Εθιμα της Καθαράς Δευτέρας: Από το μπουρανί και τα αλευρομουτζουρώματα, στα...αποκριγιώματα

Τα «αλευρομουτζουρώματα» στο Γαλαξίδι δεν αφορούν μόνο τους ντόπιους αλλά αφορούν όλους όσοι θα βρεθούν εκεί την Καθαρά Δευτέρα. Δεν έχουν μόνο φωτιές σε πλατείες και δρόμους, μουσική, φαγητό, χορό και γλέντι, αλλά οι παρόντες πρέπει να είναι έτοιμοι

Με ρίζες στη Σικελία, ή κατά άλλους στο Βυζάντιο, το έθιμο επαναλαμβάνεται στο Γαλαξίδι από το 1801. Όταν το Γαλαξίδι τελούσε υπό τουρκική κατοχή, οι κάτοικοι περίμεναν τις Απόκριες για να διασκεδάσουν είτε με μάσκες ή απλά έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και ή ώχρα. Στο λιμάνι του Γαλαξιδίου νωρίς την Καθαρά Δευτέρα ξεκινούσε ο «αλευροπόλεμος», το διαβόητο «αλευρομουτζούρωμα», όπου στην αρχή έπαιρναν μέρος μόνο άνδρες, έριχνε ο ένας στον άλλο αλεύρι. Αργότερα συμμετείχαν και γυναίκες. Οι επισκέπτες που δεν ήθελαν να αλευρωθούν έπρεπε οπωσδήποτε να έχουν μια μουτζούρα ή ένα σταυρό στο μέτωπο από βερνίκι παπουτσιών. Όσοι δεν το δέχονταν, γίνονταν αυτομάτως «θύματα» των επίδοξων μουτζουρωμένων. Μέχρι και σήμερα, το έθιμο του «αλευρομουτζουρώματος» παραμένει αναλλοίωτο στο χρόνο και αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες επισκέπτες, μικρούς και μεγάλους καθιστώντας το Γαλαξίδι έναν από τους απόλυτους προορισμούς για την Καθαρά Δευτέρα.

Βλάχικος Γάμος στη Θήβα

Πάνω από 200 χρόνια έχει παράδοση ο «Βλάχικος γάμος» στην Θήβα. Κάθε Καθαρά Δευτέρα πιάνουν από νωρίς τα πόστα τους προξενητάδες, βλάμηδες, συμπεθέρια και για ώρες διαπραγματεύονται σκληρά το προξενιό, την προίκα και τα προικιά, καθώς γίνεται αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου με όλο το τυπικό του.

Όλα ενταγμένα σε ένα έθιμο αναλλοίωτο στο χρόνο, μιας και έχει ρίζες στην εποχή της απελευθέρωσης των ορεινών χωριών, όταν οι τσοπάνηδες βρέθηκαν στον κάμπο. Πέρα από τον τυπικό «βλάχικο γάμο», που κρύβει πολύ γλέντι, όλα είναι προσαρμοσμένα στο κλίμα των ημερών με θέαμα, με πολύχρωμη γαμήλια πομπή, με μουσική από πίπιζες και νταούλια.

Μακρακώμη σε «ινδιάνικους» ρυθμούς

Οι «ινδιάνοι» της Μακρακώμης κρύβουν μια ιστορία πάνω από 65 χρόνια. Ημίγυμνοι καρναβαλιστές, βαμμένοι στα χρώματα της αποκριάς, πάνω και κάτω από τα άρματα, την Καθαρά Δευτέρα κινούνται ανάμεσα σε χιλιάδες ανθρώπους που βρίσκονται εκεί. Οι μουσικές και τα πειράγματα παίρνουν και δίνουν, δημιουργώντας ένα κλίμα διασκέδασης που έχει κερδίσει τις καρδιές των ντόπιων και των επισκεπτών από όλη την Ελλάδα!

Στη Λαμία, η Καθαρά Δευτέρα φιλοξενεί τα κούλουμα, σε διάφορες γειτονιές και χωριά της περιοχής, ενώ ο «Νεομαγνησιώτικος γάμος» συγκεντρώνει το ενδιαφέρον κατοίκων και επισκεπτών. Πρόκειται για δρώμενο στην προσφυγική συνοικία της Νέας Μαγνησίας. Πρόκειται για ένα προξενιό ανάμεσα σε μια προσφυγοπούλα και ένα ντόπιο με πρωτότυπους χιουμουριστικούς διαλόγους, που εξελίσσεται μέχρι τα στέφανα και συνεχίζει με γλέντι.

Οι παραδόσεις στην περιοχή του Τυρνάβου της Λάρισας αναβιώνουν κάθε χρόνο με έθιμα την περίοδο της Αποκριάς που διατηρούνται αναλλοίωτα στον χρόνο. Στον Τύρναβο την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας αναβιώνει το τολμηρό παραδοσιακό έθιμο «μπουρανί».

Πρόκειται για ένα διονυσιακό «έθιμο του φαλλού», το οποίο μαζί με το καρναβάλι του Τυρνάβου προσελκύει επισκέπτες από κάθε γωνιά της Ελλάδας.

Το «μπουρανί» είναι το πιο γνωστό έθιμο της περιοχής και εντάσσεται στις καραναβαλικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται στην Τύρναβο. Οι κάτοικοι του Τυρνάβου γιορτάζουν κάθε χρόνο το «μπουρανί» για να υμνήσουν τη γονιμότητα της γης, τη φύση για τους καρπούς που προσφέρει στους ανθρώπους.

Τι είναι όμως το μπουρανί, που δίνει το όνομά του σε αυτό το οργιαστικό καρναβάλι; Πρόκειται για ένα παραδοσιακό φαγητό της περιοχής: μια σούπα, η οποία φτιάχνεται με τα άγρια χόρτα που αρχίζουν να βγαίνουν στο γύρισμα του χειμώνα προς την άνοιξη.

Το «μπουρανί» και οι καρναβαλικές εκδηλώσεις στον Τύρναβο εντοπίζονται το 1898, ενώ το διονυσιακό «έθιμο του φαλλού» προέρχεται από την Κεφαλλονιά. Η λατρεία, και κυρίως η λιτανεία-περιφορά του φαλλού, ως σύμβολο της γονιμότητας, αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος των διονυσιακών τελετών για την εξασφάλιση της ευκαρπίας και ευγονίας.

Τα πρώτα στοιχεία για την τέλεση του εθίμου εμφανίζονται το 1898.Σε κάθε περίπτωση η σχέση με τα διονυσιακά δρώμενα είναι εμφανής.

Οι Τυρναβίτες γεωργοί κατά κύριο λόγο διατήρησαν αυτό το έθιμο και το διαφύλαξαν παρά τις απαγορεύσεις που δέχτηκε κατά περιόδους. Κάθε χρόνο, την Καθαρά Δευτέρα κατέφθαναν στο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία οι μπουρανίτες σε πομπή, άναβαν φωτιά και ετοίμαζαν το «μπουρανί», μια αλάδωτη χορτόσουπα από τα πρώτα χόρτα της άνοιξης με λίγο ξύδι για να τα νοστιμίζει.

Αυτή την πρόσφεραν στους «μυημένους» και πίνοντας κρασί ή ένα γαλακτόχρουν κράμα ούζου ή τσίπουρου με νερό, άρχιζε ο χορός και τα τραγούδια, οι αστεϊσμοί και τα πειράγματα με άσεμνες βασικά εκφράσεις.

Ο «Αρχιμπουρανίτης» εκλεγόταν από τους παρευρισκόμενους, στόλιζε το κεφάλι του με μια ταινία που συγκρατούσε έναν πήλινο φαλλό και ξεκινούσε πρώτος το χορό. Οι υπόλοιποι με μουτζουρωμένα από καπνιά πρόσωπα, τραγουδούσαν και χόρευαν. Στη μέση στεκόταν ο «Κάβουκας», μασκαρεμένος φορώντας στη μέση του ζώνη από κουδούνια και φαλλικά ομοιώματα. Πολλοί από τους άντρες που συμμετείχαν κρατούσαν στα χέρια τους φαλλούς, σαν σκήπτρα κατασκευασμένα από ξύλο ή πηλό ή ακόμα και από ψωμί και που αποτελούσαν το κυριότερο τελετουργικό σύμβολο.

Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ το μέλος του Συλλόγου Γαϊτανάκι-Μπουρανί Βασίλης Τσόλας το φετινό «μπουρανί» της Καθαράς Δευτέρας μαζί με τις καρναβαλικές εκδηλώσεις στον Τύρναβο, αναμένεται να διατηρήσουν την μακρόχρονη επιτυχία, καθώς το ενδιαφέρον του κόσμου τόσο της περιοχής όσο και από την υπόλοιπη Ελλάδα είναι μεγάλο.

Ο Σύλλογος φέτος έχει εδώ και καιρό ξεκινήσει τις προετοιμασίες για την διοργάνωση του εθίμου, ενώ κατά την διάρκεια της καρναβαλικής παρέλασης την Κυριακή, τα μέλη του θα βρίσκονται στο τέλος της παρέλασης δίνοντας το δικό τους στίγμα.

Το φετινό Καρναβάλι του Τυρνάβου έχει ως θέμα την «Επιστροφή στις ρίζες». «Η ιδέα, γεννήθηκε ως ανάγκη να αντισταθμίσουμε την τεχνολογική – διαδικτυακή εξάρτηση που επικρατεί στις μέρες μας και να επιστρέψουμε στο παρελθόν, στις ρίζες μας, να ενωθούμε με τα εθιμικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την πόλη μας, αλλά για πολλούς και κυρίως για τους νέους παραμένουν άγνωστα. Θα αναβιώσουν δρώμενα που είχαν παραμεληθεί με την πάροδο του χρόνου», τόνισε από την πλευρά της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αντιδήμαρχος Πολιτισμού του δήμου Τυρνάβου Μαμανού Ευγενία. Η ίδια είπε ότι η φετινή συμμετοχή του κόσμου, αλλά και των επισκεπτών αναμένεται μαζική, τόσο από την περιοχή της Θεσσαλίας αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδας.

Σημειώνεται πως σατιρικά δρώμενα που στηρίζονται στον αυτοσχεδιασμό παρουσιάζονται από ομάδες καρναβαλιστών το Σάββατο, ενώ αποκορύφωμα των εκδηλώσεων, η μεγάλη παρέλαση το βράδυ της Κυριακής. Φέτος, σύμφωνα με το πρόγραμμα του δήμου Τυρνάβου, τα μοναδικής έμπνευσης άρματα και οι πρωταγωνιστές της βραδιάς, οι καρναβαλιστές θα κατακλύσουν τους δρόμους της πόλης και «ο βασιλιάς του καρναβαλιού, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου θα καεί και συμβολικά μαζί του θα καεί και ο πόλεμος, στέλνοντας έτσι το Τυρναβίτικο Καρναβάλι ένα ηχηρό αντιπολεμικό μήνυμα».

Αποτελούν έναν μοναδικό θεσμό με ρίζες στην αρχαιότητα. Τα αποκριγιώματα στη Γέργερη είναι ένα από τα δρώμενα των ημερών, αναπαριστώντας μυστήρια και τελετές που παραπέμπουν στον κύκλο της ζωής, τον γάμο, την κηδεία αλλά και την ιστορία, όπως και την πολιτισμική ταυτότητα του τόπου, το όργωμα, τη σπορά.

Όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του Συλλόγου Βαρελοφρόνων, Πολιτισμού και Ανάπτυξης Γέργερης, Μανώλης Κουτεντάκης, το καλωσόρισμα στα «Αποκριγιώματα» που αποτελούν σημείο συνάντησης ανθρώπων απ' όλη την Κρήτη και όχι μόνο, γίνεται ανήμερα της Καθαρά Δευτέρας με κέρασμα ρακής και το λεγόμενο μουτζούρωμα, το βάψιμο δηλαδή του προσώπου όλων των επισκεπτών σαν σημάδι συμμετοχής στο έθιμο.

«Αν βρεθείς στη Γέργερη την Καθαρά Δευτέρα θα χορέψεις τον αρκουδίστικο χορό, έναν παραδοσιακό άναρχο χορό της Γέργερης. Θα ζήσεις τους αρκουδιάρηδες που είναι τραγόμορφοι κουδουνοφόροι, δεμένοι με σχοινιά μεταξύ τους με τον επικεφαλή της ομάδας να προσπαθεί να τους οδηγήσει, δημιουργώντας ένα πανδαιμόνιο με τους ήχους των κουδουνιών τους χορεύοντας υπό την υπόκρουση του αρκουδίστικου χορού στο δικό τους ξέφρενο ρυθμό δίπλα από το πλήθος» ανέφερε ο κ. Κουτεντάκης.

Η αναβίωσή των δρώμενων γίνεται στον κεντρικό δρόμο της Γέργερης διατηρώντας την παράδοση και την πολιτισμική αξία του τόπου, ενώ ανάμεσα στα δρώμενα που περιλαμβάνονται στο ξέφρενο πρόγραμμα της ημέρας που έχει μεγάλες δόσεις αυτοσχεδιασμού, είναι το δρώμενο του γάμου στο οποίο διακωμωδείται το μυστήριο της εκκλησίας, αλλά και η «κηδεία» που αποτελεί μια παρωδία με την εκφορά του νεκρού. Επίσης περιλαμβάνεται το όργωμα και η σπορά με το αλέτρι, σαν σύμβολο του μόχθου του αγρότη να μετατρέπεται σε ένα αποκριάτικο εργαλείο.

«Στα Αποκριγιώματα στον τόπο μας, όσοι έρχονται, απολαμβάνουν και τα αποκαλούμενα αλευρώματα, τους φασκομηλάδες με την συμμετοχή και του Δημοτικού Σχολείου Γέργερης, τους φαντάρους με τις αστείες διαταγές του λοχαγού τους και τέλος τις τσιγγάνες οι οποίες με τους ήχους της λατέρνας τους, μας ταξιδεύουν σε παλαιότερες εποχές» πρόσθεσε ο Μανώλης Κουτεντάκης.

Τα μουτζουρώματα και ο αρκουδίστικος χορός στη Γέργερη, αποτελούν χαρακτηριστικό της ταυτότητας της κουλτούρας της περιοχής, έχοντας την διάσταση μιας πραγματικής λαϊκής γιορτής και συνάντησης, μιας συνύπαρξης και εξωτερίκευσης των ανθρώπινων σχέσεων, όχι μόνο μεταξύ των συγχωριανών, αλλά και όσων κάθε χρόνο , φτάνουν στη Γέργερη από κάθε σημείο της Κρήτης και όχι μόνο.

«Στα Αποκριγιώματα της Γέργερης φέτος θα παρουσιαστούν και δρώμενα από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Βώλακα Δράμας. Οι "Αράπηδες" ή "Χαράπια", μια ομάδα ατόμων που φορούν κάπα από δέρμα ζώου, καμπούρα στην πλάτη και κρεμασμένα στη μέση τους κουδούνια και ένα ρόπαλο, συνοδευόμενοι από τον τσαούση και τη νύφη» ανέφερε ο κ. Κουτεντάκης, συμπληρώνοντας ότι οι αρκούδες, δρουν κατά ομάδες με αρχηγό τον αρκουδιάρη και τόσο η εμφάνιση, όσο η κίνηση τους παραπέμπουν και αυτές σε Διονυσιακά δρώμενα.

Η έναρξη έχει οριστεί για τις 12:00 το μεσημέρι και το τελευταίο δρώμενο στις 16:00, ενώ και μετά τις 16:00 θα ακολουθήσει παραδοσιακό γλέντι. Την ευθύνη διοργάνωσης, σε συνεργασία με τον Δήμο Γόρτυνας και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γέργερης, έχει ο Σύλλογος Βαρελοφρόνων Πολιτισμού και Ανάπτυξης της περιοχής στα πλαίσια του τοπικού προγράμματος «Leader». Η διοργάνωση γίνεται με την στήριξη του «Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης: Η Ευρώπη επενδύει στις Αγροτικές Περιοχές», με την συγχρηματοδότηση Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Γενίτσαροι και Μπούλες στη Νάουσα, Κουδουνοφόροι στο Σοχό και παρελάσεις με άρματα κλέβουν την παράσταση την Καθαρά Δευτέρα στη βόρεια Ελλάδα καθώς συνοδεύουν τις παραδοσιακές εκδηλώσεις για τα κούλουμα και ρίχνουν την αυλαία των καρναβαλικών εκδηλώσεων. Την ίδια στιγμή στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της ημέρας στο Φράγμα της Θέρμης θα παρουσιαστεί και θα χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά για την προετοιμασία της φασολάδας η μεγαλύτερη τροχήλατη κατσαρόλα διαμέτρου τριών μέτρων και χωρητικότητας 700 λίτρων. Τον τόνο της ημέρας θα δίνουν φυσικά οι λαγάνες, οι χαρταετοί, τα σαρακοστιανά εδέσματα και τα λαϊκά παραδοσιακά και ρεμπέτικα υπαίθρια γλέντια στις εκδηλώσεις των δήμων ενώ καρναβαλικές παρελάσεις θα γίνουν στην Άσσηρο Θεσσαλονίκης και τα Σήμαντρα της Χαλκιδικής.

Βγάζουν τον «πρόσωπο» οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες στη Νάουσα

Χωρίς τον «πρόσωπο», την ιδιαίτερη αυτή μάσκα που χαρακτηρίζει το μοναδικό δρώμενο «Γενίτσαροι και Μπούλες», θα κυκλοφορήσουν σήμερα στους δρόμους και τις γειτονιές της Νάουσας τα μπουλούκια των μεταμφιεσμένων με τις φουστανέλλες και τις γυναικείες στολές. Το δρώμενο, σε μια πιο χαλαρή και ανάλαφρη εκδοχή του, θα λάβει και πάλι χώρα με χορό και μουσική από ζουρνάδες και νταούλια, φαγητό και ποτό έξω από τα σπίτια, μικρά γλέντια στους δρόμους και τα στενά της πόλης.

Με τον τρόπο αυτό πέφτει η αυλαία των καρναβαλικών εκδηλώσεων που στην περιοχή έχουν έντονο παραδοσιακό χρώμα καθώς το έθιμο χρονολογείται από τον 18ο αιώνα και οι ρίζες του ανιχνεύονται σε διονυσιακές αρχές της αρχαίας Ελλάδας.

Η μεγάλη παρέλαση των Κουδουνοφόρων στο Σοχό - Το έθιμο της συγχώρεσης

Ξεχωριστή σημασία έχει το δρώμενο «Κουδουνοφόροι», στον Σοχό του νομού Θεσσαλονίκης, που αποτελεί την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής. Ντυμένοι με στολές που φτιάχνονται από δέρματα ζώων και ζωσμένοι με κουδούνια, οι κουδουνοφόροι καρναβαλιστές χορεύουν και τραγουδούν από τις 11 το πρωί έως τη 1 το μεσημέρι συμπαρασύροντας τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής.

Θα ακολουθήσει μοίρασμα φασολάδας και σαρακοστιανών εδεσμάτων και από τις 2:30 το μεσημέρι ξεκινά το «Προσταβάνι», όπως αποκαλούν οι ντόπιοι το έθιμο της συγχώρεσης με το μοίρασμα πορτοκαλιών και το χειροφίλημα στους γηραιότερους.

Επίσης, στην 'Ασσηρο του δήμου Λαγκαδά στις 12:30 το μεσημέρι της Καθαρά Δευτέρας θα ξεκινήσει η παρέλαση των καρναβαλιστών που διοργανώνονται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ασσήρου, ενώ θα ακολουθήσει αποκριάτικο γλέντι και σαρακοστιανά εδέσματα.