Ηρωική και παθητική ελεγεία εκπεσούσης έννοιας

Ηρωική και παθητική ελεγεία εκπεσούσης έννοιας25.03.2018Άρθρα

Η επωνυμία «λεβεντιά» που μας «κληροδοτείται» από την εποχή της Τουρκοκρατίας

Από τον
Νίκο Βασιλείου*

Ηρωικά και Παθητικά»: Ετσι τιτλοφορεί το πρώτο μέρος, την «απαρχή», όπως έλεγε ο ίδιος ο Καλομοίρης, της 1ης Συμφωνίας του, που έμελλε να απαθανατιστεί με την επωνυμία «Συμφωνία της Λεβεντιάς».

Εκ πρώτης όψεως, το διακύβευμα μοιάζει πολύ ξεκάθαρο και πρωτογενές. Στην αυγή μιας νέας εποχής, ενός καινούργιου αιώνα, ενός αιώνα στη διάρκεια του οποίου αναζωπυρώθηκαν ακραίες εθνοπατριωτικές, θρησκευτικές

και κοινωνικοπολιτικές αντιπαραθέσεις, ένας νέος καλλιτέχνης εμπνέεται από ιδεώδη που συντάσσονται με τον εν γένει πνευματικό και κοινωνικό περίγυρό του και δίνει μορφή και άκουσμα σε μια συνειδησιακή κατάσταση που περισσότερο από ποτέ, εκείνη την περίοδο, αποκτά μια ξεκάθαρη ταυτότητα: η ανακατανομή των συνόρων των χωρών παγκοσμίως μέσω αγώνων που τροφοδοτούνται από την ακόρεστη και ασίγαστη φλόγα που σιγοκαίει σ’ όλες τις «πληγωμένης αξιοπρέπειας» -από την τριβή του ιστορικού κονιορτού- εθνότητες για την ανάκτηση κάποιου «χαμένου κλέους», μιας «μεγάλης ιδέας».

Η επωνυμία «λεβεντιά», λεξικολογικά πάντα συναφής της αντρειοσύνης, της μακροθυμίας, της γενναιότητας, της γαλαντομίας και άλλων ευγενών ποιοτήτων, μια λέξη που μας «κληροδοτείται» από την εποχή της Τουρκοκρατίας -άρα και ετυμολογικά de facto συνώνυμη του επαναστάτη-, είναι το ιδεολογικό υπόβαθρο, η idee fixe του έργου.

«Ποιος είναι ο λεβέντης»; O αρρενωπός, ο γεροδεμένος άνδρας, ιδίως ο νέος με ωραίο παράστημα, αυτός που τον χαρακτηρίζουν η γενναιότητα, η τόλμη...
Οσον αφορά την ετυμολογία της λέξης, αναφέρεται ότι προέρχεται από την τουρκική λέξη levend, που σημαίνει όμορφος, δυνατός νεαρός. Λέξη η οποία με την κατάληξη -ης, από τα περσικά, μας δίνει το ουσιαστικό λεβέντης για το αρσενικό και λεβέντισσα για το θηλυκό γένος (συνώνυμο: παλικάρι, ανδρείος, που σημαίνει ο άνδρας που διαθέτει ωραία εξωτερική εμφάνιση και υπερήφανο παράστημα, που τον θαυμάζει κανείς βλέποντάς τον, ο άνδρας που συμπεριφέρεται με γενναιοδωρία στους άλλους ή που διακρίνεται, ξεχωρίζει για την κοινωνικότητα).

Σχετικά με την ετυμολογία της λέξης πληροφορούμαστε ότι από τον τουρκικό τύπο levend προέρχεται η ιταλική λέξη leventi, που δήλωνε ένα σώμα ναυτών πυροβολητών με πειρατές από την Ανατολή. Στον Μεσαίωνα η λέξη δήλωνε, μεταξύ άλλων, τον απείθαρχο νέο, το παράτολμο παλικάρι.

Η σημερινή σημασία συγκέντρωσε όλα τα θετικά χαρακτηριστικά της ανδρείας, της γενναιότητας και του φιλότιμου, δίνοντας στη λέξη τόσο ιδιαίτερο σημασιολογικό περιεχόμενο, ώστε να είναι σχεδόν αδύνατη η απόδοσή της σε ξένες γλώσσες.
Μοιραία, όπως και οτιδήποτε παρουσιαζόταν με ξεκάθαρο περίγραμμα και απαιτούσε ποιότητες ανθρωπιάς, αυτοσεβασμού και κοινωνικότητας, υγιούς σύνδεσης με το παρελθόν και όχι ωφελιμιστικής κατασπάραξης του παρόντος, θα γνώριζε την οξειδωτική φθορά των τοξικών εκχυμώσεων μιας «νέας τάξης» πραγμάτων. Με τον καιρό ο όρος άρχισε να εκπίπτει, μπαινοβγαίνοντας ως πρόθεμα σε σωρεία, από άσχετων ως και εξ υποβολιμαίας προθέσεως περιστάσεων, φτάνοντας και σε εννοιολογικά ναδίρ, ως και στον ζόφο της προσβλητικής βρισιάς.

Η χάλκευση του πατριωτισμού σε εθνικιστική ζέση, ένα προσφιλές σπορ των ημερών, επαναφέρει στο προσκήνιο όχι μόνο τον όρο, αλλά και την αδήριτη ανάγκη της αναπροσαρμογής μας όχι μόνο στον όρο αυτόν καθ’ αυτόν, αλλά σε οτιδήποτε μας παραδίδεται από το παρελθόν, όχι μόνο για χρησικτησία, κυρίως τουριστικής εκμετάλλευσης, αλλά για εποικοδομητική αυτοκριτική, ξερίζωμα των ταλανιστικών εντός μας ζιζανίων, διάθεση να μετουσιώσουμε το αγωνιστικό πνεύμα του πολέμου - τώρα που, περισσότερο από ποτέ, κάθε πόλεμος θεωρείται εξ ορισμού χαμένος, μια και χάνουν πάντα η ανθρωπότητα και το σύνολο των κατακτήσεων του πολιτισμού και κάθε πολέμου μεταξύ ανθρώπων σε πόλεμο με τις κατώτερες ποιότητές μας, τις μικρόψυχες συνθηκολογήσεις μας με τα συμφεροντολογικά σκοτάδια και την εγωιστική μονομανία μας.

Κι αν θα ’θελε εν τέλει κανείς να δει πέρα από την εννοιολογική σύμβαση που επιτάσσεται κατά το δοκούν ανά τους αιώνας, θα μπορούσε να πει -χωρίς κουμπούρια και φισεκλίκια, χωρίς λάβαρα και παράτες- το εξής: «Λεβεντιά» είναι ένα συνονθύλευμα από ουσιαστικές συμπεριφορές σ’ εμάς, στους γύρω μας, σε όσους αγαπούμε και δεν αγαπούμε... στο πριν, το μετά... στους προγόνους μας «ένδοξους» και «άδοξους». Ενα συνονθύλευμα των πιο ξεχωριστών αποσταγμάτων ζωής, συλλεγμένων στις πιο σπουδαίες τις ώρες, από κείνες της σύλληψης, της γέννησης, της δημιουργίας, του στοχασμού, ως κι εκείνες της έκπτωσης, της συντριβής και του αναπόδραστου τέλους.
Συμφωνία της Λεβεντιάς 2ο μέρος, «... το κοιμητήρι στη βουνοπλαγιά...».

*Μουσικός