. Rittelmeyer: «Childhood under threat: Caught between the culture industry and the technocratic reforms of education», μεταφρ. G. Ovenstone, AWSNA Publications (2007) σελ. 69-79 και στο διαδίκτυο http://www.waldorflibrary.org/index.php?option=com_booklibrary&task=1346&catid=88&Itemid=3