Φάκελος Αμερικανική Οικονομία: Πόσο κοντά βρίσκεται στον εφιάλτη της χρεοκοπίας;

Είναι πραγματικά πιθανό οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής να οδηγηθούν σε μία αθέτηση πληρωμών για πρώτη φορά στην ιστορία τους; Το ερώτημα αυτό άρχισε να απλώνει βαριά τη σκιά του πάνω από τις ΗΠΑ τις τελευταίες μέρες, και πλέον αποτελεί το πιο συνηθισμένο θέμα συζήτησης όχι μόνο εντός των αμερικανικών συνόρων αλλά και διεθνώς.

Την ανησυχία ήρθε να μεγαλώσει η Τζάνετ Γέλεν, η οποία φρόντισε την περασμένη εβδομάδα να στείλει σαφές μήνυμα προς το Κογκρέσο ότι το αμερικανικό χρέος

αναμενόταν να φτάσει στα ανώτατα… επιτρεπτά όρια στις 19 Ιανουαρίου. Ξεκαθάρισε μάλιστα ότι δεν έχει άλλη επιλογή από το να εφαρμόσει «πρωτοφανή μέτρα μείωσης των δαπανών» προκειμένου οι ΗΠΑ να μη βρεθούν στην ταπεινωτική θέση να πρέπει να αθετήσουν πληρωμές έως τον ερχόμενο Ιούνιο. Μάλιστα η Γέλεν ξεκαθάρισε ότι τα μέτρα αυτά δεν αποτελούν εγγύηση ότι η χώρα θα καταφέρει τελικά να αποφύγει μια καταστροφική εξέλιξη.

Τα νούμερα δε λένε ποτέ ψέματα και στη συγκεκριμένη περίπτωση μόνο ενθαρρυντικά δε μπορούν να θεωρηθούν. Οι προβλέψεις της Γέλεν αποδείχτηκαν σωστές και την περασμένη Πέμπτη το δημόσιο χρέος των Ηνωμένων Πολιτειών έκανε καινούργιο -αρνητικό- ρεκόρ, «σκαρφαλώνοντας» στα 31,4 τρισ. δολάρια, με την αμερικανική κυβέρνηση να αναγκάζεται να εφαρμόσει λογιστικά «τεχνάσματα» προκειμένου να κερδίσει λίγο χρόνο.

Πραγματικός κίνδυνος, πολιτικά παιχνίδια ή και τα δύο;

Πριν όμως αρχίσουμε να συλλέγουμε ανθρωπιστική βοήθεια για τους φίλους Αμερικάνους, καλό είναι να δούμε το ζήτημα στην ρεαλιστική του διάσταση.

Πράγματι υπάρχει κίνδυνος αθέτησης πληρωμών. Και υπάρχει διότι η ίδια η νομοθεσία των ΗΠΑ «βάζει τη θηλιά» γύρω από τον λαιμό της, στην προσπάθεια να θέσει ένα όριο στο «άνοιγμα» που μπορεί να πραγματοποιήσει. Ιστορικά, είναι καταγεγραμμένο ότι το θέμα του «debt ceiling» συνήθως «φουσκώνει» σε έναν μη αναγκαίο και χρήσιμο βαθμό, με σκοπό να εργαλειοποιηθεί από τις δύο κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις της χώρας..

Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι όλα είναι καλά και ρόδινα. Οι προειδοποιήσεις δεν έρχονται από… καταστροφολόγους και θιασώτες του κίτρινου Τύπου αλλά από τα πλέον αρμόδια και επίσημα χείλη, αυτά της υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ. Όταν λοιπόν η ίδια η Τζάνετ Γέλεν ζητά να αυξηθεί το όριο του χρέους προκειμένου η χώρα να μη βρεθεί σύντομα στη δυσάρεστη θέση να μην είναι ικανή να εκπληρώσει τις δανειακές της υποχρεώσεις, οφείλουν όλοι να δουν το θέμα με τη μέγιστη σοβαρότητα. Άλλωστε, στο απευκταίο σενάριο που κάτι τέτοιο συμβεί, η ζημιά θα είναι τεράστια όχι μόνο στην αμερικανική οικονομία και κοινωνία, αλλά σε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα παγκοσμίως, αφού θεωρείται δεδομένο ότι θα προκληθεί ένα αρνητικό ντόμινο εξελίξεων.

Πρόβλημα με βαθιές ρίζες στο παρελθόν

Ένας από τους λόγους που ορισμένοι ίσως υποεκτιμούν τη σοβαρότητα του προβλήματος με το αμερικανικό κρατικό χρέος και το όριό του, είναι ότι επανέρχεται συχνά στην επικαιρότητα εδώ και δεκαετίες. Το Κογκρέσο βέβαια παρεμβαίνει εγκαίρως (έστω και την τελευταία στιγμή) και δίνει λύση. Κάτι τέτοιο υποθέτουν όλοι ότι θα συμβεί και τώρα, με αποτέλεσμα να μη μπορεί κανείς να σκεφτεί ρεαλιστικά ότι οι ΗΠΑ θα ανακοινώσουν στάση πληρωμών.

Όμως, ενώ δεν είναι το επικρατέστερο σενάριο, δεν είναι και το χειρότερο πιθανό. Ρεαλιστικά υπάρχουν πιθανότητες όχι μόνο να ανακοινωθεί στάση πληρωμών αλλά ακόμα και να χρεοκοπήσουν οι ΗΠΑ. Άλλωστε, μπορεί η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να… βάζει τα τυπογραφία της να δουλεύουν εντατικά και να τυπώνουν χρήμα, τυπώνει διαρκώς χρήμα, η κίνηση αυτή όμως μάλλον φόβο προκαλεί για το ποιο θα είναι το μέλλον που έρχεται.

Kαι μέσα σε όλα αυτά, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζ. Μπάιντεν, ξεκαθαρίζει ότι δεν πρόκειται να διαπραγματευτεί με τους πολιτικούς του αντιπάλους προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία για αύξηση του ορίου του χρέους και περιμένει απ΄όλες τις πολτικές δυνάμεις να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων χωρίς να ζητήσουν ανταλλάγματα.

Τι είναι το debt ceiling»

Σε τι όμως αναφερόμαστε όταν κάνουμε λόγο για «debt ceiling»; Τυπικά, πρόκειται για το πιο υψηλό όριο δανεισμού που επιτρέπεται στην κυβέρνηση να αναλάβει. Όταν αυτό ξεπεραστεί, το Κογκρέσο θα πρέπει να αναλάβει δράση και ή να το αυξήσει ή να αναστείλει την ισχύ του κανόνα. Σε αντίθετη περίπτωση, το αμερικανικό δημόσιο δεν θα διαθέτει πλέον την επιλογή του δανεισμού για κάλυψη υποχρεώσεων, με αποτέλεσμα να πρέπει να αποφύγει κάποιες δαπάνες ή και να τις κόψει εντελώς.

Όλο αυτό μπορεί να μην είχε και τόσο μεγάλη σημασία αν οι ΗΠΑ διέθεταν μια πλεονασματική οικονομία. Κάτι τέτοιο όμως έχει να συμβεί για πάνω από δύο δεκαετίες, αφού από το 2001 και μετά ανακοινώνονται συνεχώς ελλείματα. Δεδομένων των συνθηκών λοιπόν μόνο απίθανο δε μπορεί να θεωρηθεί το ενδεχόμενο να οδηγηθούν οι ΗΠΑ σε διαδικασία αθέτησης κάποιων πληρωμών με αποτέλεσμα να πληγούν άμεσα η οικονομία και οι αγορές.

Το αισιόδοξο σενάριο

Ας είμαστε ρεαλιστικές. Ποτέ μέχρι σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν επιτρέψει -κυριολεκτικά- στον εαυτό τους να υποστούν τέτοια ταπείνωση, που πέρα από το ηθικό σκέλος κρύβει και πρακτικές συνέπειες για την αμερικανική και παγκόσμια οικονομία. Το Κογκρέσο, από το 1960 μέχρι σήμερα έχει φροντίσει να παρέμβει -ούτε λίγο, ούτε πολύ- 78 φορές, προκειμένου είτε να αυξήσει μόνιμα το όριο του χρέους, είτε να το επεκτείνει προσωρινά, είτε να αναθεωρήσει τον ορισμό του.

Τα ηνία σε ανάλογες περιπτώσεις έχουν οι Ρεπουμπλικανοί, οι οποίοι είχαν την εξουσία 49 φορές όταν συνέβη κάτι παρόμοιο, έναντι 29 περιπτώσεων με Δημοκρατικό πρόεδρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το όριο δεν έχει μειωθεί ούτε μία φορά, ενώ η πρακτική αυτή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το μακρινό 1917. Μάλιστα το όριο για το αμερικανικό χρέος έχει αυξηθεί από όλους τους Αμερικανούς Προέδρους από τον Χέρμπερτ Χούβερ και μετά.

Είναι πράγματι σημαντικό;

Πρακτικά, το συγκεκριμένο θέμα συνήθως αποτελεί απλώς μια αφορμή να αυξηθούν τα πολιτικά πάθη, με την εκάστοτε κυβέρνηση να ζητά αύξηση των δαπανών της και κάθε αντιπολίτευση να ζητάει το αντίθετο -μέχρι να κυβερνήσει εκείνη-.

Στην προκειμένη περίπτωση οι Ρεπουμπλικάνοι επιμένουν να επιβληθεί όριο στις δαπάνες, προκειμένου να συμφωνήσουν στην αύξηση του ορίου του χρέους, ενώ οι Δημοκρατικοί, όπως σημειώσαμε και νωρίτερα, παρουσιάζονται απρόθυμοι να διαπραγματευτούν και ζητάνε μια άνευ όρων συμφωνία. Μια παρόμοια διαμάχη είχε ξεσπάσει και το 2011, επί Μπάρακ Ομπάμα, με τον τότε Πρόεδρο των ΗΠΑ να υπογράφει τελικά μία σειρά περιορισμών για μελλοντικές δαπάνες προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία.

Την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, η αμερικανική κυβέρνηση έχει στη διάθεσή της ένα όριο χρέους που αγγίζει τα 31,4 τρισ. δολάρια ή, αλλιώς, το 120% του ΑΕΠ. Για να καταλάβει κάποιος τα μεγέθη, αρκεί να σημειωθεί ότι στην Ευρώπη ο κανόνας για το χρέος είναι στο 60% του ΑΕΠ, ενώ χώρες με χρέος άνω του 120% του ΑΕΠ υποχρεώνονται να προχωρήσουν σε σκληρά μέτρα και συχνά να υπογράψουν μνημόνια, όπως η Ελλάδα. Οι ΗΠΑ μάλλον δε θα χρειαστεί να προβούν σε μια τέτοια ενέργεια, αν και διαθέτουν το υψηλότερο εξωτερικό χρέος στον πλανήτη. Από τα 31 τρισ. δολάρια, περίπου το 67% είναι στα χέρια ιδιωτών και το υπόλοιπο 33% στα χέρια ξένων επενδυτών.

Σε κάθε περίπτωση, κανείς δε θέλει να σκέφτεται το ενδεχόμενο ενός ατυχήματος με καταστροφικές συνέπειες. Άλλωστε τα «μαντάτα» για την αμερικανική οικονομία δε θεωρούνται καλά, με τη FED να μαλώνει για τα επιτόκια, το λιανικό εμπόριο να σημειώνει πτώση μεγαλύτερη του αναμενομένου, και την αγορά εργασίας να θεωρείται εξαιρετικά πιεσμένη. Το μέχρι που μπορεί να φτάσουμε, δε το γνωρίζει κανείς. Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι σε ένα αβέβαιο περιβάλλον, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά, σε παγκόσμιο επίπεδο, το τελευταίο που θα ήθελε κανείς θα ήταν να χρεοκοπήσει η πιο ισχυρή οικονομία του πλανήτη.