Λόγια και εικόνες:τα όργανα επικράτησης της εικονικότητας

Κάθε μέρα βιώνουμε την υποκειμενικότητα της εικόνας και του προφορικού λόγου. Τα όργανα αυτά, πιστοί υπηρέτες της προπαγάνδας, στολίζονται για να γίνουν ελκυστικά, αλλάζουν μορφή για να προκαλέσουν ένταση και παραμορφώνονται για να δημιουργήσουν πολιτική. Μάλιστα διαμόρφωσαν μία νέα επιστήμη, αυτή της πλαστογράφησης, παιδί κατεξοχήν του 20ού αιώνα και της ταχύτητας. Αν αναρωτηθούμε ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό της καθημερινής ζωής, η απάντηση θα ήταν: δεν είναι η πραγματικότητα, αλλά οι εικόνες και τα λόγια. Βλέπουμε μια κοινωνία που έχει ως βασικό της γνώρισμα την εξωτερική εμφάνιση και τον ακατάσχετο βερμπαλισμό, σύμφωνα με τον οποίο σημασία έχει τι λέει κάποιος και καθόλου το τι κάνει στην πράξη. Στην επικράτηση του προφορικού λόγου πάνω στις πράξεις είναι τεράστια η συμβολή των πολιτικών, οι οποίοι εξύψωσαν τη ρητορική ικανότητα στο σπουδαιότερο και ίσως στο μοναδικό προσόν των ανθρώπων της δημόσιας ζωής. Ξεχνώντας ότι «η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού» και νομίζοντας ότι «είναι τέχνη των λόγων, και βέβαια και της εικόνας», νομίζουν ότι σημασία δεν έχει το τι θα κάνουμε αλλά το τι θα πούμε, σε γνώση μας ότι αυτό που λέμε είναι αδύνατο και είναι σίγουρο ότι θα πράξουμε το αντίθετο. «Ο λαός αντιδρά σαν τα σκυλιά του Παβλόφ». Εχει εκπαιδευτεί να αντιδρά ανάλογα με τις εικόνες και τα λόγια και όχι ανάλογα με την πραγματικότητα. Το λατινικό scripta manent φαίνεται ότι συμβολίζει τον περιορισμό της δύναμης του γραπτού λόγου, τον εγκλωβισμό του σε περισσότερη σοβαρότητα, τον περιορισμό του στην ανάγκη να είναι πιο υπεύθυνος και πιο προσεκτικός. Η εικόνα και ο προφορικός λόγος αλλάζουν και εξελίσσονται συνέχεια. Η σπουδαιότερη ικανότητά τους είναι αυτή της προσαρμογής. Προσαρμογή όχι στο εκάστοτε πιο ακριβοδίκαιο, αλλά στο εκάστοτε πιο εντυπωσιακό, πιο ελκυστικό, πιο περιζήτητο, πιο αποδεκτό, πιο ευχάριστο. «Λόγια και εικόνες»: η σύγχρονη κατάντια του «Εργα και ημέρες». Ιδιαίτερα η τηλεόραση, δεν ξέχασε ποτέ ότι είναι παιδί της 7ης Τέχνης - του κινηματογράφου. Από ευγνωμοσύνη στους γονείς της δεν μπορεί να είναι πολύ διαφορετική - και ούτε και θα ’πρεπε για την επιβίωσή της. Αποτέλεσμα ήταν να εθιστεί ο τηλεθεατής, να πιστεύει εύκολα όσα ο αναγνώστης έχει μάθει εδώ και χρόνια να εκτιμά με σύνεση. Αντίθετα, ο γραπτός λόγος ίσως επειδή μένει, διατηρείται. Εχει περισσότερη παιδεία, γιατί έχει μακρόχρονη ιστορία. Εξάσκηση στα λογοπαίγνια με έναν και μοναδικό σκοπό: τον εντυπωσιασμό των τηλεθεατών. Το κέντρισμα του θυμικού και η αντίστοιχη υποβάθμιση της λογικής, της αντικειμενικής κριτικής, της ανάλυσης και της ουσίας των προβλημάτων. Είναι πολύ απλό: οι σκέψεις δεν έχουν τη δυνατότητα της εύκολης αναμετάδοσης. Η εικόνα έχει τη δύναμη της εντύπωσης, όχι του επιχειρήματος, της εικόνας, όχι του λόγου, της κίνησης, όχι της σκέψης. Ο,τι είναι πιο εύκολο. Η λογική της διασκέδασης με εικόνες και εύκολες εκφράσεις κυριαρχεί έναντι της γλώσσας, της επιστήμης, των αριθμών και της συνεννόησης με διάλογο. Απευθύνονται στον «οπαδό» τον μόνιμο, τον σίγουρο, αλλά και τον υποψήφιο. Δεν τους ενδιαφέρει η ιδιότητα του «πολίτη». Είναι η ιδιότητα μιας μικρής μειοψηφίας που το κόστος για να κερδηθεί είναι δυσανάλογο με το ποσοστό της. Στις λογομαχίες γίνεται προσπάθεια να εμποδιστεί κάθε συναίνεση στον διάλογο ώστε το θέαμα να περιέχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ένταση. Το ίδιο ισχύει και σε έναν ενδιαφέροντα ποδοσφαιρικό αγώνα, διαφορετικά δεν θα είχε αρκετούς θεατές. Και στους πολιτικούς μας δεν αρέσει να παίζουν με άδειες κερκίδες ή να εκδώσουν περιορισμένο αριθμό εισιτηρίων. Χρησιμοποιούν λοιπόν εκφράσεις που είναι γνωστές στο κοινό από το δημοφιλέστατο και διαχρονικό άθλημα του ποδοσφαίρου. Εκφράσεις που δημιουργούν εμμονές, θυμό, αγανάκτηση, ζητωκραυγές, τη χαρά του πρωταθλητή, την αγωνία του αγώνα ανάμεσα σε ισοδύναμους αντιπάλους, βρισιές, τις αδικίες του νόμου-διαιτητή, την αναμονή του αποτελέσματος, την επιθυμία για ρεβάνς - δεύτερο γύρο. Η τεχνολογική εξέλιξη και η εμπορευματοποίηση τα έκαναν όλα εύκολα και αναμενόμενα: παραγωγή ειδήσεων αντί για απεικόνιση γεγονότων, υπερβολή στις εικόνες και τα λόγια που εντυπωσιάζουν, υποβάθμιση των σοβαρών γεγονότων αν δεν «πουλάνε», μετατροπή της πραγματικότητας σε εικονικότητα. Φτάσαμε στην κυριαρχία του θεάματος πάνω στην πραγματικότητα και στον υποβιβασμό της ζωής σε «εικόνα ζωής». Φτάσαμε στην επικράτηση του εικονικού και στη δύναμη του να δημιουργεί και να επεμβαίνει στο πραγματικό. Οσο κι αν η πολιτική είναι θέαμα και θέατρο, η κυβερνητική είναι υποχρεωμένη να ασχοληθεί και λίγο με την πραγματικότητα. Ας ευχόμαστε να την αναγνωρίσει πρώτα, να προβεί σε ακριβείς διαγνώσεις και μετά ας προσπαθήσει να τη βελτιώσει περισσότερο με ενέργειες και λιγότερο με «λόγια και εικόνες». Blogger Γεώργιος Ιω. Πατσόπουλος