Μια περίεργη βιασύνη

Αμέσως μετά τις φετινές εκλογές, η κυβέρνηση ανακοίνωσε την πρόθεσή της να υπερβεί τη συνταγματική απαγόρευση (άρθρο 16 παρ. 5 και 8) ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα διά της σύναψης διεθνών συμφωνιών με αλλοδαπά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Ακριβώς πριν από μία εβδομάδα, σε αυτήν εδώ την εφημερίδα, δημοσιεύθηκε υποστηρικτικό της κυβερνητικής πρόθεσης άρθρο των καθηγητών Ευάγγελου Βενιζέλου

και Βασίλειου Σκουρή, με τίτλο «Μη κρατικά ΑΕΙ: η σύμφωνη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του Συντάγματος». Είχε προηγηθεί, σε ηλεκτρονικό περιοδικό, συγγενούς περιεχομένου γνωμοδότηση του καθηγητή Αντώνη Μανιτάκη. Δεν χρειάζεται να επαναλάβω, λόγω έμπρακτης επανειλημμένης απόδειξης, τον σεβασμό και την τιμή που αποδίδω στα τρία αυτά πρόσωπα. Γι’ αυτό θα ήθελα να εκφράσω δημόσια μια διαφορετική άποψη – ο δάσκαλος όλων μας, ο Δημήτρης Τσάτσος, έλεγε ότι δεν υπάρχει καλύτερος τίτλος τιμής για έναν καθηγητή από την αμφισβήτηση από μαθητή του. Δεν ισχυρίζομαι ότι η δική μου άποψη είναι αναγκαστικά η ορθή, αλλά ότι η δική τους δεν αποτελεί θέσφατο.

Ανεξαρτήτως της θέσης που έχει κανείς για την ανάγκη θέσπισης ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα – προσωπικά παραμένω μη πεπεισμένος ότι αποτελεί το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα της ελληνικής εκπαίδευσης –, από τη στιγμή που υπάρχει συνταγματική απαγόρευση ρητή, σαφής, απόλυτη και διττώς διατυπωμένη («η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου» και «η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται»), ο μόνος τρόπος «παράκαμψης» είναι η αναθεώρηση των συγκεκριμένων διατάξεων. Ο λόγος που μπήκε το 1975 στο Σύνταγμα η απαγόρευση ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων ήταν επειδή αποτελεί πολύ σημαντική πολιτική επιλογή, άρα, για τον ίδιο λόγο, η όποια αλλαγή μπορεί να επέλθει μόνο μέσω της «βαριάς», αλλά με χώρο για δημόσιο διάλογο και διαφάνεια, διαδικασίας της συνταγματικής αναθεώρησης. Βιασύνη, ακόμα και τον καλύτερο σκοπό να υπηρετεί, και άλλου είδους «παρακάμψεις» δεν χωρούν.

Η ρητή, σαφής και απόλυτη συνταγματική απαγόρευση, ακριβώς λόγω αυτών των χαρακτηριστικών της, δεν έχει ανάγκη ερμηνείας με εργαλεία του εσωτερικού ή του ενωσιακού δικαίου. Η ερμηνεία βοηθά στην ανακάλυψη ή το ξεκαθάρισμα του νοήματος, όπου χρειάζεται, όχι στην παράκαμψη ή στον παραμερισμό κατηγορικών εντολών (δεν υπάρχει έγκλημα χωρίς να προβλέπεται από τον νόμο, δεν ιδρύονται πανεπιστήμια από ιδιώτες). Οσον αφορά τον τρόπο αλλαγής των συνταγματικών διατάξεων, η μόνη διάκριση στο ελληνικό σύστημα είναι μεταξύ διατάξεων που επιδέχονται αναθεώρηση – σε αυτές ανήκει το άρθρο 16 – και άλλων που δεν επιδέχονται. Δεν έχει κανονιστική επιρροή ούτε ο «επιδιωκόμενος σκοπός», ούτε αν μια διάταξη αποτελεί μέρος «του σκληρού πυρήνα της ταυτότητας του ελληνικού Συντάγματος», ούτε τι γίνεται σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης ή ποιο γενικό πλαίσιο θέτουν οι Συνθήκες της Ενωσης. Ειδικώς στον τομέα της εκπαίδευσης, η Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ενωσης προβλέπει ρητά (άρθρο 3) ότι «η ελευθερία ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων» ασκείται «σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες που διέπουν την άσκησή της» – δηλαδή, στην ελληνική περίπτωση, σύμφωνα με τις ειδικές ρυθμίσεις του άρθρου 16 του Συντάγματος. Επιπλέον, από αυτές τις ρυθμίσεις δεν δημιουργείται καμία παραβίαση του ενωσιακού δικαίου. Το προστατευόμενο δικαίωμα είναι η «ίδρυση» ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, όχι ορισμένου τύπου ιδρυμάτων. Δυνατότητες εγκατάστασης αλλοδαπών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στην Ελλάδα φυσικά υπάρχουν – αλλά θα παραμείνουν αλλοδαπά πανεπιστήμια, που θα εκδίδουν αλλοδαπά πτυχία. Σύνδεση ελληνικών πανεπιστημίων με αλλοδαπά επίσης είναι δυνατή, τώρα που, ορθώς αν και καθυστερημένα, η κυβέρνηση επικύρωσε τη σχετική σύμβαση. Και πάλι τίποτα δεν δικαιολογεί πέραν των ορίων βιασύνη.

Και κάτι τελευταίο. Η πολιτική κυριαρχία και η θετική συμβολή της παρούσας κυβέρνησης σε δύο τουλάχιστον μείζονα πεδία – «εθνικά θέματα» και οικονομία – δεν της παρέχουν λευκή επιταγή, ούτε καν δικαίωμα, για άδικη, πρόχειρη ή εκτός θεμιτού πλαισίου νομοθέτηση. Το τελευταίο διάστημα είχαμε τρία σχετικά παραδείγματα: ποινική μεταρρύθμιση, φορολογική μεταρρύθμιση, βία στα γήπεδα. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να τεταρτώσει το κακό, και μάλιστα με αφορμή την τόσο ταλαιπωρημένη στον τόπο μας Παιδεία.