Ο Τσαρούχης και οι εθνικές μας φράσεις

Κάποιες ρήσεις, όταν τις επαναλαμβάνουμε κατά κόρον και τις κολλάμε κατά βούληση όπου θεωρούμε ότι ταιριάζουν, χάνουν, με την πάροδο του χρόνου, την αξία και τη σπουδαιότητά τους και εκπίπτουν σε κοινοτοπία. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με το «Στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις» που αποδίδεται στον Γιάννη Τσαρούχη και κυκλοφορεί από τη δεκαετία του 1960. Η κατάχρησή της απομείωσε το νόημά της και την υποβίβασε σε κλισέ. Μέχρι που έρχεται κάποια στιγμή, μια αφορμή, ένα γεγονός και, ως διά μαγείας, επανακτά το πλήρες νόημά της.

Συνέβη

χθες. Οταν διάβασα ότι 263 συγγραφείς (συγκεκριμένα «άνθρωποι της ποίησης, της πεζογραφίας και της μετάφρασης») συγκρότησαν την πρωτοβουλία «Δείξε τα χέρια σου», με έμπνευση από ποίημα του Μανώλη Αναγνωστάκη, και ως πρώτη δημόσια παρέμβαση συνυπέγραψαν κείμενο για το «έγκλημα που συμβαίνει τώρα στη Γάζα». Πάμε πρώτα απ’ όλα στους «συγγραφείς». Τους βάλαμε κάτω με άνθρωπο που εργάζεται εδώ και χρόνια στον χώρο του βιβλίου. Από τους 263, ζήτημα είναι αν οι σαράντα πρόκεινται για αναγνωρίσιμα ονόματα – δεν λέω όλα αξιόλογα, απλά αναγνωρίσιμα ακόμη και από ανθρώπους του μετιέ. Ανάμεσά τους, υπάρχουν βέβαια και κάποιοι πολύ καλοί συγγραφείς. Αλλά λίγοι και μέχρι εκεί. Εντάξει, πολύ συχνά οι μεγάλοι άνθρωποι της Τέχνης και του Πνεύματος δεν αναγνωρίζονται εν ζωή ή όταν είναι στην ακμή τους και το έργο τους γίνεται γνωστό πολύ αργά, ακόμη και μετά θάνατον. Φαντάζομαι ότι κάποιοι από τους 223 που απέμειναν αφού αφαιρέσαμε τους σαράντα, θα θεωρούν ότι ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία, πιθανόν και όλοι. Ο καθένας μπορεί να θεωρεί τον εαυτό ό,τι θέλει, να δηλώνει ό,τι θέλει άρα και να είναι ό,τι θέλει. Αναρωτιέμαι όμως αν μία υπογραφή δεν είναι αναγνωρίσιμη, τι είδους επιδραστικότητα έχει; Γιατί εγώ, ο απλός πολίτης, θα επηρεαστώ από τον κύριο Ταδόπουλο ή την κυρία Ταδοπούλου δεν πα’ να ‘ναι και συγγραφέας;

Για να δούμε λίγο και τον τίτλο της πρωτοβουλίας. «Δείξε τα χέρια σου». Και ολόκληρος ο εξαιρετικός στίχος του Αναγνωστάκη «…Κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες, κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα. Εστω. Ανάπηρος, δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς». Από τον «Επίλογο». Αναρωτιέμαι όμως πόσοι από τους αποδέκτες του μηνύματος των 263 γνωρίζουν αυτό το ποίημα και μπορούν να κάνουν τον συνειρμό. Οι πιο αναγνωρίσιμες αναφορές των τελευταίων δεκαετιών σε «χέρια» είναι τα «καθαρά χέρια» του χουντικού Λαδά και η αντίστοιχη του Μιχαλολιάκου όταν έλεγε ότι «αυτά τα χέρια μπορεί να χαιρετούν καμιά φορά ναζιστικά αλλά είναι καθαρά». Αντε και το υπέροχο «Αυτά τα χέρια είναι δικά σου και τα ‘χεις στείλει για να με δικάσουν» του Λευτέρη Παπαδόπουλου σε μουσική Δήμου Μούτση.

Επί της ουσίας

Να σοβαρευτούμε; Να δούμε το ίδιο το κείμενο; «Ούτε η ανείπωτη τραγωδία του εβραϊκού λαού τον περασμένο αιώνα με τα εκατομμύρια των αθώων θυμάτων, ούτε οι ακρότητες της Χαμάς είναι επιτρεπτό να χρησιμοποιούνται ως άλλοθι από την αδίστακτη στρατοκρατική κλίκα που κυβερνάει το Ισραήλ…». Τον περασμένο αιώνα; Τι μου λέτε; Ξέρουμε και εμείς, κι ας μην είμαστε «συγγραφείς», το «φορτίο» των λέξεων. Το Ολοκαύτωμα δηλαδή είναι ένα γεγονός θαμμένο στους αιώνες; Κάτι που συνέβη κάποτε, πολύ παλιά, άρα δεν το βάζουμε στην κουβέντα; Και οι σφαγές της 7ης Οκτωβρίου είναι «ακρότητες»; Τα ξεκοιλιάσματα και οι αποκεφαλισμοί, οι βιασμοί των βρεφών, τα μωρά που κρατούν ως ομήρους, τα άλλα αποτρόπαια που δεν θέλω να περιγράψω είναι ακρότητες. Τύπου «χθες το βράδυ ήπια πολύ και έκανα ακρότητες»; «Φρικώδη εγκλήματα» κάνουν μόνο οι Ισραηλινοί; Και οι «συγγραφείς» δεν θέλουν εξαιτίας της «δίκαιας αγανάκτησης» για αυτά τα εγκλήματα να πυροδοτηθεί ένα νέο κίνημα αντισημιτισμού.

Δεν θέλουν αλλά είναι οι ίδιοι που το μπουρλοτιάζουν. Καμία αναφορά στο μαρκάρισμα με το άστρο του Δαυίδ στα σπίτια Εβραίων στην Ευρώπη. Και κανένας διαχωρισμός από καθεστώτα όπως του Ιράν, εκεί όπου τα κορίτσια βασανίζονται και σκοτώνονται επειδή μια τούφα μαλλιών ξέφυγε από τη μαντίλα τους. Και να σκεφτεί κανείς ότι ανάμεσά τους υπάρχουν πολλές γυναίκες. Στους «συγγραφείς» εννοώ.