«Ο εφιάλτης τελείωσε»

Οι προγραμματικές δηλώσεις του Ντόναλντ Τουσκ στην πολωνική Βουλή και η παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στη νέα του κυβέρνηση, την Τρίτη, σημαδεύτηκαν από μία εκδήλωση μίσους και μία εκδήλωση αγάπης. Στην πρώτη, ένας ακροδεξιός βουλευτής, το όνομα του οποίου δεν υπάρχει καν λόγος να αναφέρουμε, άδειασε έναν ολόκληρο πυροσβεστήρα πάνω σε μία μενορά που είχε ανάψει χάριν της εβραϊκής γιορτής της Χανουκά εντός του κτιρίου του κοινοβουλίου. Στη δεύτερη, ένας 33χρονος σκηνοθέτης

και ακτιβιστής για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+, ο Μπαρτ Σταζέφσκι, κρέμασε από τα θεωρεία μία σημαία – ουράνιο τόξο με το έμβλημα της Πολωνίας. Αυτή είναι η ιστορία του.

Ο Μπαρτ Σταζέφσκι γεννήθηκε το 1990 στο Μάλμο της Σουηδίας, από γονείς πολωνούς μετανάστες. Σε ηλικία επτά ετών, μετακόμισε μαζί με την οικογένειά του πίσω στην Πολωνία, στο Λούμπλιν, όπου και έζησε μέχρι τα 20 του – κατόπιν, εγκαταστάθηκε στη Βαρσοβία. Το 2017, υπέγραψε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Αρθρο 18», από τη ρήτρα του πολωνικού Συντάγματος που ορίζει τον γάμο ως μία ένωση ανάμεσα σε έναν άνδρα και μία γυναίκα.

Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί τις ζωές τριών ομόφυλων ζευγαριών, ανάμεσά τους και ενός που μετακομίζει στο Λονδίνο, σε αναζήτηση της ευτυχίας, μαζί με το μικρό αγοράκι τους, που νοσταλγεί όμως πολύ το σπίτι του – η πολωνική νομοθεσία δεν επιτρέπει την παιδοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, βασικά δεν υπάρχει στη χώρα καμία μορφή νομικής αναγνώρισης και προστασίας για τα ομόφυλα ζευγάρια. Η αυτοεξορία, και η πίκρα για μία μη υποστηρικτική πατρίδα, είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στο «Αρθρο 18». Αλλά ο Σταζέφσκι ουδέποτε σκέφτηκε να εγκαταλείψει την Πολωνία. «Πρέπει να μείνω, να δώσω τη μάχη».

Το 2018, ο Σταζέφσκι οργάνωσε, κόντρα στις τοπικές Αρχές, την πρώτη Πορεία Ισότητας – το πολωνικό αντίστοιχο των Φεστιβάλ Υπερηφάνειας – στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Λούμπλιν. Οι ακτιβιστές της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας γίνονταν όλο και πιο ορατοί. Το 2019, ο δήμαρχος της Βαρσοβίας (και πρώην υπουργός του Τουσκ, κατά την πρώτη πρωθυπουργική του θητεία) Ράφαου Τσασκόφσκι, υπέγραψε μία (πρωτίστως συμβολική) διακήρυξη ανεκτικότητας. Ο ομοφυλόφιλος αντιδήμαρχός του Πάβελ Ράμπιεϊ δήλωσε πως πρέπει να θεσμοθετηθούν πολιτικές ενώσεις ομοφύλων, ώστε να ανοίξει ο δρόμος προς το δικαίωμα γάμου και την παιδοθεσία.

Η σύγκρουση αξιών που σιγόβραζε χρόνια στην Πολωνία, ανάμεσα στο προοδευτικότερο κομμάτι της κοινωνίας και τους υποστηρικτές της εθνολαϊκιστικής κυβέρνησης του PiS, ξεχείλισε. Το 2019, δήμοι και περιφέρειες, κυρίως στο πιο συντηρητικό, νοτιοανατολικό κομμάτι της χώρας, άρχισαν να περνούν ψηφίσματα με τα οποία απαγόρευαν την «ιδεολογία ΛΟΑΤ», στο όνομα της υπεράσπισης των χριστιανικών αρχών και της παραδοσιακής οικογένειας. Κάποια στιγμή, ξεπέρασαν τους 100, εκπροσωπώντας περίπου το ένα τρίτο του πολωνικού πληθυσμού.

Ο Σταζέφσκι άρχισε να ταξιδεύει στις περιοχές αυτές, να τοποθετεί μια κίτρινη πινακίδα που έγραφε «Ζώνη Ελεύθερη Από ΛΟΑΤ», σε τέσσερις γλώσσες, πλάι στην πινακίδα της πόλης, και να τις φωτογραφίζει, περιλαμβάνοντας συχνά στη φωτογραφία και κάποιο μέλος της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας που έμενε εκεί. Ηθελε να δείξει στους πολωνούς πολιτικούς – και τον κόσμο – ότι «δεν είμαστε ένα αφηρημένο ον, μια ιδεολογία, αλλά άνθρωποι με σάρκα και οστά που πρέπει να ζήσουμε σε αυτούς τους τόπους».  Με τη βοήθεια του Ιντερνετ και των σόσιαλ μίντια, η διαμαρτυρία του έγινε viral και το θέμα απέκτησε σαφώς μεγαλύτερη δημοσιότητα.

Η πρόεδρος της Κομισιόν, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε πως οι «Ζώνες Ελεύθερες από ΛΟΑΤ» είναι «Ζώνες Ελεύθερες από Ανθρωπιά», και δεν έχουν θέση στην ΕΕ. Συνολικά 50 πρεσβευτές στην Πολωνία και ξένοι αντιπρόσωποι δημοσίευσαν κοινή, ανοιχτή επιστολή αλληλεγγύης προς την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα στη χώρα. Δεχόμενος όλο και εντονότερη διεθνή κριτική, ο πρωθυπουργός της Πολωνίας Ματέους Μοραβιέτσκι κατήγγειλε τον Σταζέφσκι ότι «διαστρέβλωσε πλήρως την πραγματικότητα» και έστησε ένα «deep fake» που έκανε κάποιους να πιστεύουν ότι η χώρα είχε κάποιο πρόβλημα με τα ανθρώπινα δικαιώματα – κι ας είχε ήδη τυπώσει και μοιράσει η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Gazeta Polska αυτοκόλλητα που έγραφαν «Ζώνη Ελεύθερη από ΛΟΑΤ», μαζί με μία σημαία – ουράνιο τόξο διαγραμμένη.

Ας είναι καλά η διακοπή της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης – ελάχιστοι είναι οι δήμοι της Πολωνίας που δεν έχουν πια ανακαλέσει ή αποσύρει τα διαβόητα ψηφίσματά τους. Εμεινε όμως ο στιγματισμός, η περιθωριοποίηση, η δαιμονοποίηση των ΛΟΑΤΚΙ+, και στην περίπτωση του Σταζέφσκι, οι απειλές κατά της ζωής του, τα μηνύματα μίσους, και καμιά εικοσαριά αστυνομικές έρευνες συνολικά εις βάρος του.

«Είναι σαν να αναπνέω φρέσκο αέρα για πρώτη φορά ύστερα από οκτώ χρόνια» δήλωσε ο 33χρονος σκηνοθέτης και ακτιβιστής στην Guardian λίγο μετά τις πρόσφατες εκλογές στην Πολωνία, όταν πια ήταν σαφές πως η οκταετής διακυβέρνηση του PiS έφτανε στο τέλος της, πως στην πρωθυπουργία θα επέστρεφε ο φιλευρωπαίος Τουσκ. «Είναι η πρώτη φορά που ξυπνάω χωρίς να σκέφτομαι πώς θα μας επιτεθούν. Αν θα έρθει η αστυνομία σπίτι μου με ένταλμα έρευνας για κάποιον ηλίθιο λόγο, όπως έχει συμβεί σε τόσους ακτιβιστές», πρόσθεσε. «Επειτα από χρόνια μίσους εναντίον ανθρώπων σαν εμένα, ο εφιάλτης τελείωσε».