Ο φόρος κινητής και ακίνητης περιουσίας και η φοροκαταιγίδα κατά το έτος 1923

«Μικρά Κατάστιχα» από την Ιστορία της Λογιστικής, της Φορολογίας & του Εμπορίου.
Κωνσταντίνος Αντ. Κουλογιάννης
Λογιστής - Φοροτεχνικός.

Η πρώτη και η τελευταία φορά που επιβλήθηκε φόρος σε όλη την περιουσία (κινητή και ακίνητη) στην Ελλάδα ήταν το έτος 1923.
Δεν ήταν ένας περιοδικός και διαρκής φόρος, αλλά μια εφάπαξ έκτακτη φορολογία (είχε προοδευτικό φορολογικό συντελεστή και ο φόρος θα έπρεπε να καταβληθεί μέσα σε μια πενταετία).

Ο

φόρος αυτός επεβλήθη σε μια χρονιά κατά την οποία η Ελλάδα αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα τα οποία ήταν κυρίως απόρροια των πολέμων των προηγούμενων ετών, αλλά και της Μικρασιατικής Καταστροφής (1922).

Ο κόσμος

Την ίδια περίοδο στον υπόλοιπο κόσμο, ο γνωστός Χάουαρντ Κάρτερ αποσφραγίζει το νεκρικό θάλαμο του Φαραώ Τουταγχαμών, στην Αγγλία γίνονταν οι πρώτες δοκιμές για το ασύρματο τηλέφωνο, ενώ ο Αϊνστάιν συνεχίζει να δίνει διαλέξεις ανά τον κόσμο σχετικά με την θεωρία της σχετικότητας την οποία είχε αναπτύξει μερικά χρόνια πριν.

Η κατάσταση της Ελλάδος κατά την περίοδο εκείνη.

Στην Ελλάδα λοιπόν στις αρχές του έτους 1923 και ενώ είχαν ήδη είχαν ξεκινήσει οι διεργασίες για την σύναψη συμφωνίας με τους Τούρκους στην Λωζάνη, (η οποία και επετεύχθη τελικά στα μέσα του 1923) τα οικονομικά της χώρας ήταν σε άσχημη κατάσταση, παρόλο που τα προηγούμενα 2-3 χρόνια είχαν επιβληθεί αρκετά υψηλοί φόροι.

Το οικονομικό πρόβλημα επιδείνωσε και η μεγάλη εισροή προσφύγων από τα ανατολικά, μετά την μικρασιατική καταστροφή («συνωστισμό» για κάποιους....).

Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής οι πρόσφυγες ξεπέρναγαν τους 800.000, ενώ ο πληθυσμός της χώρας μας δεν ξεπερνούσε τα 5 εκ. κατοίκους.

Από τις αρχές του έτους σε πολλές από τις εφημερίδες της εποχής ήδη είχε αρχίσει να διαρρέει το σχέδιο της Κυβέρνησης για την επιβολή νέων φόρων.

Σε μια από τις εφημερίδες της εποχής είχε γραφτεί ότι ο υπουργός οικονομικών είχε σκεφτεί την επιβολή φόρου διαμονής, ωστόσο η ιδέα αυτή εγκαταλείφθηκε έτσι ώστε να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον........

Στις 2 Φεβρουαρίου του 1923 ο τότε πρωθυπουργός Στ. Γονατάς, αφού δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι το νομοσχέδιο για την φορολογία της περιουσίας εγκρίθηκε από το υπουργικό συμβούλιο, υπεραμύνθηκε του νομοσχεδίου αναφέροντας ότι :
"τα έσοδα εκ της εφαρμογής τούτου και των άλλων φορολογιών υπολογίσθηκαν ως υπεραρκετά δια τας οικονομικάς ανάγκας της χώρας , ακόμη δε επιτρέπουν εις το κράτος να μην προσφύγει ανά βραχέα χρονικά διαστήματα εις εξέυρεσις νέων πόρων ή εις την λήψιν άλλων μέσων εξ ων αναγκαίως υποτιμάται το εθνικόν νόμισμα."

Το νομοσχέδιο συζητήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 1923 και στο συνέδριο των εμπορικών επιμελητηρίων του κράτους, εκεί όπου τοποθετήθηκαν επί του θέματος με ομιλίες τους, ο Υπουργός Οικονομικών, οι πρώην υπουργοί οικονομικών, διευθυντές τραπεζών, καθώς και άλλοι εκπρόσωποι του εμπορικού βιομηχανικού και νομικού κόσμου της εποχής.

Ο φόρος της περιουσίας

Στις 3 Μαρτίου του 2023 δημοσιεύθηκε τελικά στο ΦΕΚ το Νομοθετικό διάταγμα "Περί εφ' άπαξ φορολογίας κινητής και ακίνητης περιουσίας"

Για τον υπολογισμό του φόρου λαμβάνονταν υπόψη όλη η κινητή και ακίνητη περιουσία του κάθε υποκείμενου στο φόρο (φυσικού ή νομικού προσώπου). Επιπλέον λαμβανόταν υπόψη και η κινητή και ακίνητη περιουσία στην αλλοδαπή εφόσον αυτή είχε αποκτηθεί μετά την 1.8.1914.

H εκτίμηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας με βάση το άρθρο 8 του νομοθετικού διατάγματος

-Οικοδομές : Η αξία από δικαστική διανομή η απαλλοτρίωση. Σε περίπτωση που δεν υπήρχε τέτοια πληροφόρηση ο υπολογισμός της αξίας γίνονταν μέσω της καθαράς προσόδου από υπάρχοντα μισθωτήρια (στο δεκαπενταπλάσιο της αξίας αυτής).

-Οικόπεδα και ημιτελή ακίνητα : η αγοραία αξία αυτών κατά την 31η Δεκεμβρίου 1922, εφόσον δεν υπήρχε αξία από δικαστική διανομή η απαλλοτρίωση.

-Για τα ακίνητα εις την αλλοδαπή , για τα δάση, τα λιβάδια, τις άγονες εκτάσεις, τα μεταλλεία, τα ορυχεία, τα λατομεία, τις λίμνες, τα ιχθυοτροφεία, τα θυνεία, τα τενάγη (βάλτοι), τα ρέοντα ύδατα περιλαμβανομένων και των συμπαρομαρτούντων έργων λαμβάνονταν υπόψη η αγοραία αξία κατά την 31η Δεκεμβρίου 1922

Για τις μετοχές και τις ομολογίες, η χρηματιστηριακή αξία που αυτές είχαν την 31η Δεκεμβρίου 1922, ενώ για τους τίτλους εκτός χρηματιστηρίου λαμβάνονταν υπόψη η αγοραία αξία κατά την ίδια ημερομηνία.

Η αξία των επίπλων και των σκευών υπολογίζονταν στο 1/20 της αξίας της λοιπής περιουσίας. Για τον προσδιορισμό της αξίας των επίπλων όμως λαμβάνονταν υπόψη και τα αγάλματα, οι πίνακες ζωγραφικής, οι συλλογές γραμματοσήμων και νομισμάτων, τα κοσμήματα, τα χρυσά ή αργυρά σκεύη.

Στην αξία της κινητής περιουσίας έπρεπε να προστεθεί και το 1% της αξίας των μετρητών που κατείχε ο υπόχρεος, καθώς και άλλα περιουσιακά στοιχεία, όπως πλοία (τα οποία δεν άνηκαν σε εταιρίες), η αξία εξαγοράς ασφαλειών ζωής , καθώς και η αξία των καταθέσεων σε τραπεζικούς λογαριασμούς.

Για τις καταθέσεις σε κοινούς λογαριασμούς ίσχυσε φυσικά ένας γνώριμος σε όλους μας διαχωρισμός...

Από την αξία της κινητής και ακίνητης περιουσίας εξέπιπτε η αξία των ενυπόθηκων χρεών, καθώς και άλλων χρεών τα οποία μπορούσαν να αποδειχθούν με δημόσιο έγγραφο.

Η κλίμακα υπολογισμού φόρου

Δηλώσεις και διαδικασία βεβαίωση τους φόρου

Οι δηλώσεις έπρεπε να υποβληθούν εντός των μηνών Απριλίου και Μάιου του 1923, σύμφωνα με το άρθρο 15.

Ο φόρος θα έπρεπε να καταβληθεί σε δέκα εξαμηνιαίες δόσεις. Η πρώτη δόση μαζί με την δήλωση και οι επόμενες ανά εξάμηνο του κάθε έτους.

Σε περίπτωση προκαταβολής όλου του φόρου (αντί δόσεων), είχε προβλεφθεί και έκπτωση 20%.

Η υποβολή της δήλωσης μπορούσε να γίνει και χωρίς την βοήθεια Οικονομολόγου, σύμφωνα με εγκύκλιο/υπενθύμιση για την είσπραξη του φόρου από το Υπουργείο Οικονομικών η οποία ακολούθησε μετά την ψήφιση του νομοθετικού διατάγματος....

Κυρώσεις...

Κάθε νόμος όμως που "σέβεται" τον φόρο που επιβάλλει, πρέπει να έχει και τις κυρώσεις του....

Η αξία της κινητής και ακίνητης περιουσίας και τα έσοδα από το φόρο αυτό.

Στην συζήτηση που έγινε στο συνέδριο των επιμελητηρίων, ακούστηκαν πολλές απόψεις σχετικά με την αξία της κινητής και ακίνητης περιουσίας που κατείχαν οι Έλληνες την χρονιά εκείνη. Οι αποκλίσεις ήταν αρκετά μεγάλες. Κάποιοι συντηρητικοί υποστήριζαν ότι η αξία δεν υπερέβαινε τα 12 δις δραχμές, ενώ άλλοι ανέβαζαν την αξία αυτή στα 200 δις δραχμές.

Ένα περιουσιολόγιο θα βοηθούσε ίσως την εκτίμηση....., αλλά και αυτό θα υλοποιηθεί (ελπίζουμε) αρκετά χρόνια αργότερα....

Η απόδοση του φόρου

Στις αρχές Μαΐου είχαν υποβληθεί 127 δηλώσεις με αξία ακίνητης και κινητής περιουσίας ύψους 20.760.135 δρχ.

Το συνολικό ποσό που το κράτος θα εισέπραττε μέσα στην πενταετία σύμφωνα με εκτιμήσεις έφτανε τα 2,5 δις δραχμές.

Η Φοροκαταιγίδα της εποχής

Διαχρονικά οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν αποδείξει ότι έχουν μεγάλη φαντασία στην επιβολή νέων φόρων. Την περίοδο εκείνη οι φόροι όμως ξεπερνούσαν κάθε προηγούμενο.
Την φοροκαταιγίδα της εποχής καυτηρίαζαν αρκετά έντυπα, μεταξύ των οποίων και ο "Οικονομολόγος", ο οποίος αναφέρει τα εξής πρωτότυπα και διαχρονικά... :

Την χρονιά εκείνη, πριν την επιβολή του φόρου επί της περιουσίας, η απόδοση των λοιπών φόρων σε δραχμές ήταν :

Τα δημοσιονομικά προβλήματα όμως των χωρών δεν λύνονται με την επιβολή νέων φόρων εάν πρώτα δεν έχει προβλεφθεί ή είσπραξή τους.
Μια από τις προτάσεις των συντακτών της Οικονομικής Εφημερίδας, "Οικονομολόγος" ήταν και η δημιουργία υπηρεσίας είσπραξης των φόρων.

Η ιδέα της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) γεννιέται.... αλλά η υλοποίησή της θα έρθει αρκετά χρόνια αργότερα....

Βέβαια όσοι πιστεύουν ότι οι φόροι επιβάλλονται μόνο για την τόνωση των δημοσιονομικών, μάλλον κάνουν λάθος.....Αμέσως μετά τη ψήφιση του νομοθετικού διατάγματος ακολούθησε....

Η τροποποίηση του νομοθετικού διατάγματος

Την 30η Ιουνίου του 2023 (3 περίπου μήνες μετά το Ν.Δ/γμα) δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ νέο Νομοθετικό Διάταγμα το οποίο τροποποιούσε και συμπλήρωνε αρκετές διατάξεις του νομοθετικού διατάγματος "Περί εφ' άπαξ φορολογίας της κινητής και ακίνητης περιουσίας".

Οι μεταβολές αφορούσαν κυρίως τροποποιήσεις του άρθρου 8 σχετικά με τον τρόπο εκτίμησης ειδικών περιπτώσεων της κινητής και ακίνητης περιουσίας.
Δυστυχώς την εποχή εκείνη δεν υπήρχε ο κόμβος για να δείτε την σχετική κωδικοποίηση του νομοθετικού διατάγματος και να συγκρίνετε τις διαφορές.....

-----

Κλείνουμε την σημερινή ιστορική αναδρομή στο 1923 και στον φόρο περιουσίας με την δημοσίευση (σε εφημερίδα της εποχής) του ισολογισμού μιας τράπεζας, η οποία "παρολίγο" να σώσει την Ελλάδα στο μέλλον......