ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΗΣ

Άνθρωποι και οικονομικές κρίσεις

Ανατρέχοντας στην οικονομική ιστορία βλέπουμε ότι η πραγματικότητα δεν κουράζεται να διαψεύδει τις κατά καιρούς κυρίαρχες θεωρίες και βεβαιότητες των ειδικών για τις δυνατότητες των οικονομιών. Αργά ή γρήγορα οι κοινωνίες παγιδεύονται σε επώδυνες κρίσεις. Τι φταίει; Για ποιο λόγο οι οικονομίες πλήττονται συστηματικά από κρίσεις; Ποιες είναι οι ρίζες και οι αιτίες της αστάθειας; Που οφείλονται τα κύματα αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας που οδηγούν στα άκρα τις κοινωνίες; Και, γιατί η Οικονομική Επιστήμη αποτυγχάνει να οδηγήσει τις οικονομίες, μέσα από τα προηγμένα

εργαλεία πλοήγησης που έχει αναπτύξει, σε μια περισσότερο ομαλή και ελεγχόμενη πορεία αποφεύγοντας τις υπερβολές;

Η οικονομική θεωρία δεν έχει να πει πολλά για τις κρίσεις: θεωρεί ότι κάθε κρίση είναι μοναδική και ξεχωριστή και κατά συνέπεια δεν μπορούν να μελετηθούν ενιαία. Σύμφωνα με την θεωρία οι οικονομίες, σε γενικές γραμμές, λειτουργούν όπως ένα καλορυθμισμένο ρολόι και δεδομένης της ορθολογικότητας των οικονομικών δρώντων οι κρίσεις δεν αποτελούν παρά μικρής κλίμακας επεισόδια. Αρρυθμίες που γρήγορα ξεπερνιούνται. Ωστόσο αν όλα λειτουργούν σαν καλορυθμισμένο ρολόι και οι άνθρωποι μαθαίνουν από τα λάθη τους, γιατί οι κρίσεις εμφανίζονται με τέτοια συχνότητα και ένταση; Η εμπειρία δείχνει ότι, αντίθετα με όσα υποστηρίζει η θεωρία, οι κρίσεις εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά τα οποία λίγο πολύ επαναλαμβάνονται σε κάθε κρίση ανεξαρτήτως εποχής και ιδεολογίας. Οι κρίσεις από το 1600 με την Τουλιπομανία μέχρι τις μέρες μας, ακολουθούν μια εκπληκτικά παρόμοια πορεία. Το ίδιο μοτίβο. Επιστέγασμα της επαναλαμβανόμενης αυτής διαδρομή αποτελεί η Κρίση του 2007: η γέννηση, η εξέλιξη και το τέλος της δεν διαφέρει ιδιαίτερα από προηγούμενες. Το μοτίβο εμφανίστηκε για άλλη μια φορά: οι άνθρωποι ακολούθησαν το ίδιο μονοπάτι και επανέλαβαν τα ίδια λάθη με ακλόνητη βεβαιότητα ότι «αυτή τη φορά είναι διαφορετικά».

Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η Οικονομική Επιστήμη, όπως είναι δομημένη σήμερα, αδυνατεί να παρακολουθήσει την χαοτική εξελικτική πραγματικότητα του κόσμου όπως διαμορφώνεται μέσα από την πολυσύνθετη ψυχοσύνθεση και συμπεριφορά του ανθρώπου, την πολυπλοκότητα των κοινωνικών σχέσεων, την τύχη και σειρά άλλων αδιόρατων παραγόντων. Η αδυναμία αυτή είναι αναπόδραστο αποτέλεσμα της εξαιρετικά άστοχης επιλογής των πρώτων οικονομολόγων να καθιερώσουν τα Οικονομικά ως μια θετική επιστήμη, η ακρίβεια και η αντικειμενικότητα της οποίας να είναι πέραν κάθε αμφισβήτησης. Για να επιτευχθεί ο φιλόδοξος αυτός στόχος οι θεωρητικοί επαναδιατύπωσαν τα Οικονομικά, μέσω της εκτεταμένης χρήσης των μαθηματικών, στο πρότυπο της Νευτώνειας Φυσικής. Όμως η μαθηματική απεικόνιση της συμπεριφοράς του ανθρώπου, των κοινωνιών και της οικονομίας δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί παρά μόνο μέσω εκτεταμένων απλοποιήσεων και γενικεύσεων. Όλα όσα δεν μπορούσαν να «χωρέσουν» σε μαθηματικές εξισώσεις (ελεύθερη επιλογή, συναισθήματα, πάθη, κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις, δικ