«Δεν ξαναμπαίνω σε τρένο»: Risk literacy και το παράδειγμα των Δίδυμων Πύργων

Στην δεκαετή θητεία μου σαν φοιτητής (πτυχίο, μεταπτυχιακό, διδακτορικό) ξέρω καλά τι σημαίνει να ζεις με περιορισμένο εισόδημα. Το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών φανέρωσε σε όλους ότι η απόφαση να ταξιδέψουν με το τρένο είναι για πολλούς η μοναδική επιλογή οικονομικής μετακίνησης στον Ελλαδικό χώρο. Σε αυτό το άρθρο θα αναφερθώ στην προφανή απόφαση αρκετών ανθρώπων να μην χρησιμοποιήσουν ξανά το τρένο, τουλάχιστον μέχρι να νιώσουν πάλι το αίσθημα της ασφάλειας, και γιατί αυτή η επιλογή δεν είναι σωστή.  

Και

ερχόμαστε στην λέξη κλειδί: ασφάλεια.Είναι ασφαλή τα τρένα; Ένας τρόπος να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα είναι να συγκρίνουμε τον αριθμό των νεκρών από δυστυχήματα με τρένο με τον αριθμό των νεκρών από αλλά μέσα μαζικής μεταφοράς. Δυστυχώς δεν έχω δεδομένα για την Ελλάδα, ωστόσο έχω μερικά στατιστικά στοιχεία από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Αμερική, σύμφωνα με το National Security Council, το 2019, ο αριθμός των νεκρών ανά 100 εκατομμύρια κατοίκους ήταν 0.46 με αυτοκίνητο, 0.04 με λεωφορείο, 0.005 με τρένο και 0.000398 με αεροπλάνο. Την δεκαετία 2010-2020, ο αριθμός των νεκρών από αυτοκινητιστικά δυστυχήματα ήταν δέκα φορές μεγαλύτερος από αυτόν με λεωφορεία, 17 από αυτόν με τρένα και 1623 φορές μεγαλύτερος από αυτόν με αεροπορικά δυστυχήματα.  

Δεδομένο είναι ότι το δυστύχημα των Τεμπών θα οδηγήσει αρκετούς Έλληνες να επιλέξουν ένα διαφορετικό από το τρένο μέσο μαζικής μεταφοράς. Ο λόγος είναι φυσικά η αίσθηση της ασφάλειας. 

Τα παραπάνω στοιχεία όμως αποδεικνύουν ότι το μοναδικό μέσο μαζικής μεταφοράς - ασφαλέστερο από το τρένο - είναι το αεροπλάνο. Εύκολα μπορούμε να φανταστούμε όμως ότι κάποιος/α που επιλέγει να μην χρησιμοποιεί το τρένο γιατί δεν αισθάνεται ασφαλής, δεν θα έχει το αεροπλάνο ως πρώτη εναλλακτική επιλογή (λόγω κόστους). Οπότε οι επιλογές είναι είτε το αυτοκίνητο ή το λεωφορείο. Ωστόσο και οι δύο είναι αρκετά πιο ριψοκίνδυνες από αυτή του τρένου.

Η συνέπεια είναι όσοι κάνουν αυτήν την επιλογή να βάλουν τον εαυτό του σε αρκετά μεγαλύτερο κίνδυνο από αυτόν την μετακίνησης με το τρένο.  

Έχουμε παραδείγματα από το παρελθόν, στα οποία οι επιβάτες έβαλαν τον εαυτό τους σε περισσότερο κίνδυνο αντιδρώντας σε παρόμοια περιστατικά; Το πιο νωπό παράδειγμα είναι των Διδύμων Πύργων στο οποίο αναφέρεται με λεπτομέρειες ο διευθυντής του Center for Adaptive Behavior and Cognition του Max Planck Institute for Human Development, καθηγητής Gerd Gigerenzer. 

Όπως ήταν αναμενόμενο, μετά την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης, πολλοί Αμερικανοί σταμάτησαν να χρησιμοποιούν το αεροπλάνο. Συγκεκριμένα, τρεις μήνες μετά το τρομοκρατικό χτύπημα και για ένα χρόνο, η κίνηση στις εθνικές οδούς ήταν αυξημένη κατά 5% σε σχέση με την περίοδο πριν από το τρομοκρατικό χτύπημα.

Το αποτέλεσμα;Τον πρώτο χρόνο μετά το χτύπημα, ο αριθμός των νεκρών από αυτοκινητιστικά δυστυχήματα αυξήθηκε κατά 1600. Με άλλα λόγια, έξι φορές περισσότεροι επιβάτες σκοτώθηκαν σε αυτοκινητιστικά δυστυχήματα μετά το τρομοκρατικό χτύπημα, παρά από το τρομοκρατικό χτύπημα. Πόσοι επιβάτες πέθαναν σε αεροπορικό δυστύχημα μετά το χτύπημα; Κανείς.  

Ακόμα και με βάση τα χιλιόμετρα που κάνει κάποιος, το ρίσκο ενός  δυστυχήματος με το αυτοκίνητο είναι μεγαλύτερο αυτού ενός αεροπορικού δυστυχήματος; Χρειάζονται μόλις 20 χιλιόμετρα! Ουσιαστικά το πιο επικίνδυνο κομμάτι ενός αεροπορικού ταξιδιού είναι το ταξίδι με το αυτοκίνητο προς το αεροδρόμιο! 

Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η θνησιμότητα στην Ελλάδα από αυτοκινητιστικά δυστυχήματα θα αυξηθεί. Όσοι είχαν την τύχη/ατυχία να ταξιδέψουν στους Ελληνικούς αυτοκινητόδρομους ξέρουν ακριβώς τι να περιμένουν.  

Είναι οι άνθρωποι τότε απλώς ανίκανοι να πάρουν τις σωστές αποφάσεις; Σύμφωνα με τον καθηγητή Gigerenzer οι άνθρωποι δεν είναι ανόητοι. Το πρόβλημα είναι ότι είναι risk illiterate - έχουν δηλαδή μια αδυναμία να κατανοήσουν τις βασικές έννοιες του κινδύνου και της αβεβαιότητας. Επίσης, το εκπαιδευτικό μας σύστημα (όχι μόνο στην Ελλάδα) δεν μας εξοπλίζει με τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να κατανοήσουμε τα στατιστικά στοιχεία που προανέφερα, ούτως ώστε να πάρουμε τις σωστές αποφάσεις. Έτσι στεκόμαστε αδύναμοι να αντιδράσουμε σε γεγονότα όπως αυτά της τραγωδίας των Τεμπών. 

Το risk illiteracy όμως δεν έχει έχει να κάνει μόνο με το γεγονός ότι παίρνουμε περισσότερο ρίσκο από αυτό που πρέπει. Έχει επίσης να κάνει με το γεγονός ότι σε αρκετές περιπτώσεις παίρνουμε λιγότερο ρίσκο από το αναγκαίο.Ο τομέας διαχείρισης των οικονομικών μας, μας παρέχει πολλά παραδείγματα: αποταμιεύουμε αλλά δεν επενδύουμε, αγνοούμε τις συνέπειες του πληθωρισμού και του τετελεσμένου κόστους.  

Risk και financial literacy (χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός) μπορεί να είναι έννοιες καινούριες, ωστόσο αξίζουν την προσοχή μας. Απο την μεριά μου, το Puzzled είναι μια προσπάθεια να διαδώσουμε τις αρχές του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Οι δράσεις έχουν ξεκινήσει ήδη σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και σχολεία δεύτερης ευκαιρίας σε όλη την Ελλάδα. Ωστόσο, ο οποιοσδήποτε οργανισμός, σύλλογος, όμιλος ή ομάδα ανθρώπων μπορεί να δηλώσει συμμετοχή και τα δωρεάν σεμινάρια θα έρθουν κοντά τους. Περισσότερες πληροφορίες εδώ και εδώ. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑΤέμπη: Διπλάσια ζήτηση στα ΚΤΕΛ μετά την τραγωδία με τα τρένα«Καμπανάκι» και στον αεροπορικό τομέα από τους μηχανικούς