Η αδιαφορία μπροστά στη θηριωδία

Τα όρια της δέσμευσης, ενός «ποτέ ξανά» στις θηριωδίες, ξεχειλώνουν. Κάθε φορά μετατίθενται για την επόμενη φορά. Κάθε φορά και ένα «ποτέ ξανά», ως υπόσχεση ενός τέλους. Ανεκπλήρωτου κατά πώς μαρτυρεί η σημερινή συγκυρία.

Σε αυτή τη δυστοπική επαναληπτικότητα, η ανθρώπινη ιστορία βρίθει από τις  καταστροφικές συνέπειες των γενοκτονιών, των εθνοκαθάρσεων, της ακραίας βαρβαρότητας των θηριωδιών. H ιστορία μαρτυρεί επίσης και τις συνέπειες της αδιαφορίας της κοινωνίας απέναντι στις θηριωδίες.

Όποια μορφή ωστόσο και να λάβει η αδιαφορία, εμπεριέχει την απουσία. Μια απουσία, η οποία εκφράζεται

ως έλλειψη ενδιαφέροντος και επίγνωσης, ως έλλειψη σημαντικότητας του άλλου, ως έλλειψη προσοχής -συμπόνιας -δράσης,  ως απαξίωση,  ως αποφυγή, κ.ο.κ.

Τι συμβαίνει όμως με τις σύγχρονες κοινωνίες; Σε αυτές τις συγκυρίες ακραίας βαρβαρότητας, γιατί τόση αδιαφορία και απάθεια τμήματος του κοινωνικού σώματος;  Μπροστά στην ανάγκη αντίδρασης απέναντι σε γεγονότα ανείπωτου πόνου, ως μη βιώσιμων για την ανθρωπότητα,  γιατί η κοινωνία αδρανεί;

Μερικές  πιθανές εξηγήσεις, συνοπτικά διατυπωμένες:

Η κοινωνική αδιαφορία δεν μπορεί να ιδωθεί παρά μόνο ως παροδική «επιτυχία» του αστικού νεοφιλελεύθερου πολιτικού-οικονομικού συστήματος. Αποτελεί σύμπτωμα μιας κοινωνίας σε κρίση, όπως και σύμπτωμα της κρίσης της αστικής δημοκρατίας. Οι συνεχώς εντεινόμενες κοινωνικές ανισότητες, ο αυξανόμενος κυβερνητικός αυταρχισμός, η επιλεκτική συγκάλυψη γεγονότων, η έλλειψη δικαιοσύνης, η ατιμωρησία, κ.ο.κ., ενσπείρουν τον φόβο και την ανασφάλεια. Η αίσθηση αδυναμίας των πολιτών ουσιαστικής παρέμβασης αλλά και στήριξης των θυμάτων των θηριωδιών, η καχυποψία απέναντι στους θεσμούς (ΜΜΕ, κυβερνητικές και μη οργανώσεις, κ.ο.κ), καθώς και η αίσθηση αβεβαιότητας στις διεκδικήσεις για ανατροπή μιας ζοφερής πραγματικότητας, κάμπτει την όποια ανάταση ανθρωπίνου ενδιαφέροντος και αντίστασης. Η κοινωνία «στρουθοκαμηλίζει» μπρος στον ίδιο της τον πόνο.Ο νεοφιλελεύθερος ιδεολογικός ατομικισμός, προϋποθέτει την διάρρηξη και αλλοτρίωση της κοινωνικής υπόστασης του ανθρώπου. Εδώ τα άτομα εξοστρακίζονται από τη σφαίρα του κοινωνικού και εμπεδώνουν την ύπαρξή τους περισσότερο με όρους «ατομικής εργονομίας». Η κοινωνική αδιαφορία, κατά συνέπεια, μπορεί να ιδωθεί ως σύμπτωμα μιας παρακμάζουσας κοινότητας.  Παθητικότητα, αδυναμία ταύτισης με τα θύματα θηριωδιών,  αυτοεξαπάτηση, επιλεκτική λήθη, ψυχικό μούδιασμα, «κανονικοποίηση» υπό την έννοια της συνήθειας, κοκ., ενσαρκώνουν ενδεχομένως  μια βαθύτερη υπαρξιακή μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου, αποποιημένου της ηθικής του ευθύνης  να αγωνίζεται για την εκπλήρωση των ουσιωδών  προϋποθέσεων  κοινωνικής συνύπαρξης.Η εύρυθμη λειτουργία του νεοφιλελεύθερου κοινωνικού ομοιομορφισμού προϋποθέτει την καλλιέργεια της αντίληψης της κυρίαρχης ιδεολογίας ότι κάποιες ομάδες πληθυσμού είναι ασήμαντες έναντι άλλων, και, ως εκ τούτου, παύουν να ενδιαφέρουν. Ο ιδεολογικός μηχανισμός του εθνικισμού-ρατσισμού εμπεδώνεται μέσω του διχασμού-διαχωρισμού. Οι ζωές μπαίνουν στο ζύγι της αξιοσύνης. Έτσι, σε έναν πόλεμο δεν έχουν την ίδια αξιολογική βάση ζωές ανθρώπων που χαρακτηρίζονται «ανθρωπόμορφα ζώα», την ίδια στιγμή που άλλες χαρακτηρίζονται ως «περιούσιος λαός», όπως συμβαίνει με τους Παλαιστίνιους και τους Ισραηλίτες στην παρούσα συγκυρία. Εδώ, η λατρεία στο κράτος «φύλακα-προστάτη» εμπεδώνεται μέσω μιας συστηματικής δραματοποιημένης απανθρωποποίησης του άλλου, που το ελάχιστο που αξίζει είναι η αδιαφορία, αν όχι η εξόντωση. Με αυτή την έννοια, η ιδεολογία του διαχωρισμού παίρνει σάρκα και οστά και ως δικαιολόγηση μιας  κατοχικής- επεκτατικής πολιτικής ατζέντας.

Όμως, ακόμη και σε  αυτούς τους σκοτεινούς καιρούς, υπάρχει αχτίδα φωτός. Στην εξελικτική του διαδρομή, ο άνθρωπος, όποιο φάσμα της κοινωνικής του εξέλιξης κι αν διένυε, μόνο μέσω μιας συλλογικής-κοινοτικής συνύπαρξης μπόρεσε να πορευτεί.

Τα ζητούμενα είναι ουσιώδη. Σε  επίπεδο πολιτικής αντίδρασης, η  κοινωνική αδιαφορία δεν μπορεί να γίνεται ανεκτή. Η κοινωνική δράση των συλλογικών υποκείμενων είναι αυτή που θα μετασχηματίσει τον όποιο συναισθηματισμό, την όποια ηθική ανεπάρκεια και φόβο, σε πολιτική συνείδηση απονομιμοποίησης των θανατοπολιτκών όπως αυτή του κράτους του Ισραήλ και του ιμπεριαλιστικού μηχανισμού που το στηρίζει. Εν κατακλείδι, η περαιτέρω ενδυνάμωση μιας διεκδικητικής πολιτικής μέσω των συλλογικών δράσεων, με σαφή πολιτική στρατηγική και αιτήματα, είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.

Ο Αζίζ Νεσίν θυμίζει πως «Έτσι ήρθαν τα πράγματα, μα έτσι δεν θα πάνε». Το αενάως αναβαλλόμενο “τέλος της ιστορίας” να μας βρει μαχόμενους.

* Γράφει η Άννα Οικονομίδη, Ψυχολόγος Msc Ανθρωπιστικών Επιστημών – Πολιτικός Επιστήμονας