Ο Θεός και ο βασιλιάς: Ανατρέποντας μια κοινωνική τάξη

ΆρθραΑρθρογράφος: Αντώνης Γαλανόπουλος

Η «βοήθεια του Θεού», ο νόμος και πώς η εκτελεστική εξουσία με απλές αποφάσεις πραγματώνει τη βούλησή της πέρα από τους περιορισμούς που θέτει η νομική τάξη.Τον Αύγουστο του 2012, ο Γεράσιμος Βώκος, καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, δημοσιεύει στο Βήμα το άρθρο με τίτλο «Πολιτική Θεολογία και Θεολογική Πολιτική». Σε αυτό αναφέρει: «Είναι γνωστή η μελέτη που δημοσίευσε γύρω στο 1920 με τίτλο «Πολιτική Θεολογία» ο γερμανός θεωρητικός Carl Schmitt. Στο εντυπωσιακό και πολυσυζητημένο

αυτό έργο ο συγγραφέας υποστήριζε ότι οι έννοιες της πολιτικής είναι εκκοσμικευμένες έννοιες της θεολογίας. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Schmitt, η απόλυτη κυριαρχία του ηγεμόνα σχετίζεται με την παντοδυναμία του Θεού, ενώ η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην πολιτική αντιστοιχεί σε αυτό που οι θεολόγοι ονομάζουν θαύμα. Στη χώρα μας τα βιβλία του Schmitt άρχισαν να γίνονται γνωστά σχετικά πρόσφατα, η επίδραση όμως που άσκησαν και εξακολουθούν προφανώς να ασκούν δεν περιορίστηκε στους κύκλους των ειδικών επιστημόνων, αλλά απλώθηκε και στον επίλεκτο πληθυσμό των πολιτικών ηγετών που έχουν την ευθύνη για τη μοίρα της χώρας, καθώς και στις μαχητικές ομάδες των υπασπιστών που τους περιβάλλουν. Το πράγμα δεν πρέπει να μας παραξενεύει δεδομένης της κρίσης στην οποία βρισκόμαστε.(…) Έτσι, σε κάθε επικίνδυνη στροφή της συγκυρίας και στη συνακόλουθη κρίσιμη απόφαση της πολιτικής ηγεσίας, η πρωθυπουργική ευστροφία δεν παραλείπει να αναφερθεί στη «βοήθεια του Θεού, με την οποία θα τα καταφέρουμε». Μέσα Οκτωβρίου ξεκινά το πρόγραμμα μαθημάτων του μεταπτυχιακού «Πολιτική Θεωρία και Φιλοσοφία» του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ όπου ο κ. Βώκος διδάσκει το χειμερινό εξάμηνο Πολιτική Φιλοσοφία Ι. Στη πρώτη συνάντηση ορίστηκε η θεματική του μαθήματος για φέτος : «Ο Θεός και ο βασιλιάς». Τι συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε για την Πολιτική μέσα από αυτό το δίδυμο, από αυτή την αναλογία δυνάμεων; Το επίκαιρο της θεματικής έρχεται να επιβεβαιώσει η τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα. Ακριβώς δυο εβδομάδες αργότερα, ο Αντώνης Σαμαράς αναγγέλλει την ολοκλήρωση της διαπραγμάτευσης με την τρόικα με το περίφημο «μίλησα ακόμη και με τον Θεό, δεν μπορεί να γίνει τίποτα καλύτερο». Σε μια τέτοια θεματική ένα από τα πρώτα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι φυσικά το «Τι είναι η θεϊκή παντοδυναμία;». Οι σχετικές φιλοσοφικές και θεολογικές διαμάχες οδήγησαν στη διάκριση ανάμεσα στην potentia absoluta και την potentia ordinata, στη διάκριση ανάμεσα στην απόλυτη δύναμη και την κανονική, διατεταγμένη δύναμη του Θεού. Στη διατεταγμένη δύναμη ενυπάρχει ο αυτοπεριορισμός. Απόλυτη δύναμη είναι αυτό που ο θεός μπορεί να κάνει αλλά δεν το κάνει γιατί δεν το θέλει. Ο αυτοπεριορισμός δεν αίρει αλλά ενισχύει την παντοδυναμία. Η κανονική δύναμη συνίσταται σε αυτό που ο Θεός επιλέγει ελεύθερα να κάνει γνωρίζοντας τις συνέπειες με την πανσοφία του. Η διατεταγμένη δύναμη στη πολιτική αντιστοιχεί στην εξουσία που περιορίζεται από το δίκαιο, από τους νόμους. Η απόλυτη αντιστοιχεί στη de facto εξουσία που ασκείται συνήθως σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η απόλυτη δύναμη δηλώνει τη δυνατότητα να ενεργήσει κανείς χωρίς να δεσμεύεται από τους νόμους, είναι η δυνατότητα να ανατραπεί de facto αυτό που ίσχυε de jure. Η νομική τάξη ανατρέπεται. Η de facto εξουσία μπορεί να είναι υπεράνω του νόμου, εκτός του νόμου κι εναντίον του νόμου.[i] Μόνο τους 2-3 τελευταίους μήνες μπορούμε να βρούμε αρκετά χαρακτηριστικά παραδείγματα. Το μέτρο της διαθεσιμότητας το οποίο ξεκίνησε με τους υπαλλήλους ΙΔΑΧ και εφαρμόστηκε τελικά με πράξη νομοθετικού περιεχομένου, φέρνει από το παράθυρο τις απολύσεις στο δημόσιο, θέτοντας αρχικά τους υπαλλήλους σε διαθεσιμότητα, αμείβοντάς τους για έναν χρόνο με το 75% του μισθού τους και στη συνέχεια οδηγώντας τους σε οριστική απόλυση. Ακόμα κι αν είναι κατοχυρωμένη η συνταγματική εγγύηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων με το άρθρο 103 παράγραφος 4 του Συντάγματος. Ακόμα κι αν ο Υπουργός που εκδίδει τη πράξη νομοθετικού περιεχομένου είναι ο ίδιος άνθρωπος που ως καθηγητής συνταγματικού δικαίου αρθρογραφούσε υπέρ του συνταγματικού δικαιώματος στη μονιμότητα, γράφοντας χαρακτηριστικά πως «δημιουργήθηκε η δικαιολογημένη εμπιστοσύνη ότι το συνταγματικό τους δικαίωμα στη νομιμότητα δεν είναι δυνατόν να το θίξει ο κοινός νομοθέτης. Το πόσο δίκαιη και δικαιολογημένη είναι αυτή η πεποίθηση των εν λόγω υπαλλήλων είναι πιστεύω περιττό να αναλύσω. Δεν τολμώ να φανταστώ ότι θα υπάρξει ελληνική κυβέρνηση που θα επιχειρήσει το αντίθετο, το οποίο θεωρώ ούτως ή άλλως απάνθρωπο: και μόνη η σκέψη του με ξεπερνά ως νομικό, ως συνταγματολόγο, ως δημοκρατικό πολίτη.» Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η υπόθεση των ιδιωτικών «πανεπιστημίων» και το άρθρο 16. Με έναν υπέροχα απλό τρόπο, όπως σημείωσε κι ο Παναγιώτης Σωτήρης, η συνταγματική επιταγή του άρθρου 16 ξεπεράστηκε. Η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου «Ρυθμίσεις κατεπειγόντων θεμάτων του ν.4046/2012 και του ν.4093/2012» προβλέπει ότι «τα πτυχία, οι τίτλοι, οι βεβαιώσεις, τα πιστοποιητικά σπουδών και οποιασδήποτε ονομασίας βεβαίωση που χορηγούν τα κολλέγια των στοιχείου α' και β' της παρούσας παραγράφου δύνανται της αναγνώρισης επαγγελματικής ισοδυναμίας τίτλων ανώτατης εκπαίδευσης του ελληνικού συστήματος τυπικής εκπαίδευσης σύμφωνα με την διαδικασία και τις προϋποθέσεις της Θ.16 της παρούσης». Μια ακόμα πράξη νομοθετικού περιεχομένου βάζει το σύνταγμα στο περιθώριο και δημιουργεί τη νέα πραγματικότητα. Και στις δυο περιπτώσεις η εκτελεστική εξουσία με απλές αποφάσεις πραγματώνει τη βούλησή της πέρα από τους περιορισμούς που θέτει η νομική τάξη. Ένα πολύ πρόσφατο παράδειγμα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί έχουμε να κάνουμε με ξεκάθαρη προσωπική άσκηση de facto εξουσίας, είναι ο τρόπος που αντιμετώπισε τις δικαστικές αποφάσεις ενάντια στο χαράτσι της ΔΕΗ, ο Υπουργός Οικονομικών κ. Γιάννης Στουρνάρας. Μετά την απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου που έκρινε τη χρέωση του ΕΕΤΗΔΕ μέσω των λογαριασμών ρεύματος μη σύνομη, ο υπουργός Οικονομικών έστειλε επιστολή στη Διοίκηση της ΔΕΗ, ζητώντας από την επιχείρηση να εξακολουθήσει να εισπράττει κανονικά το τέλος ακινήτων, για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν χρειάζεται να κάνω εγώ κάποια ιδιαίτερη ερμηνεία για την άσκηση της de facto εξουσίας του υπουργού πάνω και πέρα από τους νόμους, αφού η ίδια η Ένωση Εισαγγελέων Ελλάδος με ανακοίνωσή της θεωρεί «απαράδεκτο το γεγονός, μέλος της Κυβέρνησης να εμφανίζεται ότι ενεργεί παρά το Σύνταγμα και να εντέλλεται ή να παροτρύνει τη διοίκηση ή τρίτους φορείς να μη συμμορφωθούν με εκτελεστές δικαστικές αποφάσεις, παρά το νόμο και το άρθρο 95 παράγραφος 5 του Συντάγματος, πράγμα που δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει σε συντεταγμένη, ευνομούμενη Πολιτεία». Όλα αυτά είναι ψηφίδες του συνολικού μνημονιακού μωσαϊκού. Αν η τάξη των πραγμάτων στην ιστορική φάση που διανύαμε ήταν η θεμελίωση και γιγάντωση της μεσαίας τάξης ως ένδειξη προόδου και ευημερίας, τώρα ζούμε την ανατροπή της. Και το 2013 έχουμε να δούμε ακόμα περισσότερα… Αν αυτοί λοιπόν παραδίδουν μαθήματα ανατροπής της «τάξης» (της νομικής τάξης, της τάξης των πραγμάτων σε μια κοινωνία, της ευρύτερης εργατικής τάξης), έρχεται η ώρα για ένα άλλο μάθημα. Το μάθημα της ανατροπής του καθεστώτος. Ένα μάθημα όμως που, σύμφωνα και με τον Slavoj Zizek, δεν απαιτεί μόνο δράση αλλά και πολύ μελέτη. [i] Οι δύο παράγραφοι που πραγματεύονται τη θεϊκή παντοδυναμία και τις αντιστοιχίες με την Πολιτική, δεν είναι δικές μου πρωτότυπες ιδέες αλλά προέρχονται από τις παραδόσεις των μαθημάτων.