Οι άγιοι της θρησκείας και οι σατανάδες της επιστήμης

Πρόλογος

«οι θρησκείες είναι σαν τις κωλοφωτιές, έχουν ανάγκη το σκοτάδι για να λάμψουν»

Σοπενχάουερ

Στο όνομα του θεού έγιναν και εξακολουθούν να γίνονται τα πιο φοβερά εγκλήματα…

Όλες οι θρησκείες, όλων των εποχών, δικαιολόγησαν την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και τη συντήρησαν με το δικό τους τρόπο, υποβάλλοντας την αμάθεια και το σκοταδισμό. Από την εμφάνιση της ταξικής κοινωνίας, υπηρέτησαν τα συμφέροντα των οικονομικά ισχυρών και τα υπεράσπισαν στο όνομα του θεού. Νομιμοποίησαν τη

Ο χριστιανισμός μπαίνοντας στην υπηρεσία της εξουσίας, ως θεσμός του εποικοδομήματος, υπηρέτησε τους αυτοκράτορες και προστάτευσε τους ηγεμόνες από κάθε κοινωνική αλλαγή. Ο πνευματικός σκοταδισμός και η ιδεολογική τρομοκρατία ήταν το μεταφυσικό μορμολύκειο στις οδούς της κυριαρχίας του καθώς στο «φύλλο πορείας» του έχει χαραχθεί η επιδίωξη της κυρίαρχης τάξης να εμφυσήσει στο λαό την ιδέα, ότι το κοινωνικό καθεστώς όπου μερικοί, οι λίγοι εξουσιάζουν και οι άλλοι, οι πολλοί δουλεύουν για τους λίγους, καθιερώθηκε από το θεό και δεν μπορεί να αλλάξει με τη θέληση των ανθρώπων.

Παράλληλα η εκκλησία υπηρετώντας την οικονομική εξουσία –ανέκαθεν- εμπόδιζε την ελεύθερη ανάπτυξη της επιστήμης. Η ελεύθερη επιστημονική έρευνα έθετε σε κίνδυνο τον ιδεολογικό της μανδύα με τον οποίο κάλυπτε τον αντιδραστικό της κορμό. Ο συντηρητισμός, η μισαλλοδοξία, ο σκοταδισμός, που είναι βασικά γνωρίσματα όλων των θρησκειών, κατατρέχουν και το χριστιανισμό από τα πρώτα του, κιόλας, βήματα και αυτή είναι το έδαφος στο οποίο λιπαίνονταν οι διώξεις των διανοουμένων που αναζητούσαν νέους δρόμους στην επιστήμη.

Ο ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ ΣΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Στην προσπάθεια της ιδεολογικής επιβολής αλλά και της διατήρησης του status quo ο Χριστιανισμός έδωσε τις «μάχες» του ενάντια σε φωτεινά και ανήσυχα πνεύματα της ανθρωπότητας.

Ένα από τα πιο γνωστά συμβάντα που εκδηλώθηκε μετά τη συνάντηση χριστιανισμού και επιστήμης είναι η πυρπόληση της Σεραπείου βιβλιοθήκης επί αυτοκράτορος Θεοδοσίου Α΄ (347-395) με επίσκοπο Αλεξανδρείας το Θεόφιλο. Ο Θεοδόσιος στην προσπάθειά του να εδραιωθεί και ισχυροποιηθεί ο χριστιανισμός –πέρα από την απαγόρευση των θυσιών, τη δήμευση των τόπων λατρείας των ειδωλολατρών και την απαγόρευση των ολυμπιακών αγώνων- προχώρησε και στην καταστροφή της ξακουστής Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης με αποτέλεσμα να ξέρουμε από τα γραπτά κείμενα λιγότερο από το 1%. (π.χ. όπως αναφέρεται πάνω από 400 συγγράμματα είχε ο Επίκουρος και έμειναν τέσσερις σελίδες, 69 είχε ο Δημόκριτος και έμειναν 15 σελίδες κ.λπ.).

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός (482-565) το 529 έκλεισε την Ακαδημία Πλάτωνα στην Αθήνα, το επίσημο κέντρο της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας και έδιωξε από το Βυζάντιο όλους τους φιλοσόφους.

Τρανταχτό παράδειγμα το κυνηγητό και τελικά ο θάνατος της Υπατίας από τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού. Η αλεξανδρινή νεοπλατωνική φιλόσοφος Υπατία (370-415) λιθοβολήθηκε, κομματιάστηκε και περιφέρθηκαν τα κομμάτια της στην Αλεξάνδρεια, από το εξαγριωμένο πλήθος των χριστιανών, πρωτοστατούντος του Επισκόπου Κυρίλλου, γιατί τόλμησε να πει πράγματα διαφορετικά από αυτά που το μισαλλόδοξο πλήθος μπορούσε να ακούσει. Η Υπατία κόρη του Θέωνα, είχε τη «δυστυχία» να είναι γυναίκα και ειδωλολάτρης σε μια περιοχή που ο χριστιανισμός βρίσκονταν σε ανάπτυξη. Μαρτυρίες έχουμε από το λεξικό του Σούδα και από το Σωκράτη το Σχολαστικό στην Εκκλησιαστική Ιστορία. Για το γεγονός αυτό έχουμε και μια μαρτυρία από τον Ιωάννη τον επίσκοπο του Νικίου στα Χρονικά του. Αυτός επιδοκιμάζει το γεγονός και λέει: «αυτή (η Υπατία) ήταν αφοσιωμένη στη μαγεία, στον αστρολάβο και στα όργανα της μουσικής… και την έσυραν σε ένα μέρος που λέγεται Cinaron, και έκαψαν το σώμα της με φωτιά… και όλοι οι άνθρωποι περικύκλωσαν τον πατριάρχη Κύριλλο και τον ονόμασαν «νέο Θεόφιλο», επειδή αυτός είχε καταστρέψει τα τελευταία υπολείμματα της ειδωλολατρίας στην πόλη» (http://people.uwm.edu/carlin/hypatia-of-alexandria/).

Μετά το ατυχές γεγονός της Υπατίας ο χριστιανισμός ως επίσημη θρησκεία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας οδήγησε τους Βυζαντινούς να γίνουν περισσότερο σχολιαστές και υπομνηματιστές, παρά δημιουργοί και πρωτότυποι ερευνητές[1]. Η βυζαντινή επιστημονική παράδοση βασιζόταν στα αρχαία ελληνικά, στα ελληνιστικά και τα ρωμαικά επιτεύγματα, και παράλληλα καλλιεργήθηκε η παράδοση της συλλογής έργων αρχαίων. Παρ΄ όλη την κληρονομιά στις φυσικές επιστήμες, οι Βυζαντινοί δεν κατόρθωσαν να αναπτύξουν τεχνολογία. Ακόμη: «Το Βυζάντιο δεν παρήγαγε ποτέ ένα Δάντη, παρ΄ όλο που πιθανά ο πιο μορφωμένος λόγιος ολόκληρου του μεσαιωνικού κόσμου ήταν ο πατριάρχης Φώτιος (Θ΄ αι.)… αυτή η έλλειψη αποδίδεται στη Βυζαντινή δουλική μίμηση των αρχαίων ελληνικών προτύπων. Ο μορφωμένος βυζαντινός ένιωσε ότι η αρχαία ελληνική φιλολογία είχε φθάσει σε τέτοιο βαθμό τελειότητας που σε πολλά σημεία ήταν αδύνατο να ξεπεραστεί… αυτή η κατάσταση… συνέτεινε πολύ στο να απομωραθεί η δημιουργικότητα της Βυζαντινής φιλολογίας»[2].

Μέχρι την άλωση λείπουν τα πρωτοπόρα επιστημονικά πνεύματα. Ο Φώτιος[3], πιθανόν, είναι η σπουδαιότερη προσωπικότητα στην ιστορία των κλασσικών σπουδών στο Βυζάντιο. Έγραψε το «Λεξικό» και τη «Βιβλιοθήκη» ή «Μυριόβιβλο» -το οποίο ίσως είναι το σημαντικότερο έργο σε όλη τη Βυζαντινή λογοτεχνία[4]. Κανείς διανοούμενος δεν παρέκκλινε από την περιχαρακωμένη σκέψη του χριστιανισμού φωτισμένοι, εμπνευσμένοι συνεχιστές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας –παρόλο που τη διδάσκονταν και μερικοί τη θαύμαζαν[5] - δεν υπήρξαν. Μόνο εμπνευσμένοι σχολιαστές. Ακόμα και αν υπήρξαν κάποιοι επιστήμονες όπως π.χ. ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ο αστρονόμος, δεν καλλιέργησαν το σπέρμα της αμφισβήτησης. Στο σύνολό τους έγραψαν κυρίως θεολογικά έργα. Διαφορετική άποψη, από τις θεολογικώς αποδεκτές περιείχε το σπέρμα της αίρεσης.

Ο Μιχαήλ Ψελλός (1018-1096) ήταν πολυμαθής και σημαντικός λόγιος και φιλόσοφος του 11ου αι. καθηγητής φιλοσοφίας στη σχολή φιλοσοφίας που ιδρύθηκε στη διάρκεια της βασιλείας του Κωνσταντίνου Θ΄ Μονομάχου. Η ασχολία του με τη φιλοσοφία τον κατέστησε ύποπτο στους εκκλησιαστικούς κύκλους, και ο πατριάρχης Ξιφιλίνος τον κατηγόρησε ότι ήθελε να ανατρέψει το Χριστιανισμό και να εισαγάγει τις δοξασίες του Πλάτωνα και του στωικού Χρυσίππου. Ο ίδιος, βέβαια, ποτέ δεν αμφισβήτησε τα δόγματα της εκκλησίας. Απλώς θεωρούσε ότι η φιλοσοφία ήταν μια μέθοδος για να φτάσει κανείς στην αλήθεια η οποία ούτε αντιτίθετη, ούτε ήταν υποτακτική στη θρησκεία. Εντούτοις υποχρεώθηκε σε δημόσια ομολογία της ορθοδόξου πίστεως[6] . Ο Ιωάννης ο Ιταλός[7] (1025), καθηγητής φιλοσοφίας στη θέση του Ψελλού, κατηγορήθηκε ότι δίδασκε αίρεση, ότι θεωρούσε την ύλη άναρχη και αδημιούργητη και ότι δεχόταν ως υπαρκτές τις πλατωνικές ιδέες. Εμφανιζόταν ως υποστηρικτής της θεωρίας της μετεμψύχωσης και οι κατήγοροί του ισχυρίστηκαν ότι δίδασκε τους νέους να υπονομεύουν τη χριστιανική πίστη. Παρόλο που δήλωσε μετάνοια, αρχικά, περιορίστηκε σε μονή και κατόπιν καταδιώχθηκε γιατί θεωρήθηκε ότι η διδασκαλία του παρακινούσε στην επαναφορά της παλαιάς θρησκείας. Το 12ο αι. ο Ευστράτιος ο Νικαίας (1050-1120) ως μαθητής του Ιωάννη του Ιταλού θεωρήθηκε αιρετικός και υπέστη δίωξη[8].

Το 1371 οι εκκλησιαστικές αρχές απεφάνθησαν ότι ο Δημήτριος Χλωρός, πρωτονοτάριος της εκκλησίας είχε εμπλακεί σε υπόθεση μαγείας και έτσι «υποχρεώθηκε να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του υπό περιορισμό στο μοναστήρι της Θεοτόκου Περιβλέπτου, στερημένος από τα βιβλία του και σε πλήρη απομόνωση»[9]. Το 1350 η εγγαστρίμυθη Αμαραντίνα, λόγω αυτής της ιδιαιτερότητάς της, κατηγορήθηκε ως μάγισσα, κοντολογίς ότι διατύπωνε μαντείες και διαβολικές προτροπές για αθέτηση της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Η Αμαραντίνα σώθηκε από τη στιγμή που δήλωσε μετάνοια και εγκλείστηκε σε μοναστήρι (Μεργιάλη Σ., σελ. 160). Το 15ο αι. ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων, δεν θεωρείται αυτό που θα λέγαμε «καθαρόαιμος» χριστιανός. Προσπάθησε ν΄ αναστήσει τον παλαιό ελληνικό βίο. Δεχόταν τον πολυθεϊσμό. Το σημαντικό του έργο «Νόμων Συγγραφή» δεν σώζεται ολόκληρο γιατί κάηκε μετά από απόφαση του Σχολάριου μόλις αυτός έγινε πατριάρχης μετά το 1453[10].

Το 1449 ο Βυζαντινός λόγιος Αποστόλης Μιχαήλ (1422-1480) που επηρεάστηκε από τον Πλήθωνα υποχρεώθηκε να υποβάλλει ομολογία πίστης στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο[11]. Επίσης ο «λόγιος Ιουβενάλης, βρήκε μαρτυρικό θάνατο στα 1450. θύμα της αυθαιρεσίας ενός τοπικού άρχοντα, του Μανουήλ Ραούλ Οισή, ο Ιουβενάλης πετάχτηκε στη θάλασσα σ΄ ένα λιμάνι της Πελοποννήσου με την κατηγορία του αιρετικού και αποστάτη αφού προηγουμένως είχε υποστεί ακρωτηριασμό στη γλώσσα και στο δεξί του χέρι, μένοντας όμως μέχρι το τέλος πιστός στις πεποιθήσεις του… λιγότερο αυστηρός από τους ιεροεξεταστές της Δύσης, ο Σχολάριος δείχνει επιείκεια έναντι των αποστατών που σέβονται τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των συμπολιτών τους και δεν επιχειρούν να τους προσηλυτίσουν και επιφυλάσσει τη θανατική ποινή στους δεδηλωμένους εχθρούς του Χριστιανισμού και στους προπαγανδιστές της Νεοπαγανιστικής θρησκείας. Εντάσσει την περίπτωση του Ιουβενάλη σ΄ αυτούς τους τελευταίους και δικαιώνει χωρίς κανένα ενδοιασμό τη σκληρότητα της τιμωρίας που του επιβλήθηκε από τον Οισή»[12]. Πέρα από τον τομέα της φιλοσοφίας οι Βυζαντινοί, όπως τονίζει και η Tamara Talbot Rice «Οι γιατροί δεν μπόρεσαν να επιτύχουν στον τομέα τους προόδους… ακόμη λιγότερες αξιόλογες προόδους σημείωσαν σε επιστήμες συγγενείς με την Ιατρική… ούτε οι Βυζαντινοί γεωγράφοι πρόσθεσαν νέα στοιχεία στις γεωγραφικές γνώσεις… οι Βυζαντινοί δοκίμαζαν ευχαρίστηση και ικανοποίηση μάλλον μελετώντας ό,τι ήταν γνωστό, παρά ερευνώντας νέους τομείς της γνώσεως»[13].

Στο Βυζάντιο –όπως και στη Δύση- το κοσμολογικό σύστημα, -οι αντιλήψεις δηλαδή για την κοσμοποιία- που ασπαζόταν ο χριστιανισμός, ορθόδοξος και καθολικός, ξεκινάει ήδη από το πρώτο κεφάλαιο της Γένεσης «Και είπεν ο Θεός, Γενηθήτω στερέωμα ανάμεσον των υδάτων, και ας διαχωρίζη ύδατα από υδάτων. Και εποίησεν ο Θεός το στερέωμα, και διεχώρισε τα ύδατα τα υποκάτωθεν του στερεώματος από των υδάτων των επάνωθεν του στερεώματος. Και έγεινεν ούτω» (Γένεσις, α΄, 6-7) («Και είπεν ο Θεός, ας συναχθώσι τα ύδατα τα υποκάτω του ουρανού εις τόπον ένα, και ας φανή η ξηρά. Και έγεινεν ούτω. Και εκάλεσεν ο Θεός την ξηράν Γην και το σύναγμα των υδάτων εκάλεσε Θαλάσσας και είδεν ο Θεός ότι ήτο καλόν» (Γένεσις, α΄, 9-10)). Όλες οι αστρονομικές παρατηρήσεις υποτάσσονται στα σχετικά χωρία της Παλαιάς Διαθήκης. Ο Βασίλειος Καισαρείας, στο έργο του Ομιλίαι εις την Εξαήμερον (PG 29, 4-93) προσπαθεί να συμβιβάσει το πιο πάνω χωρίο της Γένεσις με τις θεωρήσεις της ελληνικής αστρονομίας. Αξιωματικά, η θεωρούμενη θεόπνευστη Παλαιά Διαθήκη είναι η θεωρητική βάση πάνω στην οποία θα υποδουλώνεται η έρευνα και η ελεύθερη σκέψη. Στη συνέχεια ο Ιωάννης Δαμασκηνός με το έργο του, Έκθεσις περί ορθοδόξου πίστεως (PG 94, 880-909), ερμηνεύει την κοσμοποιία στηριζόμενος στην Εξαήμερο του Βασιλείου έχοντας επηρεαστεί και από την αριστοτελική αντίληψη για το σχήμα του σύμπαντος. Προσπάθεια απεξάρτησης από τη βιβλική ερμηνεία του κόσμου έγινε με το έργο του Συμεών Σηθ, Σύνοψις Φυσικών Ζητημάτων (PG 122, 784-899), το οποίο έχει καταχωρηθεί ως έργο του Μιχαήλ Ψελλού. Και ο Συμεών Σηθ και ο Μιχαήλ Ψελλός μιλούν για τη σφαιρικότητα της γης. Επίσης ο Αργυρός Ισαάκ (14ος αι.) σχολίασε έργα του Ευκλείδη και του Κλαυδίου Πτολεμαίου, ο Γρηγοράς Νικηφόρος (1295-1359/60) θεωρείται ο μεγαλύτερος αστρονόμος του Βυζαντίου, ο Μετοχίτης Θεόδωρος (1260/61-1332) έγραψε την Προεισαγωγή εις την του Πτολεμαίου Σύνταξιν και Στοιχείωσις επί τη αστρονομική επιστήμη, ο Παχυμέρης Γεώργιος 91242-1310) χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της παλαιολόγειας Αναγέννησης, γνωστός αστρονόμος και ο Πλανούδης Μάξιμος (1255-1305) μοναχός, μας άφησε πολύτιμη αλληλογραφία με τον αστρονόμο Μανουήλ Βρυέννιο. Όλοι αυτοί μιλούν για τη σφαιρικότητα της γης, όλοι αποδέχονται ότι ο ουρανός χωρίζεται σε ζώνες και προσπαθούν να βελτιώσουν τις μετρήσεις του Πτολεμαίου, κανείς τους όμως δεν προχώρησε σε ριζοσπαστικές έρευνες για το σύμπαν.

Οι μεμονωμένες προσπάθειες λύγισαν κάτω από την επιβολή της εκκλησίας, η οποία φρέναρε τη σκέψη που δεν ήταν συμβατή με την κοσμοθεωρία της. Κάθε προσπάθεια απογαλακτισμου από τις χριστιανικές «σταθερές» θεωρήθηκε ως επινόηση του διαβόλου και καταπολεμήθηκε σκληρά (Χαρακτηριστική είναι η κρίση του Browning R., για τους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου όταν λέει «Ο Γρηγόριος Παλαμάς επέκρινε αυτούς που ακολουθούσαν τη μελέτη της κλασικής λογοτεχνίας παραπάνω από ό,τι χρειαζόταν για την κατανόηση του χριστιανικού δόγματος»[14].

Ο Μεσαίωνας στη Δύση

Είναι γνωστή η διαμάχη εκκλησίας και επιστήμης στο Μεσαίωνα. Η Εκκλησία δεν καταδίκασε την ηλιοκεντρική θεωρία επειδή διακύβευε την πίστη στο Θεό – Δημιουργό αλλά επειδή ερχόταν σε αντίθεση με το λόγο του Θεού στη Γραφή. Πως είναι δυνατόν βιβλικά χωρία όπως: «και γαρ εστερέωσε την οικουμένην ήτις ου σαλευθήσεται» (Ψαλμοί 93:1), «και ανατέλλει ο ήλιος και δύει ο ήλιος και τις τον τόπον αυτού έλκει» (Εκκλησιαστής, 1:5), «εποίησε σελήνην εις καιρούς, ο ήλιος έγνω την δύσιν αυτού» (Ψαλμός 104: 19), που είναι ο λόγος του Θεού να μην λένε την αλήθεια; Σύμφωνα με λόγια του Ισπανού ιεροεξεταστή Λεόν Κάστρο το 1576: «Τίποτα δεν μπορεί ν΄ αλλάξει που να διαφωνεί με τη λατινική έκδοση της Βουλγάτας, ούτε μια απλή περίοδος, ούτε μια απλή πρόταση, μία μοναδική λέξη ή έκφραση, μία μοναδική συλλαβή ή έστω κι ένα γιώτα» (Άρμοστρονγκ, Κ., Η ιστορία του Θεου, σελ. 369).

Οι απόψεις για την κοσμοποιία, από τους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού, ποικίλουν. Υπάρχει η αλληγορική ερμηνεία του σύμπαντος που απεικονίζει τον κόσμο με την κιβωτό του Νώε. Για άλλους η Γη είναι ένας δίσκος που ισορροπεί πάνω σε νερά, παράλληλα υπάρχουν στύλοι που στηρίζουν τον ημισφαιρικό θόλο του ουρανού. Διάχυτη ήταν η άποψη ότι το σύμπαν είναι σφαιρικό, το ίδιο και η γη η οποία –φυσικά- βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος. Αυτές οι αστρονομικές απόψεις είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό, η γη ήταν το κέντρο του κόσμου και δημιουργήθηκε από τη θεία βούληση[15].

Το Μεσαίωνα στη Δύση, που κυριαρχούσε η εκκλησία, σύμφωνα με τη Βίβλο γενικότερα και ειδικότερα και με το βιβλίο του Ιησού του Ναυή (Στο βιβλίο του Ιησού του Ναυή διαβάζουμε «και ο ήλιος εστάθη, και η σελήνη έμεινεν, εωσού ο λαός εκδικηθή τους εχθρούς αυτού… και εστάθη ο ήλιος εν τω μέσω του ουρανου, και δεν έσπευσε να δύση έως μιας ολοκλήρου ημέρας» (Ιησούς του Ναυή, ι΄, 13-14). Αυτά γράφει η Αγία Γραφή, κείμενα ιερά και θεόπνευστα, έτσι, λοιπόν, οποιαδήποτε αντίθετη άποψη για τη θέση του ήλιου και της γης θεωρείται το ελάχιστο βλασφημία). Αλλά και με τη θεωρία του Κλαύδιου Πτολεμαιου[16] (2ος αι. μ.Χ.) η γη ήταν ακίνητη, βρίσκονταν στο κέντρο του σύμπαντος, ενώ ο Ήλιος και τα άλλα ουράνια σώματα περιστρέφονταν γύρω της. Το χριστιανικό δόγμα κήρυττε ότι ο Θεός θεμελίωσε τη γη πάνω στη βάση της για να μη σαλευτεί στον αιώνα των αιώνων. Κομβικό, λοιπόν, σημείο διαμάχης θρησκείας και επιστήμης ήταν η θέση της γης στο σύμπαν. Αυτή η σύγκρουση δεν είχε το χαρακτήρα απλά διαφορετικών εκτιμήσεων αλλά ιδεολογικών διαφορών[17].

Ανάμεσα στους επιστήμονες του μεσαίωνα υπήρχαν τολμηρά μυαλά, που προσπαθούσαν να πλουτίσουν την επιστήμη με νέες ιδέες και ανακαλύψεις. Ο άγγλος φιλόσοφος και πανεπιστήμων, μέλος του τάγματος των Φρασκισκανών μοναχών του 13ου αι. Ρότζερ Μπαίηκον[18] (1214-1294) δίδασκε ότι βάση της αληθινής επιστήμης πρέπει να είναι το πείραμα και τα μαθηματικά. Ο Μπαίηκον ονειρευόταν την εφαρμογή της επιστήμης στην τεχνική, την κατασκευή μηχανών, που θα μπορούσαν να μπουν σε κίνηση. Πρόβλεψε την εφεύρεση του μεγεθυντικού φακού και του τηλεσκοπίου. Λέγεται ότι επινόησε την πυρίτιδα. Το 1277 ο πάπας Νικόλαος Ε΄ τον καταδίκασε για τις καινοτομίες του και για την κριτική που άσκησε στην ηθική των σύγχρονών του και τον φυλάκισε 14 χρόνια. Ο Μπαίηκον βγήκε από τη φυλακή πολύ μεγάλος και πέθανε πολύ γρήγορα ενώ βρισκόταν σε κατ΄ οίκον περιορισμό.

Η λαμπρή ακμή του αραβικού πολιτισμού στην Ισπανία ανάγεται στην περίοδο αυτή. Στα πανεπιστήμια της Κόρδοβας, της Σεβίλλης, της Μαλάγας και της Γρανάδας διδάσκονταν αστρονομία, μαθηματικά, χημεία και ιατρική. Ο αριθμός των σπουδαστών υπολογιζόταν σε χιλιάδες. Το 12ο αι. στην Κόρδοβα δίδασκε ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του μεσαίωνα ο Αβερρόης (1126-1198). Ο Αβερρόης[19] (Averroes ή Μουχάμμαντ Ιμπν Ρουσντ) έφτιαξε δικό του φιλοσοφικό σύστημα με βάση το λογικό και γι αυτόν το λόγο ήρθε σε έντονη αντίθεση με τη διδασκαλία της θρησκείας. Ο Αβερρόης απέρριψε τη διδασκαλία για τη μετά θάνατο ζωή και υποστήριξε ότι η ύλη είναι αιώνια. Η θέση αυτή ερχόταν σε αντίθεση με τη θρησκευτική διδασκαλία για τη δημιουργία του κόσμου από το θεό. Ο μουσουλμανικός κλήρος κατηγόρησε τον Αβερρόη για αθεϊα και γιατί πρόβαλλε την ελληνική φιλοσοφία σε βάρος της μωαμεθανικής ορθοδοξίας. Ο ξακουστός επιστήμονας εξορίστηκε από την Κόρδοβα και τα έργα του κάηκαν. Η φιλοσοφική διδασκαλία του Αβερρόη διείσδυσε αργότερα και στις χώρες της χριστιανικής Ευρώπης και βρήκε οπαδούς στα πανεπιστήμια. Ο Πάπας αφόρισε τον Αβερρόη (τον καταδίκασε δύο φορές το 1240 και το 1513) και η καθολική εκκλησία καταδίωξε σκληρά τους οπαδούς του.

Ο Κοπέρνικος πρώτος κατέρριψε τη θεωρία που οι ευρωπαίοι επιστήμονες πήραν από τους Άραβες, την αστρονομική θεωρία του Πτολεμαίου. Ο Πτολεμαίος δίδασκε, ότι η γη έχει σχήμα σφαίρας, ότι βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου και ότι γύρω της γυρίζουν ο ήλιος και όλα τα αστέρια. Οι άνθρωποι άρχισαν να μαθαίνουν όχι μόνο καλύτερα τον πλανήτη πάνω στον οποίο ζούσαν, αλλά να έχουν και νέα αντίληψη για τη θέση του στο σύμπαν.

Ο πολωνός επιστήμονας Νικόλαος Κοπέρνικος[20] (1473-1543) έκανε μία ανακάλυψη, που άλλαξε εντελώς όλες τις αστρονομικές αντιλήψεις του μεσαίωνα. Απέδειξε ότι η Γη κινείται γύρω από τον άξονά της και μαζί με τους άλλους πλανήτες κινείται και γύρω από τον Ήλιο. Η σκέψη αυτή είχε διατυπωθεί από μερικούς επιστήμονες της αρχαιότητας, αλλά ήταν απλώς μια μεγαλοφυής εικασία (π.χ. ο Αρίσταρχος ο Σάμιος 310-230). Ο Κοπέρνικος πρώτος απέδειξε αυτή την αλήθεια, υπολογίζοντας την κινηση των πλανητών. Η ανακάλυψη αυτή αναιρούσε τη διδασκαλία της εκκλησίας, που βεβαίωνε, ότι η Γη είναι το κέντρο του σύμπαντος. Ο Κοπέρνικος απέδειξε ότι η Γη είναι απλώς ένα από τα ουράνια σώματα. Η ανακάλυψη του Κοπέρνικου ήταν τρομερό χτύπημα στην εκκλησιαστική κοσμοθεωρία και άνοιξε το δρόμο της επιστημονικής υλιστικής αντίληψης για τον κόσμο. Ο ίδιος φοβόταν τις διώξεις της εκκλησίας και μόνο πριν πεθάνει αποφάσισε να δώσει για εκτύπωση το έργο του «Για την κίνηση των ουρανίων σωμάτων». Η καθολική εκκλησία κατέταξε το έργο του στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων και καταδίωκε με λύσσα όλους τους επιστήμονες και στοχαστές, που συμμερίζονταν τη διδασκαλία του Κοπέρνικου. Απαξιωτική αντιμετώπιση είχε και από τους προτεστάντες, εκτός από τους καθολικούς. Ο Λούθηρος ειρωνευόταν τη διδασκαλία του Κοπέρνικου λέγοντας: «κάθε ανόητος, που πιστεύει ότι είναι σοφός, θέλει να στηρίξει ένα νέο σύστημα που, τάχα, είναι καλύτερο από τα άλλα. Αυτοί οι ανόητοι θέλουν να ανατρέψουν την αστρονομική επιστήμη. Μα η Αγία Γραφή μας λέει ότι ο Ιησούς του Ναυή πρόσταξη τον Ήλιο να σταθεί και όχι τη Γη»[21] Το ίδιο και ο Καλβίνος, αφού αναφέρθηκε στο χωρίο των Ψαλμών που λέει ότι η γη στερεώθηκε και δεν κουνιέται, με έπαρση αναρωτήθηκε, «Ποιος θ΄ αποτολμήσει να τοποθετήσει την αυθεντία του Κοπέρνικου πάνω από αυτή του Αγίου Πνεύματος;».

Η Εκκλησία όμως δεν κατόρθωσε να σταματήσει την ανάπτυξη της επιστήμης. Λίγα χρόνια αργότερα ο ιταλός φιλόσοφος Τζορντάνο Μπρούνο[22] (1548-1600) με βάση τη διδασκαλία του Κοπέρνικου, έδωσε νέα εικόνα του σύμπαντος. Βεβαίωνε ότι το σύμπαν είναι άπειρο και ότι είναι γεμάτο άπειρο αριθμό κόσμων. Ο ουρανός δεν είναι πια ένα είδος περιτυλίγματος της Γης. Το Σύμπαν είναι σε διαρκή κίνηση. Τα ορατά σ΄ εμάς αστέρια είναι κέντρα κόσμων, όμοιων με το δικό μας ηλιακό σύστημα. Βεβαίωνε ακόμα, ότι όλο το σύμπαν διέπεται από ένα και τον ίδιο αναλλοίωτο νόμο και όχι από τους νόμους του θεού, όπως δίδασκε η εκκλησία. Η διδασκαλία του έβαζε σε αμφισβήτητση τη μοναδικότητα της ενανθρώπισης του υιού του Θεού. Η εκκλησία καταδίωξε τον Μπρούνο, που αναγκάστηκε να φύγει από την Ιταλία. Ταξίδευσε στην Ελβετία, Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία και Τσεχία υποστηρίζοντας παντού τις ιδέες του. Κατά την επιστροφή του στην Ιταλία έπεσε στα χέρια της Ιερής Εξέτασης. Ο Μπρούνο έμεινε εφτά χρονια στη φυλακή αλλά δεν δέχτηκε να απαρνηθεί τις απόψεις του. Με απόφαση της εκκλησίας κάηκε στη Ρώμη το 1600. η τέφρα του ρίχτηκε στον Τίβερη.

Η εκκλησία καταδίωξε επίσης και τον ιταλό επιστήμονα Γαλιλαίο[23] (1564-1642). Ο Γαλιλαίος πρώτος άρχισε να εξετάζει τον ουρανό με τηλεσκόπιο, που μεγέθυνε τα αντικείμενα κατά δέκα περίπου φορές. Στον ουρανό άρχισε να φαίνεται ένας τεράστιος αριθμός άστρων που προηγούμενα δεν ήταν ορατά. Μπροστά του άνοιξε νέος κόσμος καθώς για πρώτη φορά ανακαλύφτηκε η τεράστια απόσταση των άστρων από τη γη. Η Σελήνη φάνηκε να είναι σκεπασμένη με βουνά και κρατήρες, το σύμπαν αποτελουνταν από πλήθος – άστρα, ανακαλύφτηκαν δε και οι δορυφόροι του Δία. Η Αφροδίτη αποδείχτηκε ότι είχε φάσεις όπως το φεγγάρι. Ακόμη διαπιστώθηκε ότι ο Ήλιος είχε κηλιδες. Αυτή ειδικά η διαπίστωση εκλήφθηκε ότι ο Θεός δημιούργησε τον Ήλιο με ελαττώματα με αποτέλεσμα οι καθηγητές των Καθολικών πανεπιστημίων να απαγορέψουν οποιαδήποτε αναφορά στις κηλίδες του Ήλιου.

Ο Γαλιλαίος έγραψε για όλες αυτές τις ανακαλύψεις στο βιβλίο του με τίτλο, «Ο αγγελιοφόρος των άστρων». Το βιβλίο αυτό προκάλεσε τεράστια εντύπωση στους σύγχρονούς του. Έλεγαν: «Όπως ο Κολόμβος ανακάλυψε νέα ήπειρο, έτσι και ο Γαλιλαίος ανακάλυψε νέο σύμπαν». Οι επιστημονικές όμως υπηρεσίες του Γαλιλαίου δεν περιορίστηκαν μόνο στις αστρονομικές παρατηρήσεις του. Μελέτησε τους νόμους της κίνησης των φυσικών σωμάτων και έβαλε τις βάσεις της επιστημονικής μηχανικής. Οι μελέτες του στην αστρονομία και τη μηχανική οδήγησαν το Γαλιλαίο στην αναγνώριση της ορθότητας της διδασκαλίας του Κοπέρνικου. Τότε η εκκλησιά εκδηλώθηκε εναντίον του. Αρχικά στις 16 Φεβρουαρίου 1616 τον ανάγκασαν να ανακαλέσει, ο Πάπας απαγόρεψε όλα τα βιβλία που μιλούσαν για την κίνηση της γης και ο Γαλιλαίος αποσύρθηκε στην Φλωρεντία. Μη μπορώντας να τιθασεύσει το ανήσυχο πνεύμα του ο Γαλιλαίος συνέχισε να διατυπώνει τις απόψεις του για το σύμπαν και τότε συνέλαβαν τον εβδομηντάχρονο πια ξακουστό επιστήμονα, τον ανάγκασαν γονατιστό ν΄ απαρνηθεί τη διδασκαλία του Κοπέρνικου και το υαπαγόρεψαν να μιλάει στο εξής και να γρα΄φει για την περιστροφή της γης. Τον περιόρισε στο σπίτι του ελέγχοντας όλες τις κινήσεις του και απομονώνοντάς τον. Το 1637 έχασε το φως του και πέθανε το 1642, το έτος γέννησης του Νεύτωνα[24].

Η θεωρία του Γαλιλαίου -και των υπολοίπων επιστημόνων- κλόνιζε την ιδεολογική θωράκιση του χριστιανισμού, γιατί πως συνδυάζεται η θεωρία της κίνησης της γης με το χριστιανικό δόγμα της ανάληψης του Χριστού στον ουρανό; Η Γραφή έλεγε ότι ουρανός και γη είχαν δημιουργηθεί για χάρη του ανθρώπου. Πως μπορούσε να ισχύει αυτό αν η γη δεν ήταν παρά ένας ακόμα πλανήτης που περιστρεφόταν γύρω από τον ήλιο; Στην απεραντοσύνη του σύμπαντος, στο μικρό μέγεθος της γης σε σύγκριση με άλλους πλανήτες, που είχε θέση η ξεχωριστή θέση του ανθρώπου του χριστιανισμού; Δεν ήταν ο άνθρωπος ο σκοπός της δημιουργίας του σύμπαντος; Αν –όπως ισχυριζόταν ο Γαλιλαίος- μπορούσε να υπάρχει ζωή στη σελήνη, πως αυτοί οι άνθρωποι μπορούσαν να έχουν προέλθει από τον Αδάμ; Σε όλα αυτά που διατύπωσαν ο Κοπέρνικος, ο Μπρούνο και ο Γαλιλαίος που εντοπίζονταν ο Παράδεισος και η Κόλαση, που μέχρι εκείνη τη στιγμή τους θεωρούσαν ως πραγματικούς τόπους;

Μεγάλες επιτυχίες σημείωσε και η μελέτη του οργανισμού του ανθρώπου. Ο Βέλγος Βεσάλ (1514-1564) θεμελίωσε την επιστήμη της ανατομίας. Με βάση την ανατομία των πτωμάτων έγραψε το μεγάλο έργο «Για την κατασκευή του ανθρώπινου σώματος, φιλοτεχνημένο με θαυμάσια σχέδια. Και αυτόν η εκκλησία δεν τονάφησε σε ησυχία. Η Ισπανική ιερή εξέταση τον καταδίκασε σε θάνατο και μονάχα με η επέμβαση του Φιλίππου του 2ου τον έσωσε από το θάνατο της πυράς. Ο Φίλιππος ο 2ος μετέτρεψε τη θανατική ποινή σε υποχρεωτικό ταξίδι προσκυνήματος στα Ιεροσόλυμα. Κατά την επιστροφή του ο Βεσάλ αρρώστησε και πέθανε.

Ο Ντεκάρτ (1696-1650) θεωρούσε τον εαυτό του πρωτίστως επιστήμονα και όχι φιλόσοφο. Οι επιστημονικές του έρευνες αφορούν κυρίως τα μαθηματικά και τη φυσική αλλά επεκτείνονται επίσης σε ζητήματα φυσιολογίας και ψυχολογίας. Το 1633 ματαιώνει την έκδοση του έργου του «Ο κόσμος» μετά την καταδίκη του Γαλιλαίου. Το 1641 απαγορεύεται η διδασκαλία των έργων του στα κολέγια των Ιησουιτών.

Ο Μπαρούχ Σπινόζα (1632-1677) ήταν Ολλανδός φιλόσοφος, ο σημαντικότερος συνεχιστής του Ντεκάρτ. Για την πανθεϊστή Σπινόζα Θεός και Φύση ταυτίζονται. Επομένως ο Σπινόζα δεν αφήνει το Θεό έξω από το πεδίο του, ως αρχική αιτία του κόσμου, αλλά τον εντάσσει στις αυστηρές νομοτέλειες ενός ενιαίου σύμπαντος./ το Άμστερνταμ τα έργα του Σπινόζα απααγορεύονται.

Τα κείμενα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης θεωρημένα ως θεόπνευστα δεν μπορεί να έκαναν λάθος. Πώς να μην κυνηγήσουν λοιπόν,όταν διάβαζαν στις Πράξεις ότι μαγικά και περίεργα βιβλία κατακαίονταν: «Και πολλοί των πιστευσάντων ήρχοντο εξομολογούμενοι και φανερόνοντες τας πράξεις αυτών. Πολλοί δε και εξ εκεινων οίτινες έκαμνον τα μαγειας, φέροντες τα βιβλία αυτών, κατέκαιον ενώπιον πάντων και αριθμήσαντες τας τιμάς αυτών, εύρον πεντηκοντα χιλιάδας αργυρίου. Ούτω κραταιώς ηύξανε και ίσχυεν ο λόγος του Ιησού» (Πράξεις, ιθ΄, 17-20).

Επίσης η εκκλησία κατηγορείται για διωγμούς και απαγορεύσεις για τη χρήση του εμβολίου κατά της βλογιάς, για τη χρήση των φαρμάκων και ενώσεων αναισθητικών κατά τις εγχειρήσεις, για τον ανώδυνο τοκετό κ.λπ. ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρότρυνε τους αρρώστους να φανούν ανδρείοι όταν αρρωστήσουν και να υπομείνουν όπως οι μάρτυρες παρά να καλέσουν γιατρούς για να ελαφρύνουν την ασθένειά τους. Οι πόνοι λέγανε είναι, κατά τη Βίβλο, ποινή που έχει επιβάλει ο Θεός και δεν έχει κανένας δικαίωμα να αντιστρατεύεται στη θέλησή του[25]

Οι άνθρωποι όμως, κατακτούσαν βαθμιαία τη γνώση της φύσης και μάθαιναν να υποτάσσουν για όφελός τους, τις δυνάμεις της. Η προηγούμενη αδυναμία του ανθρώπου μπρος στις άγνωστες γι΄ αυτόν δυνάμεις της φύσης, παραχωρούσε τη θέση της στην περήφανη επίγνωση της δύναμης του μυαλού και της επιστήμης. Μαζί μ΄ αυτό κλονιζόταν και η θρησκεια, που βασιζόταν στον τρόμο μπρος το άγνωστο και στην τυφλή πίστη στο κύρος της εκκλησίας. Για αιώνες, η ανάπτυξη της επιστήμης παρέλυσε από την πνευματική δικτατορία της εκκλησίας. Μόνο με την απελευθέρωσή της από την επιρροή της θρησκείας, κατόρθωσε η επιστήμη να προοδεύσει. Η ανάπτυξη της επιστήμης αποδείχτηκε ο θρίαμβος του ανθρώπου, ενώ η θρησκειά η έκφραση της αδυναμίας και της εξάρτησης του ανθρώπου μπροστά στα αινίγματα της φύσης. Επειδή όμως δεν είναι ανεξάρτητη ούτε αυτόνομη, ούτε η θρησκεία ούτε η επιστήμη, αυτό έγινε μόλις η νεοδημιουργηθείσα αστική τάξη χρειάστηκε την ανάπτυξη της επιστήμης.

Στο Μεσαίωνα κομβικό σημείο διαμάχης της επιστήμης και της θρησκείας ήταν η θέση της γης στο σύμπαν και η θεωρία του γεωκεντρισμού. Στη σύγχρονη εποχή ένα μέρος της διαμάχης έχει μετατεθεί αλλού. Σταθμός αυτής της αντίθεσης είναι το 1859 όταν ο Δαρβίνος εξέδωσε το βιβλίο του «Η καταγωγή των ειδών». Ο Δαρβίνος προκάλεσε την αντίληψη αιώνων που υποστήριζε ότι οι άνθρωποι είναι πράγματι κάτι διαφορετικό και όχι απλά ένας άλλος οργανισμός που μοιράζεται τον πλανήτη με αμέτρητους άλλους οργανισμούς. Όλα τα θρησκευτικά κείμενα αναφέρουν ότι ο άνθρωπος φτιάχτηκε για να υπερέχει και να κυριαρχεί στα υπόλοιπα όντα της γης. Αυτή η θεωρία, λοιπόν, του Δαρβίνου προκαλεί τα δογματικά θεμέλια του χριστιανισμού και γι αυτό θεωρείται απεχθής και βλάσφημη. Όμως, είναι απαραίτητο να επισημάνουμε ότι ακόμα και αν η εκκλησία αποδεχτεί τη θεωρία του Δαρβίνου και πάλι δεν θα εξαφανιστεί, όπως δεν εξαφανίστηκε και με την έκρηξη της επιστήμης την εποχή της Αναγέννησης, γιατί οι αιτίες της ύπαρξής της είναι η ταξική ανισότητα.

Η ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ

Ο άνθρωπος είναι τρελός.

Δεν γνώριζε τον τρόπο με τον οποίο να δημιουργήσει μια κάμπια και δημιούργησε θεούς με την ντουζίνα

Montaigne

Η πιο σκοτεινή περίοδος ήταν ο Μεσαίωνας ακριβώς γιατί κυριάρχησε η θρησκεία.

Ό,τι οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να το καταλάβουν, το απέδιδαν στη θέληση του θεού. Η πίστη των ανθρώπων ότι η εκκλησία κατέχει κάποια υπερφυσική δύναμη, ότι διατηρεί δεσμούς με το θεό, τους αγίους κλπ και ότι ασκεί εξουσία στα κακά πνεύματα, αποτελούσε στα χέρια του κλήρου ένα τεράστιο μέσο επιρροής πάνω στις λαϊκές μάζες. Ο κλήρος εκμεταλλεύτηκε την επιρροή του, για να στερεώσει την ταξική κυριαρχία των φεουδαρχών πάνω στο λαό. Δίδασκε στους πιστούς, ότι πρέπει να υπακούουν αδιαμαρτύρητα τους κυρίους τους και ότι έτσι θα γίνουν άξιοι για τον παράδεισο της μέλλουσας ζωής.

Βασικό τμήμα κάθε θρησκείας είναι οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις. Στο Λευιτικό διαβάζουμε: «Και ανήρ ή γυνή ήτις έχει πνεύμα μαντείας, ή είναι επαοιδός, εξάπαντος θέλει θανατωθή με λίθους θέλουσι λιθοβολήσει αυτούς. Το αίμα αυτών θέλει είσθαι επ΄ αυτούς» (Λευιτικόν, κ. 27). Καλλιέργησε, λοιπόν, στους κόλπους της αυτό που ούτως ή άλλως υπάρχει στη φύση της, τις παλιές δεισιδαιμονίες και προλήψεις που διατηρούνταν στο λαό για τις μάγισσες (στο Μεσαίωνα η «μάγισσα» ήταν σχεδόν πάντοτε γυναίκα), ότι τάχα μπορουν να στείλουν ασθένειες στους ανθρώπους, να αφανίσουν τα ζώα τους και άλλες φαντασίες. Χωρίς ενδοιασμό δίδασκε ότι οι δαίμονες και οι μάγισσες υπάρχουν πραγματικά και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό και ότι θα χαλάσουν ολόκληρο το ανθρώπινο γένος. Οι παπάδες και οι καλόγεροι μιλούσαν για τα φοβερά σκουπόξυλα των μαγισσών οι οποίες επιδίδονται σε εξωφρενικούς χορούς και παίρνουν από τον ίδιο το διάβολο οδηγίες, πώς να βλάψουν τους ανθρώπους[26]

Για να κρατηθεί βίαια η ανθρωπότητα στην αμάθεια ιδρύθηκε και η Ιερή Εξέταση. Όλους τους ανθρώπους που η Ιερή Εξέταση τους υποψιαζόταν για μάγους και μάγισσες τους έριχνε στη φυλακή, τους βασάνιζε και τους έκαιγε. Σ΄ ολόκληρη την Ευρώπη άναβαν φωτιές, στις οποίες έκαιγαν αθώους ανθρώπους, που είχαν με οποιοδήποτε τρόπο προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των παπάδων ή των καλογέρων. Ο τρόμος πλανιόταν πάνω από όλους τους ανθρώπους, γιατί ο καθένας μπορούσε να ενοχοποιηθεί για μαγεία, και τότε δεν τον έσωζε τίποτα. Η Ιερή Εξέταση έτρεχε σε όλες τις γωνιές της Ευρώπης, αναζητούσε τις μάγισσες και τους μάγους και έσπερνε τον τρόμο στον πληθυσμό. Η εκκλησία ήθελε να τρομοκρατήσει τους ανθρώπους και να τους υποτάξει στην εξουσία της.

Τα δικαστήρια διακρίνονταν για την απάνθρωπη ωμότητά τους. Και το εκκλησιαστικό δικαστήριο, η τρομερή Ιερή Εξέταση και τα βασιλικά δικαστήρια, χρησιμοποιούσαν κατά την ανάκριση φρικτά μαρτύρια και υπέβαλλαν τους καταδικασμένους σε μαρτυρικό θάνατο. Όλους τους ανθρώπους που η ιερή εξέταση τους υποψιαζόταν για μάγους και μάγισσες τους έριχνε στη φυλακή, τους βασάνιζε και τους έκαιγε.

Στο διάβα των αιώνων, από την εποχή που ο χριστιανισμός έγινε θρησκεία της εξουσίας και μέχρι το μεσαίωνα ήταν πολύ δύσκολο στους ανθρώπους να παλεύουν με τη φύση και να κατευθύνουν τις δυνάμεις της. Η τεχνική ήταν πολύ λίγο αναπτυγμένη και η επιστήμη μόλις γεννιόταν. Οι άνθρωποι ένιωθαν τον εαυτό τους ανήμπορο μπροστά σε κάθε χτύπημα των στοιχείων της φύσης, μπροστά στην πείνα και στις επιδημίες. Δεν καταλάβαιναν τις αιτίες τους και δεν ήξεραν πώς να τις αντιμετωπίσουν. Νόμιζαν, ότι βρίσκονταν κάτω από την εξουσία ισχυρών και ακατανόητων δυνάμεων, ανεξάρτητων από τη θέληση του ανθρώπου.

Η εκπαίδευση δεν υπήρχε όπως εμείς τη γνωρίζουμε σήμερα. Ακόμα και ανάμεσα στις ανώτερες τάξεις της ευρωπαϊκής κοινωνίας του μεσαίωνα βασίλευε αγραμματοσύνη. Ο λαός ήταν αγράμματος, αφού κανείς δεν φρόντιζε για την εκπαίδευσή του. Η αμάθεια ήταν –και εξακολουθεί να είναι το ισχυρότερο όπλο της άρχουσας τάξης.

Η εκκλησία ήταν ένας από τους θεσμούς της κοινωνίας που είχε ανάγκη από γραμματισμένους, οι ιερείς έπρεπε να μπορούν να διαβάζουν και να ψέλνουν στις εκκλησίες και να κηρύσσουν στο λαό την ανάγκη να υπακούει στους κυρίους και στους αρχηγούς του. Οι εγγράμματοι άνθρωποι χρειάζονταν επίσης στους αυτοκράτορες και τους βασιλιάδες, για να διεκπεραιώνουν τις υποθέσεις τους, να γράφουν τα έγγραφα στα γραφεία τους, να κρατούν τους λογαριασμούς, να δικάζουν σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και να κρατούν τη διπλωματική αλληλογραφία. Εγγράμματους ανθρώπους χρειάζονταν και οι πόλεις. Γι΄ αυτόν τον λόγο στην Ευρώπη του μεσαίωνα ιδρύονται σχολεία. Για πολλούς αιώνες τα σχολεία βρίσκονταν στα χέρια του κλήρου. Όλη η διδασκαλία στα σχολεία γινόταν στη λατινική γλώσσα.

Δεδομένο, λοιπόν, ότι η σκληρότητα, η αμάθεια και οι προλήψεις βάραιναν πάνω στην Ευρώπη. Η κυριαρχία της εκκλησίας εμπόδιζε την ελεύθερη ανάπτυξη της επιστήμης. Η εκκλησία ασκούσε εξουσία γιατί ήταν η ίδια ένας από τους ισχυρότερους φεουδάρχες της Ευρώπης. Χρησιμοποίησε, λοιπόν, τα μέσα της για να εκμεταλλεύεται και να υποτάσσει τον κόσμο[27].

Το 12ο – 13ο αιώνα μεγάλωσαν οι ανάγκες για μόρφωση. Σε μια σειρά πόλεις της Ευρώπης εμφανίζονται τα πρώτα πανεπιστήμια. Ήδη από το 12ο αιώνα η Ευρώπη γύρευε το δρόμο της μέσα στο σκοτάδι της αγραμματοσύνης και της βαρβαρότητας που πλάκωνε το καθετί τότε στη Δύση. Οι σταυροφορίες, η ανάπτυξη των πόλεων, τα εμπορικά ταξίδια, οι εξερευνήσεις πλάτυναν τον πνευματικό ορίζοντα των Ευρωπαίων[28] η ανατολή αποτελούσε την αστείρευτη πηγή των επιστημονικών και τεχνολογικών γνώσεων. Να λάβουμε υπόψη ότι οι σταυροφορίες έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο για τη γρήγορη ανάπτυξη του ευρωπαϊκού εμπορίου, με την καταλήστευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας[29] και της αραβικής ανατολής από τη Δύση. Οι σταυροφορίες έσπασαν τον απομονωτισμό που επικρατούσε στη μεσαιωνική Ευρώπη. Οι διάφοροι λαοί της Ευρώπης Άγγλοι, Ιταλοί, Γάλλοι, Γερμανοί, Σκανδιναβοί κ.λπ. ήλθαν σε επαφή ανάμεσά τους είτε ως εχθροί είτε ως φίλοι και σύμμαχοι. Αντάλλαξαν τις γνώσεις τους σε όλους τους τομείς και τις εμπλούτισαν με τα επιτεύγματα της ανατολής[30]

Στη συνέχεια την περίοδο του 15ου – 16ου αιώνα γίνονταν τα πρώτα τολμηρά βήματα για τη γέννηση του καπιταλιστικού συστήματος.

Επίσης οι μεγάλες μεταβολές που συντελέστηκαν στην κοινωνική ζωή του 16ου και του 17ου αιώνα η εμφάνιση των νέων τάξεων, της αστικής τάξης και των εργατών και οι κοινωνικές ανακατατάξεις που προκλήθηκαν εξαιτίας τους, προκάλεσαν στα φωτισμένα μυαλά εκείνης της εποχής την επιθυμία να εξηγήσουν τις αιτίες της καταπίεσης του λαού και να βρουν τον τρόπο για τη διόρθωση της κοινωνικής αδικίας.

Σίγουρο είναι ότι οι σταυροφορίες, η ανάπτυξη του εμπορίου, η εμφάνιση της αστικής τάξης, έφεραν την αλλαγή στην κορυφή μόνο της εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Αλλά η θρησκεία, αυτή καθαυτή –η πίστη στο θεό στους αγίους και στους σατανάδες, η θρησκευτική λατρεία- παρέμεινε. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι, σ΄ όλες τις αλλαγές των κοινωνικών μορφών που αναφέρθηκαν πιο πάνω, η μια μορφή εξουσίας, αντικαθίστατο από άλλη, αλλά η εκμετάλλευση παρέμενε[31]. Ακριβώς γι΄ αυτό παρέμεινε και η θρησκειά σύνεργο μοναρχών, τυράννων και εκμεταλλευτών.

Άρχισε όμως πια να προβάλλει η χαραυγή της γνώσης, της ανθρωπιάς, της ελεύθερης σκέψης. Οι καλύτεροι άνθρωποι εκείνης της εποχής πρόβλεψαν από τότε, αν και όχι ακόμη καθαρά, το περίγραμμα της κοινωνίας, όπου δεν θα υπάρχουν ταξικές διακρίσεις και ατομική ιδιοκτησία και όλοι θα εργάζονται για το κοινό καλό και θα δημιουργούν ένα νέο πολιτισμό, βασισμένο στις αρχές της δικαιοσύνης, της επιστήμης και του ανθρωπισμού.

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ

Η μοίρα κάθε καινούργιας αλήθειας είναι να ξεκινάει ως αίρεση.

T.H. Huxley

Γράφει ο Μαρξ, ότι η συνήθεια, η ρουτίνα και η παράδοση βαραίνουν σαν τις Άλπεις πάνω στους ώμους των ανθρώπων.

Στη διαδρομή των αιώνων, οι χριστιανισμός, -ως θεσμός του εποικοδομήματος- ήταν και αυτός εξελίξιμος και προσαρμόσιμος ανάλογα με τις αλλαγές της οικονομικής βάσης. Διαφορετικός στους πρώτους αιώνες και στο Μεσαίωνα και διαφορετικός σήμερα στην Ευρώπη του σύγχρονου καπιταλισμού. Αυτή η πλαστικότητα είναι ικανότητα και χαρακτηριστικό όλων τω