Δρ Andrea Calabro: Οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να ευδοκιμήσουν σε οποιονδήποτε κλάδο

Ο Andrea Calabrò, co- director του IPAG Entrepreneurship &Family Business Center, global academic director του SPGC, μίλησε στο Business News Magazine, μεταξύ άλλων, για τα χαρακτηριστικά των οικογενειακών επιχειρήσεων, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και τον ιδιαίτερο ρόλο των γυναικών μέσα σε αυτές. Επίσης, παρουσίασε συνοπτικά όσα θα πρέπει να διαχειριστούν στο άμεσο μέλλον οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα και κατέθεσε τις δικές του συμβουλές για τα σημεία, στα οποία θα πρέπει να εστιάσουν.

Ποιες είναι οι κύριες τάσεις που βλέπετε να αναδύονται σε παγκόσμια κλίμακα, σχετικά με τις οικογενειακές επιχειρήσεις και ποιες θα λέγατε ότι είναι οι κύριες προκλήσεις που πρέπει να ξεπεράσουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις σήμερα;

Καθώς οι οικογενειακές επιχειρήσεις προετοιμάζονται για μια σημαντική αλλαγή γενεών, το τοπίο της ηγεσίας και της μεταφοράς πλούτου αναμένεται να τύχει ριζικού μετασχηματισμού. Αυτή η περίοδος σηματοδοτεί μια ευκαιρία για ανανέωση και καινοτομία, με γνώμονα τις ξεχωριστές προοπτικές και αξίες της νέας γενιάς.

Σαν βασικές προκλήσεις για την οικογενειακή επιχειρηματικότητα θα χαρακτήριζα τις εξής:

Ηγεσία επόμενης γενιάς (next-generation leadership): Η σταδιακή εισαγωγή των εκπροσώπων της generation Z και των millennials σε ρόλους ηγεσίας φέρνει νέες προοπτικές και δυναμισμό, στοιχεία απαραίτητα για την πλοήγηση σε μια εποχή γεμάτη σύγχρονες επιχειρηματικές προκλήσεις.

Δημογραφικές και αξιακές αλλαγές: Οι αξίες και οι κοσμοθεωρίες της νεότερης γενιάς, συμπεριλαμβανομένων της μεγαλύτερης εστίασης στην ψηφιοποίηση, τη βιωσιμότητα και την κοινωνική υπευθυνότητα, διαμορφώνουν νέα επιχειρηματικά μοντέλα και στρατηγικές.

Μεταφορά πλούτου: Η επικείμενη μεταφορά πλούτου αντιπροσωπεύει μια από τις μεγαλύτερες αλλαγές στην ιστορία της οικογενειακής επιχείρησης και απαιτεί έμπειρη διαχείριση και στρατηγική προνοητικότητα. Τα family offices θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε αυτή την υπόθεση.

Διατήρηση και μετασχηματισμός της κληρονομιάς (legacy): Η εξισορρόπηση της διατήρησης των παραδοσιακών αξιών με την ανάγκη για καινοτομία και προσαρμογή στα νέα δεδομένα είναι ζωτικής σημασίας, προκειμένου να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμη επιτυχία.

Τεχνολογική και βιομηχανική εξέλιξη: Η ενσωμάτωση και υιοθέτηση τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ), δεν αποτελεί απλώς μια επιλογή, αλλά μια αναγκαιότητα, αλλάζοντας ριζικά τα επιχειρησιακά δεδομένα και τις στρατηγικές.

Παγκόσμιες μακροοικονομικές προκλήσεις: Η πλοήγηση σε έναν κόσμο με περίπλοκες συνθήκες, όπως γεωπολιτικές εντάσεις, οικονομικές διακυμάνσεις και παγκόσμιες κρίσεις, απαιτεί μια επιχειρηματική προσέγγιση, που θα είναι ισχυρή, αλλά θα μπορεί και να προσαρμόζεται στα εκάστοτε δεδομένα.

Αυθεντικότητα και βιωσιμότητα: Παρατηρώ μια αυξανόμενη έμφαση στην αυθεντική ηγεσία και τις βιώσιμες πρακτικές, με τους επιχειρηματικούς στόχους να ευθυγραμμίζονται με ευρύτερους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους.

Η περίοδος που έρχεται για τις οικογενειακές επιχειρήσεις είναι μια εποχή σημαντικών αλλαγών και ευκαιριών. Η υιοθέτηση της ηγεσίας της νέας γενιάς, η συνετή διαχείριση της μεταφοράς πλούτου και η προσαρμογή στις εξελισσόμενες αξίες και τεχνολογικές δυνατότητες, θα είναι τα «κλειδιά». Καθώς αυτές οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν παγκόσμιες προκλήσεις, η ικανότητά τους να καινοτομούν, παραμένοντας πιστές στην κληρονομιά τους, θα καθορίσει τη μελλοντική τους επιτυχία.

Τι καθιστά μια επιχείρηση «οικογενειακή επιχείρηση»; Μπορούν οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες να θεωρηθούν οικογενειακές επιχειρήσεις;

Έχει να κάνει με 3 στοιχεία, τα οποία μπορεί να συνδυάζονται:

Συμμετοχή της οικογένειας στην ιδιοκτησία ή/και τη διοίκηση-management. Τουλάχιστον η πρόθεση μεταφοράς της επιχείρησης στην επόμενη γενιά. Εστίαση και σε μη οικονομικούς στόχους.

Φυσικά, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις μπορούν σας να είναι οικογενειακές επιχειρήσεις. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα σε κάθε κλάδο και σε διαφορετικές χώρες. Σας έχω αναδείξει και σε πρόσφατη σχετική έρευνά μου, αν και οι περισσότερες οικογενειακές επιχειρήσεις είναι μικρές σε μέγεθος, εντούτοις, αυξάνουν συνεχώς την παρουσία σας μεταξύ των μεγάλων πολυεθνικών οργανισμών. Ο Economist, μάλιστα, έχει προβλέψει ότι το 40% των μεγάλων πολυεθνικών θα ελέγχονται από κάποια επιχειρηματική οικογένεια μέχρι το 2025. Άλλωστε, ήδη, σας από σας παλαιότερες πολυεθνικές εταιρείες στον κόσμο είναι οικογενειακές.

Θα λέγατε ότι ορισμένοι επιχειρηματικοί τομείς είναι πιο κατάλληλοι για οικογενειακές επιχειρήσεις από σας ή μπορούν οι οικογενειακές επιχειρήσεις να ευδοκιμήσουν σε οποιονδήποτε κλάδο;

Θεωρώ πως μπορούν να ευδοκιμήσουν σε ΟΠΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΚΛΑΔΟ! Σας φορές, είμαστε εμείς που δεν μπορούμε να σας αναγνωρίσουμε. Η οικογένεια είναι ο βασικός θεσμός κάθε κοινωνίας, επομένως είναι και η βάση κάθε επιχείρησης. Αυτό που, ίσως, είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε είναι το εξής ερώτημα: σε ποιους κλάδους οι οικογενειακές επιχειρήσεις επιβιώνουν/διαρκούν περισσότερο;

Πώς πρέπει να αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις τη διαδοχή; Πού θα πρέπει να επικεντρώνουν την προσοχή σας;

Αρχικά, θα πρέπει να εστιάζουν στο τι είναι καλό για την επιχείρηση. Η διαδοχή είναι μια διαδικασία που έχει να κάνει περισσότερο με την επικοινωνία και λιγότερο με τον προγραμματισμό. Θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς μιλούν την ίδια γλώσσα και ότι σας οι ανάγκες, οι επιθυμίες και οι φόβοι διατυπώνονται, ακούγονται και τυγχάνουν σας σωστής διαχείρισης. Κανείς δεν πρέπει να αναγκαστεί να κάνει κάτι που δεν το επιθυμεί. Θα πρέπει, σας, να καλλιεργήσουν το επιχειρηματικό (entrepreneurial) πνεύμα από την πρώιμη παιδική ηλικία, σας είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί, να αναπτυχθεί και να μετασχηματιστεί σταδιακά.

Με βάση την έρευνά σας, ποια θα λέγατε ότι είναι τα κοινά στοιχεία που χαρακτηρίζουν σας περισσότερες, αν όχι σας, επιχειρηματικές οικογένειες;

Ενδιαφέρον και υψηλή φροντίδα για τη φήμη σας και μια ισχυρή αξιακή βάση, που επηρεάζει και την επιχείρηση. Αντιμετωπίζουν τη διαδοχή ως τραυματικό γεγονός, ενώ υπάρχουν σας κοινές παγίδες, σας οι συγκρούσεις γονέων-παιδιών ή μεταξύ αδελφών, που θα μπορούσαν να αποφευχθούν, εάν υπήρχε περισσότερη ευαισθητοποίηση.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα δυνατά σημεία μιας οικογενειακής επιχείρησης;

Ανθεκτικότητα, μακροπρόθεσμη στόχευση, υπομονετικό κεφάλαιο (patient capital), η ίδια η οικογένεια (όταν είναι χωρίς συγκρούσεις) και η παρακαταθήκη/κληρονομιά (legacy).

Σε ένα πρόσφατο άρθρο σας υποστηρίζετε ότι οι γυναίκες που ανήκουν στην ιδιοκτήτρια οικογένεια διορίζονται όλο και περισσότερο σε ηγετικές θέσεις σε οικογενειακές επιχειρήσεις, αλλά οι διευθυντικοί αυτοί ρόλοι δεν συνδυάζονται καλά με σας πολλαπλούς ρόλους που διατηρούν στο πλαίσιο σας οικογένειας και σας προσδοκίες που υπάρχουν για αυτές. Ως εκ τούτου, συχνά παγιδεύονται σε αυτό που αποκαλείται «χρυσό κλουβί». Θα θέλατε να σας δώσετε κάποια παραπάνω στοιχεία, όσον αφορά στα ευρήματα σας έρευνάς σας σχετικά με αυτό το θέμα;

Αυτή η πρόσφατη μελέτη, στην οποία αναφέρεστε, διερευνά τις μοναδικές προκλήσεις και ευκαιρίες για τις γυναίκες σε ηγετικούς ρόλους σε οικογενειακές επιχειρήσεις.

Μεταξύ των βασικών ευρημάτων της περιλαμβάνονται τα εξής:

Δυναμική πολλαπλών ρόλων (multiple role dynamics): Οι γυναίκες στις οικογενειακές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν συχνά το δίλημμα του «χρυσού κλουβιού», καθώς καλούνται να ανακαλύψουν την ισορροπία ανάμεσα στους επαγγελματικούς τους ρόλους με τις παραδοσιακές οικογενειακές προσδοκίες. Οι ρόλοι τους ως κόρες, μητέρες και ηγέτες επιχειρήσεων «μπλέκονται» μεταξύ τους, επηρεάζοντας την εδραίωσή τους ως business leaders.

Αξιολόγηση και νομιμοποίηση: Η μελέτη εμβαθύνει στους τύπους των αξιολογήσεων (οργανικών, σχεσιακών και ηθικών), που ενισχύουν τη διαδικασία νομιμοποίησης των γυναικών στην ηγεσία. Αυτές οι αξιολογήσεις επηρεάζονται από τις δυναμικές εντός της οικογένειας και τους κοινωνικούς κανόνες.

Πορεία μας την ενδυνάμωση: Παρά μας προκλήσεις, η μελέτη διαπιστώνει ότι η ενδυνάμωση των γυναικών μπορεί να ενισχυθεί από μας διαφορετικούς ρόλους μας. Η έγκαιρη έκθεση στον κόσμο του επιχειρείν και η ύπαρξη μας υποστηρικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος είναι κρίσιμα για την ενίσχυση μας εδραίωσης μας αξιοπιστίας μας στην ηγεσία.

Θα μπορούσατε να μας δώσετε κάποια παραπάνω στοιχεία για το Successful Transgenerational Entrepreneurship Practices (STEP) Project Global Consortium, στο οποίο διατηρείτε ρόλο global academic director;

To STEP Project Global Consortium (SPGC) είναι ένα παγκόσμιο δίκτυο πανεπιστημίων, ακαδημαϊκών και επαγγελματιών, που εστιάζει σε διαγενεακές επιχειρηματικές πρακτικές οικογενειακών επιχειρήσεων. Από το 2005, συνεργαζόμενοι ερευνητές εξετάζουν τον τρόπο, με τον οποίο οι οικογένειες καλλιεργούν επιχειρηματικές νοοτροπίες, για να δημιουργήσουν αξία που διαχέεται σε διαφορετικές γενιές. Αναγνωρίζοντας τη μοναδικότητα, την έννοια της «διαγενεακής επιχειρηματικότητας» ως asset, αλλά και ως επιχειρηματική προσέγγιση, αναφορικά με τη διαχείριση πόρων, το SPCG συνδέει μελετητές, προκειμένου να προωθήσει το πεδίο έρευνας και πρακτικής, σχετικά με την οικογενειακή επιχείρηση. Προσφέρει ένα περιβάλλον συνεργασίας για έρευνα και mentorship μεταξύ περισσότερων από σαράντα ιδρυμάτων παγκοσμίως, με στόχο την αποτελεσματική εφαρμοσμένη έρευνα για επιχειρηματικές οικογένειες. Διεξάγει ποιοτικές μελέτες και ποσοτικές έρευνες, έχοντας έρθει σε επαφή με περισσότερες από 10.000 οικογενειακές επιχειρήσεις. Διοικείται από ένα παγκόσμιο συμβούλιο, δέχεται συμβουλές από ξεχωριστό επιστημονικό συμβούλιο και η κατά τόπους διοίκηση γίνεται από περιφερειακά συμβούλια. Κάθε χρόνο, διοργανώνει το Global Family Business Summit, που έχει στόχο να γεφυρώσει τη θεωρία και την πράξη γύρω από την οικογενειακή επιχείρηση.

Τι θεωρείτε πως επιφυλάσσει το μέλλον για τις οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα;

Θα τα συνοψίσω στα εξής:

Προσαρμογή στις παγκόσμιες τάσεις: οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να ευθυγραμμίζονται όλο και περισσότερο με τις παγκόσμιες επιχειρηματικές τάσεις, συμπεριλαμβανομένων του ψηφιακού μετασχηματισμού, της βιωσιμότητας και της κοινωνικής ευθύνης, προκειμένου να παραμένουν επίκαιρες και ανταγωνιστικές τόσο σε τοπική, όσο και σε διεθνή κλίμακα.

Αντιμετωπίζοντας τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις: Καθώς η Ελλάδα συνεχίζει να βιώνει μια οικονομική αναδιάρθρωση, οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, όσον αφορά στην προσαρμογή τόσο σε νέα μέτρα και νομοθετικές πρωτοβουλίες, όσο και στις συνθήκες της αγοράς και θα πρέπει να τοποθετηθούν με τέτοιο τρόπο, που θα τους επιτρέψει να επωφεληθούν από οικονομικά κίνητρα και ευκαιρίες ανάπτυξης.

Αλλαγές γενεών: Με μια σημαντική μετάβαση γενεών στον ορίζοντα, οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις θα δουν μια στροφή τις σύγχρονες δομές διακυβέρνησης και καινοτόμες στρατηγικές, καθώς η επόμενη γενιά θα αναλάβει το τιμόνι, συνδυάζοντας τις παραδοσιακές αξίες με τις σύγχρονες επιχειρηματικές πρακτικές.

Με βάση λοιπόν τα προαναφερθέντα, την τρέχουσα κατάσταση τις οικονομίας τις χώρας και τις αναταράξεις που αντιμετώπισε στο πρόσφατο παρελθόν, τι θα συμβουλεύατε τις οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα;

Στο πλαίσιο της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας, οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στον μετριασμό του κινδύνου μέσω διαφοροποίησης σε συναφείς τομείς, αξιοποιώντας τα υφιστάμενα δυνατά τους σημεία. Η έμφαση στην καινοτομία είναι ζωτικής σημασίας. Η επένδυση σε νέες τεχνολογίες μπορεί να προσφέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και να δημιουργήσει εναλλακτικά κανάλια εσόδων. Η ισχυρή οικογενειακή διακυβέρνηση είναι, επίσης, απαραίτητη συνθήκη για την οικογενειακή σταθερότητα και την επιχειρηματική ανάπτυξη. Οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να αξιοποιήσουν τον «οικογενειακό» χαρακτήρα τους και τα μοναδικά πλεονεκτήματα που διαθέτουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις και αφορούν στη δυναμική των σχέσεων και τη λήψη αποφάσεων. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να διασφαλιστεί η διατήρηση των θεμελιωδών αξιών της επιχείρησης. Να προστατευθεί η κληρονομία, η παρακαταθήκη. Με αυτό τον τρόπο, θα διασφαλιστεί και η διαρκής πιστότητα των εργαζομένων και των πελατών, που αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα σε ταραγμένες περιόδους. Ωστόσο, είναι, επίσης, επιτακτική ανάγκη να ενσωματωθούν νεότερα μέλη της οικογένειας (μεταβίβαση κληρονομιάς/παρακαταθήκης), που μπορούν να προσφέρουν ψηφιακή εξοικείωση και μια διαφορετική νέα οπτική, στοιχεία αναγκαία για την εξέλιξη της επιχείρησης. Για να αντισταθμίσουν τις εγχώριες αβεβαιότητες, οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις θα μπορούσαν, επίσης, να επωφεληθούν από την εξερεύνηση περισσότερων διεθνών αγορών ενισχύοντας τη διεθνή τους παρουσία, διαχέοντας, έτσι, τον κίνδυνο. Η δικτύωση με άλλες οικογενειακές επιχειρήσεις για ανταλλαγή γνώσεων και πιθανές συνεργασίες μπορεί να προωθήσει την καινοτομία και την ανάπτυξη. Ουσιαστικά, οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να υιοθετήσουν μια στρατηγική, που να συνδυάζει τα εγγενή (ιστορικά) πλεονεκτήματά τους με μια δυναμική στάση, όσον αφορά στην καινοτομία και τη συμμετοχή τους στην παγκόσμια αγορά, έχοντας πάντα σαν βάση τις υγιείς χρηματοοικονομικές πρακτικές και τη δέσμευση στις βασικές τους αξίες, με στόχο τη βιώσιμη ευημερία.

Who is who

Ο Δρ Andrea Calabrò είναι συνδιευθυντής του IPAG Entrepreneurship & Family Business Center και καθηγητής Οικογενειακών Επιχειρήσεων και Επιχειρηματικότητας (Family Business & Entrepreneurship) στο IPAG Business School, στη Γαλλία.

Είναι, επίσης, παγκόσμιος ακαδημαϊκός διευθυντής (global academic director) της Successful Transgenerational Entrepreneurship Practices (STEP) Project Global Consortium.) Είναι κάτοχος Ph.D. στη Διοίκηση και Διακυβέρνηση (Management & Governance) από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης «Tor Vergata» και από το 2006, ασχολείται ενεργά με την έρευνα, τη διδασκαλία και την εφαρμογή πρωτοβουλιών για την ανάπτυξη οικογενειακών επιχειρήσεων παγκοσμίως. Είναι συνιδρυτής της Ομάδας Στρατηγικού Ενδιαφέροντος Έρευνας Οικογενειακών Επιχειρήσεων (­Family Business Research Strategic Interest Group- FBR SIG) στην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Management (European Academy of Management -EURAM) και είναι συνιδρυτής και διοργανωτής του Διεθνούς Φόρουμ Έρευνας Οικογενειακών Επιχειρήσεων (International Family Business Research Forum -IFBRF).

Έχει δημοσιεύσει άρθρα για τις οικογενειακές εταιρείες, τη διεθνοποίηση και την εταιρική διακυβέρνηση σε κορυφαία διεθνή περιοδικά, όπως τα: Strategic Management Journal, Entrepreneurship Theory & Practice, Corporate Governance: An International Review, Harvard Business Review (Case Study Collection), Journal of Business Research, Journal of Business Ethics, International Journal of Management Reviews, Family Business Review, International Business Review, Journal of Small Business Management και Journal of Family Business Strategy.

Έχει, επίσης, συνεργαστεί με ιδιοκτήτες και διευθυντές οικογενειακών επιχειρήσεων από διάφορες χώρες, προσφέροντας ενεργή συμβουλευτική και καθοδήγηση σε θέματα σχεδιασμού και διαχείρισης διαδοχής, διαχείρισης συγκρούσεων, ανάπτυξης σε διεθνείς αγορές και σχεδίασης και εφαρμογής δομών και μηχανισμών οικογενειακής διακυβέρνησης.