Ρουσφέτια σε «βρόμικη λίμνη»

Του ΧΑΡΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ

Το κράτος και οι υπηρεσίες τις οποίες εποπτεύει ήταν ανέκαθεν ο «αποδιοπομπαίος τράγος» της ελληνικής κοινωνίας και θεωρείται ένας από τους κυριότερους υπαιτίους για τα όσα δεινά έχει υπομείνει ο ελληνικός λαός.
Κατά διαστήματα έχουν γραφτεί τα «μύρια όσα» για τη γραφειοκρατία, τη βραδύτητα και τη δυσλειτουργία των δημοσίων φορέων, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που και οι δημόσιοι υπάλληλοι έχουν βρεθεί στο στόχαστρο, όχι μόνο εξαιτίας του «ρυθμού χελώνας» που κατηγορούνται πως έχουν, αλλά κυρίως εξαιτίας της μονιμότητας

που χαρακτηρίζει ‒ή μάλλον χαρακτήριζε‒ τη θέση τους. Πάντως, παρά τα ανέκδοτα για τα «απογεύματα Παρασκευής στο Δημόσιο» και τη γενικότερη αρνητική προδιάθεση προς τη νοοτροπία των «δημοσιοϋπαλληλίσκων» δεν είναι λίγοι αυτοί που θα ήθελαν να βρίσκονται στη θέση τους. Το «Π», με αφορμή το ενδεχόμενο των απολύσεων στον δημόσιο τομέα που εξετάζει η τρικομματική κυβέρνηση, οι οποίες διχάζουν σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους τον ελληνικό λαό, επιχειρεί να εξηγήσει γιατί το Δημόσιο έχει περιέλθει σε αυτή την κατάσταση, καθώς και το αν τέτοιου είδους ενέργειες θα διευκόλυναν την κατάσταση.
Πράγματι, είναι ηλίου φαεινότερο ότι ο μεγάλος ασθενής είναι ο υπερδιογκωμένος δημόσιος τομέας που αδυνατεί να αντιμετωπίσει τα συσσωρευμένα προβλήματα και ιδιαίτερα αυτά των τελευταίων ετών, που λόγω της δημοσιονομικής κρίσης επιτείνονται. Πολλές από τις υπηρεσίες των υπουργείων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των Δημόσιων Επιχειρήσεων και Οργανισμών (ΔΕΚΟ), των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) και πολλών άλλων οργανισμών δεν ανταποκρίνονται εν πολλοίς στις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Το τι, όμως, είναι αυτό που οδήγησε το κράτος και τους δημόσιους φορείς σε αυτό το επίπεδο είναι ένα ερώτημα αρκετά δύσκολο να απαντηθεί.
Οι περισσότεροι κατηγορούν το πολιτικό σύστημα και κυρίως τα δύο κόμματα που κυβέρνησαν τη χώρα με αυτοδύναμες κυβερνήσεις, από την περίοδο της Μεταπολίτευσης μέχρι και τις εκλογές του 2011 (εξαίρεση αποτελούν οι βραχύβιες κυβερνήσεις Τζαννετάκη, Ζολώτα και Παπαδήμου). Πέραν, όμως, του δικομματικού συστήματος, όταν άπαντες αναγνωρίζουν πως και η Αριστερά άσκησε έμμεσα εξουσία μέσω του συνδικαλισμού, τότε έχει αναμφίβολα και αυτή τις δικές της ευθύνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παραδοχή του Αλέκου Αλαβάνου, σε συνέντευξη που παραχώρησε την περασμένη εβδομάδα στο «Π», όπου υπογράμμισε πως οι αριστεροί «έχουν κι αυτοί τις δικές τους ευθύνες όπως την αδυναμία να συνδυαστεί η συνδικαλιστική δράση με μια δράση για την εξυγίανση, τον εξορθολογισμό, την ποιοτική αναβάθμιση και τη διαφάνεια στον δημόσιο τομέα».
Ανάμεσα σε αυτούς που κατηγορούν τον δικομματισμό και το πολιτικό σύστημα, βρίσκονται και κομματικοί κύκλοι διαφόρων χρωματισμών, που, μιλώντας στο «Π», τονίζουν πως τα πάντα ξεκινούν από αυτά τα δύο, καθώς με την ανοχή τους ή ακόμα και τη στήριξή τους, βρήκαν «πρόσφορο έδαφος» για να «αναπτυχθούν» οι πελατειακές σχέσεις πολιτών και κυβερνώντων, τα ρουσφέτια, οι μίζες και οι αθρόες παράνομες προσλήψεις, από το 1974 μέχρι σήμερα.

Διά της πλαγίας…
Οι ίδιες πηγές αναφέρουν πως κάθε φορά που κάποια κυβέρνηση ήθελε να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους της και να κάνει διορισμούς από «την πίσω πόρτα», ζητούσε τη σύσταση ενός νέου οργανισμού για την ικανοποίηση μιας πλασματικής ανάγκης, προκειμένου να δημιουργηθούν κενές θέσεις εργασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένας οργανισμός που συστάθηκε στη Βοιωτία με αποκλειστική του αρμοδιότητα την αποξήρανση ενός έλους, ο οποίος, αφού έφερε εις πέρας τον σκοπό του, συνέχισε όχι μόνο να υφίσταται, αλλά και να δέχεται προσλήψεις και διορισμούς για αρκετά χρόνια. Γενικότερα, όσον αφορά τους διορισμούς στο Δημόσιο, ακόμα και μετά την ίδρυση της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης (1983) και του ΑΣΕΠ (1994), δεν υπήρχαν ξεκάθαροι κανόνες και προϋποθέσεις πρόσληψης, παρεμποδίζοντας στην πράξη την αξιοκρατική διαδικασία που πρέσβευαν οι δύο σχολές κι επιτρέποντας έτσι τη δυνατότητα διορισμών με άλλου είδους κριτήρια, πιθανότατα με ρουσφέτια από το πολιτικό σύστημα.
Κάποιοι, μάλιστα, καταγγέλλουν ότι γνώριζαν υπουργούς που στελέχωναν δημόσιους οργανισμούς, ορισμένοι από τους οποίους ιδιωτικοποιήθηκαν στη συνέχεια, έχοντας ως κριτήριο τους συγγενικούς δεσμούς ή την κοινή τους καταγωγή με συγκεκριμένα άτομα.
Γλαφυρό παράδειγμα αποτελεί το ότι στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης και της αναβάθμισης της δημόσιας υγείας με τη θεσμοθέτηση του ΕΣΥ, πρώτα τοποθετείτο στα κέντρα υγείας το βοηθητικό προσωπικό, όπως οι κηπουροί ή οι κλητήρες, και μετά οι νοσηλευτές και οι ιατροί που ήταν και το βασικότερο.

Οι συνδικαλιστές
Άλλοι επιρρίπτουν ευθύνες στους συνδικαλιστές πρωτοβάθμιων οργανώσεων ομοσπονδιών, την ανώτερη συνδικαλιστική τους ηγεσία (ΑΔΕΔΥ) ή τη ΓΣΕΕ που εκπροσωπεί τόσο τον ιδιωτικό, όσο και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά στο «Π» ο ανεξάρτητος βουλευτής και πρώην γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ, Γιάννης Μανώλης: «Ο συνδικαλισμός έχασε τον προσανατολισμό του, όταν έγινε κομμάτι του πολιτικού συστήματος, όταν πήρε εξουσίες και αρμοδιότητες από αυτό κι έτσι μπήκε κι αυτός στο παιχνίδι της εξουσίας. Το ότι αρκετοί πολιτικοί για να επιβιώσουν πίεζαν τους συνδικαλιστές είτε για να τους στηρίξουν, είτε για να μην αντιδράσει το συνδικαλιστικό κίνημα με απεργίες και κινητοποιήσεις στις πολιτικές αποφάσεις, είναι δεδομένο. Σε κάποιες στιγμές, λειτούργησε ως το μακρύ χέρι των κομμάτων, ως ο βραχίονάς τους στην κοινωνία και όχι ως ο εκφραστής της αγωνίας των εργαζομένων προς τα κόμματα, όπως όφειλε. Αυτό πληρώνει σήμερα ο συνδικαλισμός. Επειδή ακριβώς είναι αναξιόπιστο το πολιτικό σύστημα, έγινε και ο ίδιος αναξιόπιστος».
Ο συνδικαλισμός, ουσιαστικά, ξέχασε τον θεσμικό του ρόλο όταν συνειδητοποίησε ότι μπορεί να παρεμβαίνει στη διαδικασία της λήψης αποφάσεων και να είναι καταλύτης σε αυτές κι όχι απλός θεατής. «Φυσικά, όμως, για να υπάρχει το στοιχείο της συναλλαγής στους διοικούντες και τους συνδικαλιστές, φταίνε και οι δύο πλευρές, δεν μπορεί να φταίει μονάχα η μία» σημειώνει ο κ. Χρήστος Πολυζωγόπουλος, πρόεδρος της ΟΚΕ και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ, και προσθέτει: «Επομένως, οι διοικούντες αρκετές φορές ενέδιδαν σε υπερβολικές απαιτήσεις ή σε λογικές συνδιοίκησης με τους συνδικαλιστές» συνεχίζει ο κ. Πολυζωγόπουλος, ο οποίος εκμυστηρεύθηκε πως δέχθηκε ουκ ολίγες πιέσεις για να κάνει διάφορα ρουσφέτια χωρίς ωστόσο να ενδώσει. Είναι αυτονόητο, λοιπόν, πως ο εργατικός συνδικαλισμός είναι έννοια αλληλένδετη με το πολιτικό σύστημα και για τον λόγο αυτόν κύκλοι από τον κεντροδεξιό χώρο αναφέρουν πως δεν πρέπει να προκαλεί τόση εντύπωση το ότι οι περισσότεροι πρόεδροι της ΓΣΕΕ ή της ΑΔΕΔΥ στις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ έφταναν να γίνονται βουλευτές, υφυπουργοί ή και υπουργοί, αλλά κυρίως το ότι δεν μπορεί να υπήρχαν δύο σχηματισμοί που κυριαρχούσαν στον ελληνικό πολιτικό χάρτη για 30 και πλέον χρόνια, αλλά στον εργατικό συνδικαλισμό να «έπαιζε» μόνο ο ένας από τους δύο.

Απουσιάζει το σύστημα αξιολόγησης

Ίσως, όμως, το μεγαλύτερο πρόβλημα του ελληνικού δημόσιου τομέα είναι το ότι ποτέ δεν διέθετε ένα αξιόπιστο σύστημα αξιολόγησης και ορθολογικής διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού του. Η αλήθεια είναι πως καμία κυβέρνηση δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ ουσιαστικά να θεσπίσει έναν μηχανισμό εξορθολογισμού και αναδιοργάνωσης των ΔΕΚΟ και των διαφόρων δημόσιων οργανισμών. Άλλωστε, η ανάπτυξη, που τόσο εναγωνίως αναζητά η Ελλάδα, μπορεί να έρθει μόνο βασιζόμενη σε έναν καλά οργανωμένο, λειτουργικό και αποτελεσματικό κρατικό μηχανισμό. Πολλοί είναι αυτοί που προεκλογικά δεσμεύθηκαν ότι θα προχωρήσουν σε αναδιάταξη ή και σε κατάργηση ελλειμματικών ή αχρείαστων οργανισμών, αλλά στη συνέχεια έδειξαν μια άνευ προηγουμένου αναβλητικότητα. Μήπως, λοιπόν, προτού η τρικομματική κυβέρνηση συνεχίσει να εξετάζει το θέμα των απολύσεων, θα έπρεπε να προβεί επιτέλους σε αυτή την ολική αναδιοργάνωση όλου του δημόσιου τομέα, που διαρκώς επισημαίνεται ως «αναγκαία», αλλά ποτέ δεν υλοποιείται; Θα πρέπει, επίσης, αυτή η μηχανοργάνωση, που εδώ και χρόνια αναφέρεται, να λάβει σάρκα και οστά. Στο σημείο αυτό, πρέπει να αναφερθεί ότι όχι μόνο το 2ο αλλά και το 3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης έδωσαν στη χώρα μας ασύλληπτα ποσά για αυτή την περίφημη μηχανοργάνωση του Δημοσίου.
Όμως, αντί το θέμα αυτό να έχει έναν σφαιρικό και συντονισμένο χειρισμό, τα χρήματα αυτά δόθηκαν χωριστά σε κάθε δημόσια υπηρεσία, με αποτέλεσμα η καθεμία να λειτουργήσει αυτόνομα και να γίνουν πολλά μικρά έργα, ασύνδετα μεταξύ τους, που τελικά δεν τελεσφόρησαν. Έτσι επετεύχθησαν δυο σκοποί: ο ένας ήταν η διοχέτευση χρήματος στην αγορά και ο άλλος το να μην υλοποιηθεί τελικά το σχέδιο για τη δυνατότητα εξυγίανσης των δημόσιων μηχανισμών ‒κάτι που βόλευε τα ψηφοθηρικά και ρουσφετολογικά σχέδια της εκάστοτε κυβέρνησης‒ δείχνοντας μια πρωτοφανή αδιαφορία στον σημαντικότερο παράγοντα οργάνωσης ενός κράτους, που δεν είναι άλλος από τη μηχανογράφηση των υπηρεσιών του.

Γένεση εκ του μηδενός…

Το ελληνικό Δημόσιο βιώνει κρίση μαζί με τη χώρα, σε μια περίοδο που η τελευταία το έχει πιο πολύ ανάγκη από ποτέ για να τη βοηθήσει να βρει τον «δρόμο» της σε αυτό το δημοσιονομικό «αδιέξοδο». Οι απολύσεις στο Δημόσιο ή το ενδεχόμενο πρόσληψης 400.000 νέων ανέργων με θέσπιση «ειδικού μισθού» 470 ευρώ σε θέσεις κοινωνικής εργασίας για… πέντε μήνες, όμως, που προτείνονται στο υπουργείο Εργασίας από την τρόικα δεν είναι λύσεις εφησυχασμού.
Τα περίφημα stage που προσέφεραν για 18 έως 36 μήνες την ευκαιρία σε νεαρά άτομα να εργαστούν στο Δημόσιο και αποτέλεσαν αντικείμενο σκληρής κριτικής προς τη ΝΔ το 2009 μοιάζουν ειδυλλιακά, συγκρινόμενα με την προαναφερθείσα πρόταση των τροϊκανών, σε μια προσπάθεια ανασύνταξης και στήριξης των δημοσίων φορέων.
Με εξαίρεση το θέμα των επιόρκων που θα «εξοβελιστούν» από το Δημόσιο, όπως άλλωστε προβλέπεται από το Σύνταγμα και τον δημοσιοϋπαλληλικό κώδικα, δεν πρέπει να τεθεί ξανά θέμα απολύσεων στον δημόσιο τομέα. Βέβαια, ο αριθμός των επιόρκων, όχι μόνο παραμένει αδιευκρίνιστος, αλλά έχει γίνει και ολόκληρο σήριαλ γύρω από το τι μέλλει γενέσθαι με αυτούς, καθώς πότε ένα συμβούλιο δεν… λειτούργησε ή κάτι άλλο συμβαίνει και δεν προχωρούν οι διαδικασίες, σε ένα θέμα που δεν θα έπρεπε να υφίσταται καν και θα έπρεπε ήδη να έχουν τιμωρηθεί προς παραδειγματισμό. Ωστόσο, οι απολύσεις των «νομοταγών» δημοσίων υπαλλήλων, όχι μόνο δεν θα διευκόλυναν την κατάσταση αλλά ίσως και να τη δυσχέραιναν έτι περαιτέρω. Στο σημείο αυτό, μάλιστα, πρέπει να επισημανθεί πως οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν είναι τόσο πολλοί, όσο οι περισσότεροι πιστεύουν ή θέλουν να πιστεύουν. Αν εξαιρέσουμε τα στρατιωτικά και τα αστυνομικά σώματα, ο δημόσιος τομέας είναι πολύ μικρότερος σε σχέση με άλλες χώρες. Άλλωστε, είναι γνωστό πως το πρόβλημα δεν έγκειται στο μέγεθος, αλλά στον τρόπο λειτουργίας.
Ο νευραλγικός δημόσιος τομέας πρέπει να σφυρηλατηθεί ξανά στο αμόνι. Πρέπει να υπάρξει μια κινητικότητα στο εσωτερικό του Δημοσίου, ούτως ώστε να καλυφθούν βασικά κενά, είτε με ορθές αξιολογήσεις, είτε με μεταθέσεις, είτε με επαναπροσδιορισμούς θέσεων και ειδικοτήτων, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις σημερινές ανάγκες και τα τωρινά δεδομένα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με αποφασιστικότητα, σύνεση και συνεννόηση, αλλά κυρίως χωρίς ίχνος κομματικής συμπεριφοράς. Πρέπει, με λίγα λόγια, να στελεχωθεί ο σωστός άνθρωπος στην κατάλληλη θέση, με μια ρηξικέλευθη αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης, αποφεύγοντας την ισοπεδωτική λογική των απολύσεων και προβαίνοντας με αργά και σταθερά βήματα σε σωστές διορθωτικές κινήσεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως ούτε οι απολύσεις αποτελούν «πανάκεια» για τη δημοσιονομική ύφεση, αλλά ούτε και οι ζωές ή το μέλλον των συνανθρώπων μας πρέπει να αποτελούν τη «λυδία λίθο» των «πειραμάτων» της κυβέρνησης.