Ο Καβάφης στον αποικιακό χασάπη

Η εικαστικά ποπ αναγραφή στίχων του Κ. Καβάφη στα ολοκόκκινα βαμμένα τρόλεϊ θα ήταν σίγουρα μια αφορμή να αποδείξει στο αμύητο στη ποίηση κοινό πόσο καταληπτός και οικείος είναι σήμερα ο ποιητής. Δυστυχώς,αποκομμένος και αποσπασματικός ο στίχος και την ίδια τη καμπάνια υπονομεύει και ακατάληπτος γίνεται, αφού εξομοιούται σχεδόν με σλόγκαν. Κάτι δηλαδή σαν τα διαφημιστικά μηνύματα και ατάκες : «Aτέλειωτη ευχαρίστηση», «Γιατί έτσι σας αρέσει», «Γρήγορα ναι, πρόχειρα όχι» κλπ κλπ.
Αναπόφευκτα, τα ακρωτηριασμένα θραύσματα των ποιημάτων

του που κυκλοφορούν στους δρόμους της Αθήνας δεν δημιουργούν μόνο σύγχυση, προτροπή ή ερεθισμό. Διαστρέφουν, μέχρι παρεξήγησης τη πρόθεση του δημιουργού τους και εκτρέπουν το μήνυμά του. Και ακόμη χειρότερα, σε μια τουλάχιστον περίπτωση, ακυρώνουν τον ποιητή ανάγωντάς τον κήρυκα που καταδικάζει ανεπιφύλακτα τη βία. Αφορμή ο στίχος: «Είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία».
Παραθέτω εδώ την κατακλείδα του ποιήματος «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.X.» απ΄όπου εξαιρείται μεν υφολογικά η υπονομευτική και ειρωνική διάθεση του ποιητή, αλλά αποσπώνται δύο στίχοι που κοσμούν τα αμαξώματα των λεωφορείων.
«Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός.
Να μη βιαζόμεθα• είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία.
Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.
Έχει άτοπα πολλά, βεβαίως και δυστυχώς, η Aποικία.
Όμως υπάρχει τι το ανθρώπινον χωρίς ατέλεια;
Και τέλος πάντων, να, τραβούμ’ εμπρός.»

Ανεξάρτητα, λοιπόν, αν ο ποιητής εννοεί τη βιασύνη, παρουσιάζεται σαν εκφραστής μιας «πιασάρικης» κοινοτοπίας. Τυχαίο; Δεν νομίζω. Γιατί την Ελλάδα του 2013, είναι προφανές ότι η «πλειοδοσία» στη καταδίκη της βίας, μέσω του τεμαχισμένου και διαστρεβλωμένου ως προς το το νόημα στίχου του μεγάλου Αλεξανδρινού, προσθέτει κύρος σε όσους την αρνούνται πρόθυμα, μετ’ επιτάσεως και, κυρίως, μετά βδελυγμίας.
Είναι εξάλλου βολικό η παρερμηνεία του ποιητή να συνδέεται ατύπως με μια μορφή ορατού μεν αλλά και υπόγειου προπαγανδισμού. Και δεν εννοώ την αποτύπωση των στίχων του στα βαγόνια του μετρό. Εννοώ την υποβάθμιση σε επίπεδο άτεχνου χαϊκού και άχρονου τουίτερ του βαθύτατα ιστορικού και επιμελέστατου Καβάφη, ο οποίος φρόντιζε με τους στίχους του να αναδεικνύει το πολιτικό ήθος και να στηλιτεύει το πολιτικό εκφυλισμό.
Με την επίκληση, άλλωστε, στην αυθεντία ενός μεγάλου ποιητή ενισχύεται η επιτυχής εκπομπή ενός μηνύματος. Ωστόσο το να παραθέτει κανείς πέντε κουβέντες, αποσπασμένες λες από την Προκρούστεια κλίνη μιας αυθεντίας για να υποστηρίξει μια άποψη, δεν κάνει τις επικλήσεις αυτές σχετικές ούτε το μήνυμα σπουδαίο.

Να εξηγηθώ, ωστόσο, για να μην παρεξηγηθώ σε σχέση με αυτή τη πρωτοβουλία. Όταν κάποτε στα κόμικ του Λούκι Λουκ ο αδίστακτος Τζέσε Τζέιμς με ένα μεγαλοπρεπές παλτό που ανέμιζε και ένα μεγάλο ρεβόλβερ με φιλντισένια λαβή λήστευε τράπεζες απαγγέλοντας υποτιθέμενα αποσπάσματα του Σέξπιρ, η παράθεση είχε θεότρελη πλάκα μέσα στη ψευτοδιανοούμενη και γκροτέσκα γελοιότητά της. Ατάκες του στυλ «Θα σας εκδικηθώ» με την υποσημείωση Οθέλος πράξη Ι σκηνή ΙΙΙ, ή »Φέρετε μου ένα άλογο», δήθεν Μάκβεθ πράξη ΙΙ σκηνή Ι, έφερναν γέλια, ακριβώς επειδή ως καρικατούρα δεν σκόπευαν να χειραγωγήσουν κανένα στα νοήματα των Σεξπιρικών έργων.

Αντίθετα εδώ, τα αναρτημένα αποσπάσματα των στίχων του ποιητή μοιάζουν να έχουν ένα ηθικο-διαπαιδαγωγικό, για να μη πω πολιτικό, χαρακτήρα. Ίσως επειδή οι εμπνευστές της πρωτοβουλίας δεν έχουν υπ όψιν τους το στίχο:«Άστοχα πράγματα και κινδυνώδη. Οι έπαινοι για των Ελλήνων τα ιδεώδη» ( Ο Ιουλιανός εν Νικομηδεία) . Είτε, γιατί γίνεται πολύ εύκολα συνειρμός με τις ανοιχτές συζητήσεις στην ελληνική πολιτική σκηνή και την κοινωνία.

Για παράδειγμα ο στίχος: «Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι• (τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα)» από το ποίημα Το Πρώτο Σκαλί που στολίζει τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς δεν μοιάζει να απευθύνεται στα θύματα της κρίσης άνεργους, νεόπτωχους, άστεγους που συναντά στην άσφαλτο και τα πεζοδρόμια της πόλης, αλλά φέρνει σε αυτοαναφορικό και ποζάτο κυβερνητικό ύμνο.

Όσο για το ενθαρρυντικό «Και τέλος πάντων να τραβουμ’ εμπρός», που έχει τοποθετηθεί στα πίσω παράθυρα των λεωφορείων, διαβάζεται σχεδόν σαν υπενθύμιση εκείνων των παλαιών, ξεχασμένων εισπρακτόρων που προέτρεπαν το συνωστισμένο κοινό να κάνει «ένα βηματάκι εμπρός». Τουναντίον, ο στίχος : «Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια» από το ίδιο ποίημα αγνοήθηκε διότι ενδεχομένως παραπέμπει σε μέτρα τρέχοντα αλλά και επόμενα, για τα οποία ουδεμία αναγκαία τύψη η απαιτούμενη μεταμέλεια χρειάζεται μια μακάρια αποικία.