Η ΕΕ βλέπει την ασφάλειά της στο διάστημα

Σε ένα γεωπολιτικό πλαίσιο αυξανόμενου ανταγωνισμού ισχύος και ενίσχυσης των απειλών για την ΕΕ και τα κράτη μέλη της, οι ηγέτες της ΕΕ έχουν προσδιορίσει το διάστημα ως ζωτικής σημασίας για την στρατηγική αυτονομία της ΕΕ και ήδη από τον Μάρτιο του 2023 ζήτησαν να χαραχθεί μια διαστημική στρατηγική της ΕΕ για την ασφάλεια και την άμυνα. Σήμερα το Συμβούλιο της ΕΕ ενέκρινε σειρά συμπερασμάτων σχετικά με την πρώτη διαστημική στρατηγική της ΕΕ, υπενθυμίζοντας τη δέσμευση της Ένωσης στο διεθνές δίκαιο, στις αξίες και τις κατευθυντήριες αρχές που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών και επιβεβαίωσε

την ετοιμότητα των κρατών μελών της ΕΕ να συνεχίσουν να εργάζονται για τη θέσπιση κανόνων και αρχών υπεύθυνης συμπεριφοράς σε όλο το φάσμα των διαστημικών δραστηριοτήτων. 

Το Συμβούλιο επανέλαβε τον στρατηγικό χαρακτήρα του διαστήματος και την ανάγκη η ΕΕ, ως παγκόσμια διαστημική δύναμη, να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες και τις επερχόμενες προκλήσεις ασφαλείας που συνδέονται με την πρόσφατη εντατικοποίηση των ανεύθυνων και εχθρικών συμπεριφορών στον τομέα του διαστήματος.

Ετσι το Συμβούλιο συμφώνησε σήμερα ότι:

α) είναι αναγκαία η κατανόηση των διαστημικών απειλών και για το λόγο αυτό απαιτείται μια ετήσια διαβαθμισμένης ανάλυση και ενίσχυση των στρατιωτικών και πολιτικών υπηρεσιών πληροφοριών σχετικά με τη διαστημική ασφάλεια.

β) να ενισχύσει την ανθεκτικότητα και την προστασία των διαστημικών συστημάτων και υπηρεσιών, αναγνωρίζοντας παράλληλα την πρόθεση της Επιτροπής να προτείνει μια Ευρωπαϊκή νομοθεσία για το διάστημα

γ)καλύτερη ανταπόκριση στις διαστημικές απειλές μέσω μια ειδικής εργαλειοθήκης ανταλλαγής πληροφορίων και τεχνογνωσίας όπου όλα τα κράτη μέλη θα συνεργάζονται. Επίσης προβλέπεται περαιτέρω συνεργασιά σε κοινές ασκήσεις

δ)ενίσχυση της χρήσης του διαστήματος για σκοπούς άμυνας και ασφάλειας με την καλύτερη ενσωμάτωση της διαστημικής διάστασης στο σχεδιασμό και τη διεξαγωγή αποστολών και επιχειρήσεων της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας αλλά και με την ενίσχυση του Δορυφορικού Κέντρου της ΕΕ (EU SatCen) και με την ανάπτυξη διαστημικών υπηρεσιών για κυβερνητική χρήση σε επίπεδο ΕΕ, μεταξύ άλλων με την αξιοποίηση ενός πιλοτικού σχεδίου που πρότεινε η Επιτροπή για μια νέα κυβερνητική υπηρεσία της ΕΕ για την παρατήρηση της Γης. 

Το Συμβούλιο επαναβεβαίωσε τη δέσμευση της ΕΕ να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις στο διάστημα μέσω διεθνούς συνεργασίαςενώ η στρατηγική αυτή θα παρακολουθείται από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Το ιστορικό

Υπενθυμίζεται ότι στις 21 Μαρτίου 2022, το Συμβούλιο ενέκρινε την ”Στρατηγική πυξίδα για την ασφάλεια και την άμυνα» και σε αυτό το πλαίσιο οι ηγέτες της ΕΕ προσδιόρισαν το διάστημα ως στρατηγικό τομέα ζητώντας παράλληλα τη χάραξη μιας διαστημικής στρατηγικής της ΕΕ.

Στις 10 Μαρτίου 2023, η Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος παρουσίασαν ”Κοινή ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με τη διαστημική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια και την άμυνα”.

Σε αυτή υπογραμμίζεται ότι η λειτουργία των οικονομιών, των πολιτών και των δημόσιων πολιτικών εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις υπηρεσίες και τα δεδομένα που σχετίζονται με το διάστημα, μεταξύ άλλων στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, καθώς και για την ελευθερία δράσης και την αυτόνομη λήψη αποφάσεων της ΕΕ. Το διάστημα συμβάλλει επίσης στην επίτευξη της πολιτικής ατζέντας της ΕΕ, επιτρέποντας την ψηφιακή και την πράσινη μετάβαση, ενώ παράλληλα ενισχύει την ανθεκτικότητά της.

Με το βλέμμα στην Κίνα και τη Ρωσία

Για να τονίσουν δε το γεγονός ότι διάστημα αποτελεί έναν ολοένα και πιο διαφιλονικούμενο τομέα, στο ανακοινωθέν του Μαρτίου τονιζόταν ότι ορισμένες διαστημικές δυνάμεις έχουν την ικανότητα να πλήττουν κρίσιμες διαστημικές υποδομές.

«Ορισμένες από αυτές έχουν αναπτύξει και δοκιμάσει αντιδορυφορικές ικανότητες οι οποίες μπορούν να διαταράξουν ή να καταστρέψουν διαστημικά συστήματα και υπηρεσίες. Πιο πρόσφατα, τον Νοέμβριο του 2021, η Ρωσία δοκίμασε ένα αντιδορυφορικό (ASAT) όπλο κατά ενός από τους δικούς της δορυφόρους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μεγάλη ποσότητα διαστημικών υπολειμμάτων. Η Κίνα προωθεί το γεωπολιτικό της θεματολόγιο μέσω της αυξανόμενης παρουσίας της στο διάστημα και αναπτύσσει εκτεταμένα διαστημικά προγράμματα και αντιδιαστημικές ικανότητες»

Σε αυτό το πλαίσιο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού και ενίσχυσης των απειλών για την ΕΕ οι ηγέτες της ΕΕ προσδιορίζουν πλέον το διάστημα ως στρατηγικό τομέα στη στρατηγική πυξίδα και προχωρούν με τη χάραξη μιας διαστημικής στρατηγικής για την ασφάλεια και την άμυνα.

Οκτώβριος 2023 Κινέζοι αστροναύτεςΠόσο κινδυνεύει η Ευρώπη;

Άλλωστε η Ε.Ε., προσδιορίζεται ως παγκόσμια διαστημική δύναμη, αφού κατέχει και εκμεταλλεύεται διαστημικούς πόρους για τον εντοπισμό θέσης, την πλοήγηση και τον χρονισμό (PNT – Galileo), καθώς και τη γεωσκόπηση (EO – Copernicus), και σκοπεύει να εκτοξεύσει και μια τρίτη συστοιχία δορυφόρων, που σχετίζονται με το ενωσιακό πρόγραμμα ασφαλούς συνδεσιμότητας (IRIS²), για ασφαλείς επικοινωνίες.

Επιπλέον τα κράτη μέλη κατέχουν και εκμεταλλεύονται εθνικούς διαστημικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων πόρων που εξυπηρετούν σκοπούς ασφάλειας και άμυνας. Το Δορυφορικό Κέντρο της ΕΕ (SatCen) παρέχει μοναδική ικανότητα ανάλυσης γεωχωρικών πληροφοριών για την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων και των δράσεων της ΕΕ και των κρατών μελών της.

Επίσης είναι κατανοητό ότι ο τομέας του διαστήματος περιλαμβάνει κάθε στοιχείο που σχετίζεται με τις επίγειες υποδομές των κρατών μελών, την αλυσίδα μεταφορών, τις επικοινωνίες, αλλά και τη λειτουργία των διαστημικών συστημάτων και την παροχή διαστημικών υπηρεσιών στην ΕΕ και τα κράτη μέλη, π.χ.: το περιβάλλον του απώτερου διαστήματος, τις διάφορες σχετικές τροχιές και τα διαστημικά σκάφη, καθώς και σχετικές πληροφορίες για τα συστήματα στα οποία ανήκουν, την επίγεια υποδομή και την υποδομή εκτόξευσης, τις ζεύξεις ραδιοσυχνοτήτων, τα τερματικά χρήστη και τον κυβερνοχώρο. Περιλαμβάνει επίσης τον κλάδο της βιομηχανίας του διαστήματος.

Ως εκ τούτου απαιτούνται πρόσθετα μέτρα για την προάσπιση των στρατηγικών συμφερόντων της ΕΕ και την αποτροπή εχθρικών δραστηριοτήτων εντός του διαστήματος καθώς και από αυτό.

Κοινό πλαίσιο κανόνων

Ωστόσο η όποια νομοθεσία σε εθνικό πλαίσιο φαίνεται ότι δεν είναι επαρκής και γι΄αυτό τονιζεται η ανάγκη ενός πανευρωπαϊκού πλαίσιου ασφάλειας για την προστασία των διαστημικών συστημάτων, την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία για συμβάντα που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια στο διάστημα.

«Χωρίς ένα κοινό πλαίσιο, οι κανόνες αυτοί μπορεί να διαφέρουν. Η απόκλιση αυτή θα μπορούσε να επηρεάσει την ανταγωνιστικότητα της διαστημικής βιομηχανίας της ΕΕ, καθώς και την ασφάλεια της ΕΕ» τονίζει το Συμβούλιο.

Απαιτείται ανεξαρτησία

Όμως είναι σαφές ότι η ΕΕ για να πετύχει την κυριαρχία της στο διάστημα θα πρέπει να μειώσει τις στρατηγικές εξαρτήσεις της από τρίτες χώρες.

Για το σκοπό αυτό, σύμφωνα με το Συμβούλιο το πρόγραμμα «Horizon Europe» και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (ΕΤΑ) θα αξιοποιηθούν πλήρως για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η Επιτροπή, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας (ΕΟΑ) και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) θα συντονίζουν και θα συγχρονίζουν τις δραστηριότητες σε κρίσιμες διαστημικές τεχνολογίες, στο πλαίσιο μιας ανανεωμένης κοινής ειδικής ομάδας.

Μεταξύ άλλων προβλέπεται ότι η Επιτροπή, από κοινού με τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία, θα αξιολογήσει την ανάγκη δημιουργίας νέων βιομηχανικών συμμαχιών σχετικά με τεχνολογίες που σχετίζονται με το διάστημα και την άμυνα, σύμφωνα με τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ.

Εμφαση θα δοθεί στις κβαντικές τεχνολογίες και την τεχνητή νοημοσύνη, παράλληλα θα διασφαλιστεί η πρόσβαση σε πρώτες ύλες, σε προηγμένα και επεξεργασμένα υλικά και σε ημιαγωγούς μέσω, για παράδειγμα, της ευρωπαϊκής πράξης για τις κρίσιμες πρώτες ύλες και της πράξης για τα μικροκυκλώματα.

Έως τα μέσα του 2024, η Επιτροπή σχεδιάζει, σε στενό συντονισμό με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, υπό την εποπτεία του Ύπατου Εκπροσώπου και σε συνεργασία με τον ΕΟΔ, να προτείνει χάρτη πορείας για τη μείωση των στρατηγικών εξαρτήσεων από τεχνολογίες που είναι κρίσιμες για τα τρέχοντα και μελλοντικά διαστημικά έργα στην ΕΕ και για τα διαστημικά προγράμματα της ΕΕ.

Συνεργασία με τρίτες χώρες

Σημειώνεται ότι από το 2009 οι ΗΠΑ και η ΕΕ διεξάγουν διάλογο για την ασφάλεια του διαστήματος, ο οποίος βασίζεται στη στενή συνεργασία πέραν των μη στρατιωτικών τομέων. Παρόμοια προσέγγιση μπορεί να εξεταστεί για την επίγνωση της κατάστασης του διαστήματος και άλλους τομείς, όπου η ΕΕ θα μπορούσε να μεταβεί από την εξάρτηση από τις διαστημικές υπηρεσίες των ΗΠΑ σε μια εταιρική σχέση που θα βασίζεται στο αμοιβαίο συμφέρον.

Επιπλέον όπως τονίζει το Συμβούλιο η διαφανής και ανοικτή επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων παραγόντων στο διάστημα (συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών και μη στρατιωτικών παραγόντων) είναι ζωτικής σημασίας για την αποφυγή συγκρούσεων και συμβάλλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης.

Η ΕΕ αναφέρεται όλο και περισσότερο στη διαστημική ασφάλεια και άμυνα στις πολιτικές συζητήσεις της με τρίτες χώρες. Η συνεργασία που υπάρχει με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία θα μπορούσε να διευρυνθεί με την Νορβηγία ή τον Καναδά για παράδειγμα.

Εταιρική σχέση με το ΝΑΤΟ για τη διαστημική ασφάλεια και άμυνα

Το 2019 το ΝΑΤΟ χαρακτήρισε το διάστημα ως το πέμπτο θέατρο επιχειρήσεων, μετά την ξηρά, τη θάλασσα, τον αέρα και τον κυβερνοχώρο και τον Ιούνιο του 2021 στην τότε σύνοδο κορυφής της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας αποφασίστηκε η επέκταση της ισχύος του άρθρου 5,δηλαδή της ρήτρας συλλογικής άμυνας της συμμαχίας, και για διαστημικές επιθέσεις καθώς οι ηγέτες του ΝΑΤΟ θεωρούν πως «οι επιθέσεις από ή στο διάστημα παρουσιάζουν μια σαφή πρόκληση στην ασφάλεια της συμμαχίας, η επίδραση των οποίων μπορεί να απειλήσει... την ευημερία, την ασφάλεια, και τη σταθερότητα, και θα μπορούσαν να είναι τόσο επιβλαβείς στις σύγχρονες κοινωνίες όσο και μία συμβατική επίθεση».

Στην ΕΕ, βάσει της «στρατηγικής πυξίδας», οι στόχοι για τη στρατηγική εταιρική σχέση ΕΕ-ΝΑΤΟ είναι σαφείς και αφορούν και το διάστημα.

Μάλιστα στην τρίτη κοινή δήλωση για τη συνεργασία ΕΕ-ΝΑΤΟ, της 10ης Ιανουαρίου 2023, οι ηγέτες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ επιβεβαίωσαν τη δέσμευσή τους να επεκτείνουν και να εμβαθύνουν τη συνεργασία τους στον τομέα του διαστήματος, με βάση τις συμφωνηθείσες αρχές στις οποίες βασίζεται η στρατηγική εταιρική σχέση τους. Προβλέπεται μάλιστα η απόκριση της ΕΕ και του ΝΑΤΟ σε διαστημικά συμβάντα και απειλές να είναι συμπληρωματική και αλληλοενισχυόμενη.

Μάρτιος 2023Η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μαζί με την αστροναύτη από την Ιταλία Samantha Cristoforetti

Με το βλέμμα ψηλά

Το διάστημα έχει γίνει ένας χώρος σκληρού ανταγωνισμού.

Η Γερμανία, στις 13 Ιουλίου 2021, εγκαινίασε επίσημα τη στρατιωτική διαστημική διοίκηση, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει την ταχύτατη ανάπτυξη των στρατιωτικών εξοπλισμών της Ρωσίας και τη Κίνας και την επέλαση που επιχειρούν και οι δύο δυνάμεις στο διάστημα.«Οι επιθέσεις στο διάστημα δεν είναι πλέον υποθετικές», είχε δηλώσει τότε  ο Πρόεδρος της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Ακαδημίας για την Πολιτική Ασφαλείας.

Την ίδια περίοδο ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν μετονόμασε τη Γαλλική Πολεμική Αεροπορία σε Πολεμική και Διαστημική Αεροπορία συστήνοντας και αυτός στρατιωτική διαστημική διοίκηση. Σύμφωνα με δηλώσεις του το νέο στρατιωτικό δόγμα με τη δημιουργία μιας διαστημικής διοίκησης ως στόχο είχε την ενίσχυση της προστασίας των γαλλικών δορυφόρων.

Την άνοιξη του 2021 στρατιωτική διαστημική διοίκηση ανακοίνωσε και η Βρετανία. Αντίστοιχη κίνηση για τη δημιουργία στρατιωτικής διαστημικής διοίκησης έχουν κάνει και οι ΗΠΑ έπειτα από ανάλογες πρωτοβουλίες της Κίνας και της Ρωσίας.

Σε αυτόν τον ανταγωνισμό η ΕΕ δεν έχει περιθώριο να μείνει «καθηλωμένη» στη Γη. Αυτό φάνηκε  και από τη συμφωνία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τον προϋπολογισμό της ΕΕ για το 2024 όπου προβλέπονται 2,3 δισ. ευρώ για δαπάνες που προορίζονται για το διάστημα, κυρίως για το Ευρωπαϊκό Διαστημικό Πρόγραμμα, το οποίο θα συγκεντρώσει τις δράσεις της Ένωσης σε αυτόν τον στρατηγικό τομέα. 

Η τάση πλέον είναι είναι κοινή. Η Ευρώπη κοιτάζει το διάστημα, τόσο σε επίπεδο κρατών μελών όσο και συλλογικά. Μαζί το κοιτάζουν και άλλοι εν δυνάμει ανταγωνιστές. Μοιάζει με αγώνα δρόμου για την κατάκτηση του διαστήματος που θυμίζει αυτόν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου όπου ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση αγωνίζονταν για την επικράτηση στο διάστημα. Φαίνεται πως η κούρσα αυτή δεν έχει τελειώσει, όμως οι παίκτες πλέον έχουν αυξηθεί και μαζί τους ο βαθμός επικινδυνότητας.