Επειδή όλα θα είναι σιωπή

Σύμφωνα με αυτό το δόγμα των κύκλων, η φάση που διανύουμε σήμερα είναι το Κάλι Γιούγκα, μια σκοτεινή περίοδος που χαρακτηρίζεται από τον εκφυλισμό των αξιών και την απομάκρυνση των ανθρώπων από τον Θεό. «Θα έλεγα ότι κατευθυνόμαστε προς το τέλος αυτής της διαδικασίας των 24.000 ετών», λέει στην «El País» ο λιβανοκαναδός θεατρικός σκηνοθέτης Ουαζντί Μουαουάντ, ένα κεντρικό πρόσωπο της ευρωπαϊκής θεατρικής σκηνής, έργα του οποίου έχουν παρουσιαστεί επανειλημμένα και στην Ελλάδα. «Βρισκόμαστε σε ένα μονοπάτι που μας οδηγεί, αν

όχι στο τέλος του κόσμου, πάντως στο τέλος ενός κόσμου. Σε αυτή τη διαδικασία χάνουμε τις ανθρώπινες αξίες στο όνομα ενός ατομικιστικού συνδρόμου επιβίωσης. Σε ένα δυστύχημα, μόνο το 5% βοηθάει τους υπολοίπους. Το υπόλοιπο 95% σκέπτεται μόνο πώς θα σωθεί».

Ο Μουαουάντ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον Λίβανο στα οκτώ του χρόνια εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου. Η οικογένειά του κατέφυγε πρώτα στη Γαλλία και στη συνέχεια στον Καναδά, όπου εκείνος φοίτησε στην Εθνική Σχολή Θεάτρου του Μόντρεαλ. Μετά την παγκόσμια επιτυχία του θεατρικού του έργου «Πυρκαγιές», που τον ανέδειξε σε έναν από τους μεγάλους θεατρικούς συγγραφείς της διεθνούς σκηνής, βάλθηκε να εξερευνήσει εξαντλητικά την ιστορία της οικογένειάς του. Αποφάσισε έτσι να γράψει πέντε τόμους, έναν για κάθε μέλος της. Ο πιο πρόσφατος είναι για τη μητέρα του, η οποία πέθανε εξόριστη στον Καναδά το 1987, και παρουσιάζεται αυτό το διήμερο στα Teatros del Canal της Μαδρίτης. Αντίθετα με αυτό που νόμιζε, ήταν ο πιο εύκολος. Τον πιο δύσκολο τον έχει αφήσει για το τέλος και αντικείμενό του θα είναι ο αδελφός του.

Αυτά που συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή τον συγκλονίζουν. Και για να εξηγήσει σε τι διαφέρει αυτός ο πόλεμος από τις τραγωδίες που έχει ανεβάσει στο θέατρο, καταφεύγει στις Τρωάδες του Ευριπίδη, όπου η Ανδρομάχη λέει στην Εκάβη, τη βασίλισσα της Τροίας: «Οι άνδρες μας πεθαίνουν στον πόλεμο, ενώ υπερασπίζονται τις πόλεις μας και μάχονται για το καλό». Οι σημερινοί πόλεμοι δεν γίνονται για το καλό κανενός, λέει ο Μουαουάντ. «Οδηγούνται από ενέργειες διχασμού και κατακερματισμού της κοινωνίας. Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος ήταν προφητικός σε σχέση με αυτά που μας περίμεναν τον 21ο αιώνα. Κι αυτό, επειδή προανήγγειλε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να μη συγχωρεί ο ένας τον άλλον, για πολλές γενιές. Γιατί; Επειδή κάποιοι θα δολοφονούν τα παιδιά των άλλων, και αντιστρόφως. Επειδή η αλήθεια θα μένει κρυφή και θα είναι αδύνατο να μαθαίνουν οι άνθρωποι τι συμβαίνει. Επειδή όλα θα είναι σιωπή».

Μεταμορφωνόμαστε λοιπόν για άλλη μια φορά σε βαρβάρους, σε αγρίους; «Η σχέση μας με τον ανθρωπισμό γίνεται όλο και πιο χαλαρή. Η ίδια η ιδέα του ανθρωπισμού γίνεται όλο και εύθραυστη. Πώς να συνεχίσουμε λοιπόν να πιστεύουμε σε κοινές αξίες όπως η αλληλοβοήθεια, η ένταξη στην ομάδα, η ανάπτυξη μιας κριτικής σκέψης; Για να συμβεί αυτό, πρέπει να εξακολουθήσουμε να κάνουμε θέατρο. Είναι ένας τρόπος να αρνηθούμε να παίξουμε το παιχνίδι του τέλους του κόσμου, της απελπισίας, του ζόφου, του διχασμού. Το να κάνεις θέατρο είναι να περπατάς αργά εν μέσω ενός πλήθους που τρέχει πανικόβλητο».

Το θέατρο μας επιτρέπει να διατηρούμε την ελπίδα επειδή είναι σε θέση να ονοματίζει την απελπισία, να ονοματίζει αυτά που μας χωρίζουν, λέει ο Μουαουάντ. Το θέατρο μας επιτρέπει να κόβουμε ταχύτητα και να αναρωτιόμαστε αν θέλουμε να συμμετέχουμε στην πτώση ή να αντισταθούμε. Στη διάρκεια μιας θεατρικής παράστασης, κάποια συγκεκριμένη στιγμή, η προσέγγιση του ανθρώπινου ενώνει τους θεατές και τους ηθοποιούς, και τότε ο ανθρωπισμός επιστρέφει, έστω και μόνο για μια στιγμή. Οταν το κοινό στο σύνολό του νιώθει τον ίδιο ηλεκτρισμό που διατρέχει όλα του τα άτομα, ο θεατής δοκιμάζει μια αίσθηση του ανήκειν που υπερβαίνει την ταυτότητά του. Μόνο που αυτό γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Η έννοια της ταυτότητας έχει επιστρέψει στο προσκήνιο, είτε είναι σεξουαλική είτε πολιτισμική ή πολιτική. Υπάρχει μια εξατομίκευση της σκέψης, που έχει διαρρήξει τον κοινωνικό ιστό.

Ουαζντί Μουαουάντ (1968 – )

Ενα σύνολο αποτυχημένων έργων

Διευθυντής από το 2016 του θεάτρου De la Colline στο Παρίσι, από το οποίο θα αποχωρήσει σε 2-3 χρόνια για να αφοσιωθεί στο γράψιμο, ο Μουαουάντ πιστεύει ότι μια επιτυχημένη θεατρική λειτουργία αποτελεί ένα σύνολο αποτυχημένων έργων. Το να γράφεις για το θέατρο δεν είναι μια μαθηματική εξίσωση, λέει στην «El País». «Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι πεισματάρης, να συνεχίζει να ψάχνει αυτό που θέλει να βρει ακόμη κι όταν όλα είναι εναντίον του. Η πίστη του σε αυτό που κάνει πρέπει να είναι μεγαλύτερη από την επιθυμία του να αρέσει. Το θέατρο που γράφω και διευθύνω είναι μια προσπάθεια όχι να θεραπευτώ απ’ όσα έχω ζήσει, σαν να είχα βυθιστεί σε μια ψυχαναλυτική συνεδρία, αλλά να εκφράσω την οργή μου για έναν κόσμο που με πρόδωσε».