Το «όχι» στο σχέδιο Άναν, η κυπριακή τραγωδία και οι χαμένες ευκαιρίες

«Ή συνδιαχείριση των υδρογονανθράκων ή διχοτόμηση». Με αυτή τη φράση, την περασμένη εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, έδειξε την πρόθεση της Άγκυρας να εκμεταλλευθεί, τρόπον τινά, την αδυναμία της Κύπρου, αλλά και της Ελλάδας, προκειμένου να προωθήσει τις επιδιώξεις της σε ό,τι αφορά στο Κυπριακό.

Οι αντιδράσεις, φυσικά, υπήρξαν έντονες, τόσο από τη Λευκωσία, όσο και από την Αθήνα.

Ωστόσο, με δεδομένο ότι η Κύπρος ετοιμάζεται, μέσω του «ειδικού ταμείου», να ενεχυριάσει -ή έστω να εκμεταλλευθεί ως διαπραγματευτικό ατού- τους διαπιστωμένους και μετρήσιμους υδρογονάνθρακες του υπεδάφους και της ΑΟΖ της, το ζήτημα περιπλέκεται. Και γίνεται ακόμη πιο σύνθετο από το λιώσιμο των «πάγων» μεταξύ Άγκυρας και Τελ Αβίβ.

Είναι σαφές, δηλαδή, ότι η Τουρκία, με τη δύναμή της, το διαρκώς αυξανόμενο διπλωματικό της κεφάλαιο και γεωπολιτικό της βάρος και τις συμμαχίες της, θα θελήσει να παρέμβει και να πυροδοτήσει διπλωματικές εξελίξεις επ’ ωφελεία της. Κι αυτό σε μία στιγμή που η Ελλάδα, αλλά και η Κύπρος έχουν απολέσει μεγάλο μέρος του διπλωματικού τους κεφαλαίου, ενώ η Μεγαλόνησος μπαίνει σε ένα θανατηφόρο σπιράλ ύφεσης, ανέχειας και εξαθλίωσης, με το Μνημόνιο «α λα ελληνικά», που διέρρευσε χθες.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Αθήνα και η Λευκωσία οφείλουν να αποκρούσουν με κάθε διπλωματικό μέσο κάθε αλλαγή στο υπάρχον status quo αλλά και κάθε βλέψη της Τουρκίας που αντιβαίνει το διεθνές δίκαιο, το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά και την προβαλλόμενη ως καλύτερη λύση για το Κυπριακό: αυτή της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας.

Ωστόσο, πέρα και πάνω από τη συγκυρία, η ιστορία της Κύπρου και η βεντάλια των τουρκικών αξιώσεων που έχει αρχίσει να ανοίγει επικίνδυνα, ξαναφέρνει στο προσκήνιο τη θεωρία των «χαμένων ευκαιριών». Αυτή που είχε αναπτύξει στο ομώνυμο βιβλίο του για το Κυπριακό, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, υποστηρίζοντας πως κάθε προτεινόμενη λύση για ένα διπλωματικό πρόβλημα, είναι καλύτερη από την αμέσως επόμενη. Αν μη τι άλλο, σε βασικά διπλωματικά εκκρεμή ζητήματα του Ελληνισμού, η διαπίστωση του Αβέρωφ παραμένει επίκαιρη.

Το αδιέξοδο του Μακεδονικού

Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα, στα -στενά- καθ’ ημάς, στην περίπτωση του Μακεδονικού. Η Ελλάδα και η πΓΔΜ ήρθαν πολύ κοντά στη λύση, με την περίφημη «πρόταση Πινέιρο» που προέβλεπε ένα όνομα, για όλες τις χρήσεις: το «Nova Macedonja» ή, στα ελληνικά, «Νέα Μακεδονία». Όμως, στην Ελλάδα φούντωσε ο… μακεδονικός αγώνας, η κυβέρνηση Μητσοτάκη έπεσε και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Τώρα, όποιος γνωρίζει τα στοιχειώδη περί τη διαπραγμάτευση για το όνομα της γείτονος, συνομολογεί ότι η όποια λύση μετά το πακέτο Πινέιρο ήταν χειρότερη από την αρχική. Οι γείτονες έχουν, πλέον, εμπλουτίσει τη φαρέτρα τους, εγείροντας θέματα «μακεδονικής γλώσσας και ταυτότητας», ενώ παραμένει νεφελώδες αν ο επιθετικός προσδιορισμός θα αφορά τη λέξη «Μακεδονία» ή τη λέξη «κυβέρνηση». Αν θα μιλάμε, δηλαδή, για «Νέα/Βόρεια Δημοκρατία της Μακεδονίας» ή για «Δημοκρατία της Νέας/Βόρειας Μακεδονίας». Οι νέες συζητήσεις μεταξύ Αθήνας-Σκοπίων στις 8-9 Απριλίου στη Νέα Υόρκη υπό τον Μάθιου Νίμιτς απλώς θα αποδείξουν ότι λύση τόσο καλή, όσο η πρόταση Πινέιρο δεν πρόκειται να υπάρξει ξανά. Άλλωστε, ο κόσμος και ο χρόνος έχει προχωρήσει από το 1992. Σήμερα, ελάχιστες χώρες δεν αναγνωρίζουν την πΓΔΜ με τη συνταγματική της ονομασία, η χώρα λέγεται de facto Μακεδονία και ίσως να μην έχει πια τόσο σημασία αν θα βρεθεί μια λύση με την Ελλάδα -αφού θα μείνει στα χαρτιά.

Ο κίνδυνος του Κυπριακού

Στο ίδιο έργο θεατές και σε ένα κατά πολύ πιο σύνθετο θέμα από το Μακεδονικό, στο Κυπριακό. Σωστά η Αθήνα και η Λευκωσία δε θέλουν ούτε να ακούσουν τα περί διχοτόμησης, που θέτει στη διεθνή σκακιέρα η Άγκυρα. Όμως, ορισμένες ενέργειες της Κύπρου, έχουν, εξ αντικειμένου και δια της διολισθήσεως, οδηγήσει στην εμπέδωση του status quo ενός διχοτομημένου νησιού. Είναι βαριά για την Κύπρο η κληρονομιά του μακαρίτη προέδρου Παπαδόπουλου, αλλά και οι πολιτικές ευθύνες του Δημήτρη Χριστόφια, που είχε ταχθεί στο πλευρό του για το «όχι». Ο Τάσσος Παπαδόπουλος κατηγορήθηκε -και δικαίως- ότι επί πολλούς μήνες, διαβεβαίωνε τη διεθνή κοινότητα πως θέλει να βρεθεί λύση, καλλιέργησε προσδοκίες για επίλυση του ζητήματος, έκανε ακόμη και τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ να βάλει το όνομά του στο προτεινόμενο σχέδιο Άναν και στη συνέχεια εξαπάτησε τους πάντες, με το περίφημο δάκρυ και τη φράση «δεν παρέλαβα κράτος για να παραδώσω κοινότητα». Καίτοι επί 24 μήνες μας διαβεβαίωνε ότι… η καλύτερη λύση του Κυπριακού θα ήταν η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία.

Τότε, οι θιασώτες του «όχι» χαρακτήριζαν ως «ανοησία» το επιχείρημα της άλλης πλευράς πως η εξαπάτηση της διεθνούς κοινότητας από τη Λευκωσία, θα επέφερε τη διεθνή απομόνωση της Μεγαλονήσου. Πράγματι, αν και με ξοδεμένο το διπλωματικό της κεφάλαιο, η Κύπρος, ως κράτος της Ε.Ε., απολάμβανε τα οφέλη της συνύπαρξής της με άλλα κράτη στο ευγενέστερο διπλωματικό πείραμα παγκοσμίως.

Και μετά ήρθε η κρίση. Φυσικά, δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα ο ισχυρισμός ότι οι Γερμανοί ή οι Γάλλοι εκδικούνται την Κύπρο για το «όχι» του 2004.

Όμως, τώρα, η Λευκωσία καλείται να αντιμετωπίσει την Άγκυρα ενόσω βρίσκεται σχεδόν χρεοκοπημένη, υπό διεθνή επιτροπεία και με τη διεθνή κοινότητα να θυμάται πολύ καλά τί ακριβώς έγινε το 2004. Και, αν το Κυπριακό μπει εκ νέου σε τροχιά επίλυσης ενταγμένο στο πλαίσιο της δημοσιονομικής κρίσης του νησιού, με την Ελλάδα και την Κύπρο υπαχθείσες στο ΔΝΤ και την Τουρκία ως μέλος των… G20, οι συσχετισμοί δεν θα οδηγήσουν ποτέ σε μία λύση καλύτερη από αυτή που πρόσφερε ο επώδυνος συμβιβασμός του σχεδίου Άναν.

Μ’ άλλα λόγια, τώρα επιβεβαιώνεται, αργά αλλά σταθερά, ότι το σχέδιο Άναν ήταν άλλη μια χαμένη ευκαιρία. Αλλά το αρνητικό για τους Κύπριους αδελφούς μας είναι ότι, σε αυτή τη φάση, αυτή η «χαμένη ευκαιρία» δεν είναι το μεγαλύτερο πρόβλημά τους.