Το ιστορικό Κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου στην Ερμούπολη της Σύρου

Το νησί απέκτησε το πρώτο νεκροταφείο το 1824. Στην πορεία έγιναν σημαντικές αλλαγές, όπως η ανέγερση του ναού και της Ιερατικής Σχολής, η οποία αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως οστεοφυλάκιο

Η Σύρος, με την πλούσια αστική, εμπορική και βιομηχανική ιστορία της, κατέχει ξεχωριστή θέση στην εξέλιξη του ελληνικού κράτους μετά την Εθνεγερσία του 1821. Ανάμεσα στα σπουδαία κτίσματα τα οποία, από αρχιτεκτονικής άποψης, συμβολίζουν ακόμα και σήμερα την ακμή και τον αλλοτινό της πλούτο, ασφαλώς θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και το Κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου στην Ερμούπολη, στην πρωτεύουσα του νησιού.

Ηταν το 1824, όταν το νησί απέκτησε το πρώτο του κοιμητήριο. Η περαιτέρω ανάπτυξη του οικισμού είχε αποτέλεσμα το κοιμητήριο να μεταφερθεί το 1834 στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα. Στην πορεία σημειώθηκαν και άλλες σημαντικές αλλαγές, πρώτη εκ των οποίων ήταν η ανέγερση του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου το 1839, ενώ μερικά χρόνια αργότερα χτίστηκε κοντά στον ναό η Ιερατική Σχολή, η οποία όμως στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά ως οστεοφυλάκιο. Η εξάπλωση του οικισμού δημιούργησε νέες ανάγκες, γεγονός που είχε αποτέλεσμα να αρχίσουν το 1857 οι διαδικασίες για τη μεταφορά του σε κάποιο άλλο σημείο του νησιού. Ωστόσο οι κινήσεις αυτές δεν τελεσφόρησαν και το κοιμητήριο παρέμεινε στη θέση του.

ΤΑΦΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Η περιήγηση εντός του κοιμητηρίου αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να θαυμάσουμε αρκετά από τα εξαιρετικά ταφικά μνημεία με τις σπάνιας αξίας επιτύμβιες πλάκες και στήλες, που από μόνα τους αποτελούν δείγματα μιας καλαίσθητης υψηλής τέχνης. Συγχρόνως, έχουμε και την ευκαιρία να αντλήσουμε πληροφορίες για την ιστορία της Σύρου κατά τον 19ο αιώνα. Στον χώρο αυτό έχουν ενταφιαστεί εκπρόσωποι των πιο ονομαστών οικογενειών, οι οποίες συνέβαλαν στην απελευθέρωση της Ελλάδας και στην ανοικοδόμηση του νέου ελληνικού κράτους, όπως οι οικογένειες Μαυροκορδάτου, Μπενάκη, Αντωνιάδη, Ροδοκανάκη κ.ά. Πολύτιμος οδηγός σε αυτή την περιήγηση αποδεικνύεται το εμπεριστατωμένο κείμενο της αρχαιολόγου Πέπης Γαβαλά και τα κατατοπιστικά στοιχεία που αυτό περιέχει. Η κυρία Γαβαλά άρχισε το 1982, μαζί με τους συνεργάτες της, να καταγράφει με κέφι και αγάπη για την Ερμούπολη και την ιστορία της τα μνημεία του κοιμητηρίου.

ΜΑΥΣΩΛΕΙΑ

Το Κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου είναι οργανωμένο σε επτά τομείς. Οι τομείς ξεχωρίζουν στη γενική άποψη. Ο ξεχωριστός χώρος των μαυσωλείων έχει είσοδο στη ΒΑ γωνία του. Εκεί υπάρχουν 56 μεγαλόπρεπα μαυσωλεία, τα οποία ανήκουν στις επιφανέστερες οικογένειες της Ερμούπολης και ανεγέρθησαν κυρίως κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Οι αρχιτεκτονικοί τύποι και ο γλυπτός διάκοσμος προσφέρουν σημαντικά στοιχεία στην Ιστορία της Τέχνης. Δυστυχώς, μόνο δέκα από αυτά τα μνημεία φέρουν την υπογραφή των δημιουργών τους, κυρίως Ελλήνων και ιδιαίτερα Τηνίων, επηρεασμένων από το ρεύμα του κλασικισμού. Οι πιο σημαντικοί, τους οποίους αξίζει να αναφέρουμε, ήταν οι Φυτάλης, Βιτάλης, Σπανός και ο Ιταλός A. Canessa.

Ανάμεσα στα θαυμάσια μαρμάρινα επιτάφια μνημεία του τομέα αυτού ξεχωρίζουν οι λάρνακες, που έχουν χαρακτήρα καθαρά διακοσμητικό. Στο κάλυμμά τους φέρουν ολόγλυφες μορφές ή αγγέλους ή σταυρούς, όπως είναι το επιτύμβιο μνημείο του Βλαδίμηρου Ιωάννη Αντωνιάδη, που στις τέσσερις πλευρές του βάθρου φέρει ανάγλυφες παραστάσεις από τη ζωή της οικογένειας και την αναγγελία του θανάτου του μικρού Βλαδίμηρου, καθώς και το επιτύμβιο μνημείο της οικογένειας Ροδοκανάκη, στο βάθρο του οποίου υπάρχουν τα ανάγλυφα οικόσημα της οικογένειας.
Επίσης, το μνημείο της οικογένειας Αυγερινού, όπως και της οικογένειας Δημ. Ν. Βαφιαδάκη, με λάρνακες συνδυασμένες με ολόγλυφους αγγέλους, ή της οικογένειας Κορωνιού, που αποτελείται από λάρνακα και ανακεκλιμένη γυμνή μορφή, οι οποίες συμβολίζουν έννοιες όπως η αιωνιότητα. Συχνά απαντώνται ναϊδιόσχημα μνημεία ιωνικού ή δωρικού ρυθμού ή χριστιανικού τύπου, όπως είναι, π.χ., ο ναΐσκος της οικογένειας Νικηφόρου Γεωργιάδη, με εγχάρακτη διακόσμηση.

ΤΑ ΚΙΒΩΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΤΥΜΒΙΕΣ ΠΛΑΚΕΣ

Ιδιαίτερη κατηγορία μνημείων αποτελούν τα κιβώρια. Πρόκειται για ναΐσκους χωρίς τοίχους, μόνο με τέσσερις κίονες δωρικού ή ιωνικού ρυθμού, όπως το κιβώριο της οικογένειας Ελπιδ. Λαδόπουλου, όπου στο κέντρο δεσπόζει ολόγλυφος άγγελος, ενώ το βάθρο κοσμούν ανάγλυφα πορτρέτα μελών της οικογένειας και άγγελοι.
Πάντως, το πιο συνηθισμένο είδος μνημείων είναι οι επιτύμβιες στήλες διάφορων τύπων, που φέρουν πλούσια ανάγλυφη διακόσμηση. Ιδιαίτερα σημαντικές όχι μόνο για τα γλυπτά στοιχεία που διασώζουν, αλλά και για τις επιγραφές οι οποίες προσφέρουν πλήθος ιστορικών πηγών, λογοτεχνικών κειμένων και στοιχείων που βοηθούν στη συγκρότηση των γενεαλογικών δέντρων, είναι οι επιτύμβιες πλάκες. Βρίσκονται σε όλους τους τομείς του κοιμητηρίου, ενώ υπήρχαν αρκετές και εκτός κοιμητηρίου, συγκεντρωμένες στον δρόμο έξω από αυτό.
Η παλαιότερη πεζή αναγραφή που σώζεται προέρχεται από το 1838 και το παλαιότερο επιτύμβιο επίγραμμα είναι του 1837. Ολες οι επιγραφές δίνουν πολλές πληροφορίες για την επίγεια ζωή, το έργο και τις αρετές του αποθανόντος.

Τα μοιρολόγια και το δημοτικό τραγούδι αποτέλεσαν πηγές έμπνευσης για τα επιγράμματα

Ιδιαίτερα για τα επιτύμβια επιγράμματα, πηγή έμπνευσης είναι συνήθως το δημοτικό τραγούδι και κυρίως τα μοιρολόγια. Είναι δημιουργίες γνωστών Ερμουπολιτών που συνήθιζαν να δημοσιεύουν επικήδειους λόγους, όπως φαίνεται από τον Τύπο της εποχής. Τις επιτύμβιες πλάκες κοσμούν πλήθος ανάγλυφων διακοσμητικών στοιχείων και παραστάσεων: σταυροί, άγγελοι, λύχνοι, στέφανοι, ιστιοφόρα, πεταλούδες-ψυχές, εμβλήματα, βλαστοί, άκανθες, ταινίες κ.λπ.
Συγκεκριμένα, στην επιτύμβια πλάκα της Ιωάννας Μπογιατζή, στον τομέα που βρίσκεται ανατολικά του χώρου των μαυσωλείων, σώζεται η ανάγλυφη παράσταση του αγγέλου, καθώς η επιγραφή είχε, δυστυχώς, φθαρεί. Η επιγραφή που σώζεται όμως στην επιτύμβια πλάκα του εμπόρου Νικολάου Καρδίτση από τη Σίφνο δηλώνει πολλά στοιχεία για τη ζωή του, όπως και η ανάγλυφη διακόσμηση με την προτομή του Ερμή. Δύο εξαιρετικής τέχνης ανάγλυφοι στέφανοι βρίσκονται στις επιτύμβιες πλάκες των οικογενειών Λ. Γεωργίου και Αναργύρου Αναγνωστόπουλου, όπου η επιγραφή δίνει στοιχεία για την οικογένεια και κυρίως για τον ίδιο τον τραπεζοκτηματία Ανάργυρο Αναγνωστόπουλο, που ήταν από τους πρώτους οικιστές της Ερμούπολης και καταγόταν από τον Αγιο Πέτρο Κυνουρίας.

ΑΝΑΓΛΥΦΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Ανάγλυφη παράσταση ιπτάμενου αγγέλου κοσμεί την επιτύμβια πλάκα του Επτανήσιου εμπόρου Ν. Κλάδη. Πλούσια η ανάγλυφη διακόσμηση: στέφανος, σπαθί και θηκάρι, ψυχή και παράσημα, παράσταση αγγέλου στην επιτύμβια πλάκα του Γιαννιώτη λοχαγού της Δεύτερης Φάλαγγος Σπυρίδωνος Ζέρβα, που βρισκόταν έξω από το κοιμητήριο. Παράσταση στέφανου και χεριού που κρατά γραφίδα κοσμεί την πλάκα του εικοσαετούς Χιώτη Στ. Δρόσου. Ακόμα ένας ανάγλυφος άγγελος είναι τοποθετημένος στην επιτύμβια πλάκα του Κρητικού εμπόρου Εμμανουήλ Βολανάκη. Αλλά και στην πλάκα του Θεσσαλού εμπόρου Γ. Δ. Αποστολίδη ένας όρθιος λυσίκομος άγγελος θρηνεί, όπως και στην εκτός των τομέων πλάκα του επίσης εμπόρου Αντωνίου Κασσαβέτη από τη Ζαγορά. Παράσταση ιστιοφόρου κοσμεί την επιτύμβια πλάκα του ναυπηγού Σωκράτη Κρυστάλη και τα εργαλεία του επαγγέλματος την πλάκα του Χιώτη γλύπτη Φραγκούλη Ταλιαδούρου. Ανάγλυφος στέφανος και εγχάρακτες σημαίες κοσμούν την πλάκα του Εφέσιου Αντωνίου Τζιρμπίνου. Ανάγλυφα παράσημα, σπαθί - θηκάρι, άγκυρα, διαβήτης στην εκτός των τομέων πλάκα του Ιππότη του Σωτήρος, ευπατρίδη των Ψαρών και δημοτικού συμβούλου Ερμούπολης Δημητρίου Κάλαρη. Ακόμα ένα ιστιοφόρο στην πλάκα του επίσης Ψαριανού πλοιάρχου Ιωάννη Διακογιάννη, όπως και στην πλάκα άλλου ενός θαλασσοπόρου Υδραίου, του Βασιλείου Καμίνη. Μια ανάγλυφη κουκουβάγια στην πλάκα του Ερμουπολίτη γιατρού Ιωάννη Ζαννή και μία παράσταση έφιππου νέου στην πλάκα της Ειρήνης Κοντογιάννη. Μία παράσταση ιστιοφόρου στην πλάκα του Χιώτη Μιχαήλ Ποτού και, τέλος, η υπέροχη γυναικεία μορφή της πλάκας του Ιωσήφ Αμοιραδάκη.

ΠΡΩΤΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ

Οι πρώτοι ανθρώπινοι οικισμοί στη Σύρο ανάγονται στην τρίτη χιλιετία. Κατά την κλασική και την ελληνιστική εποχή η Σύρος εντάσσεται στην Αθηναϊκή Συμμαχία, με δικό της όμως νόμισμα και δική της διοίκηση. Στις αρχές του 13ου αιώνα η Σύρος κατακτάται από τους Λατίνους και υπάγεται πλέον στο Δουκάτο της Νάξου, επικεφαλής του οποίου είναι ο Βενετός Μάρκος Σανούδος. Στις αρχές του 18ου αιώνα ο πληθυσμός του νησιού αγγίζει τις 4.000, ενώ παρουσιάζεται μεγάλη ανάπτυξη στη ναυτιλία και στο εμπόριο.

Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 οι πρόσφυγες από τη Σμύρνη και το Αϊβαλί, αλλά και από τα γύρω νησιά, κυρίως από τη Χίο και τα Ψαρά, βρίσκουν καταφύγιο στο νησί, όπου χτίζουν τις πρώτες κατοικίες και τον πρώτο ορθόδοξο ναό.
Η ακμή του νησιού βρίσκεται πλέον στα πρώτα της βήματα. Σταδιακά η Ερμούπολη μετατρέπεται σε μια πόλη-κόσμημα, με έντονους ρυθμούς ζωής και αρχιτεκτονικό μεγαλείο, ενώ η εμπορική δραστηριότητα ολοένα και αυξάνεται. Το 1889 η πόλη έχει φτάσει πλέον τους 22.000 κατοίκους. Η δε Ερμούπολη μετατρέπεται σε μια πόλη θαύμα. Τομείς όπως η βιοτεχνία, η ναυτιλία, η οικοδομική δραστηριότητα, η βυρσοδεψία, οι καλλιέργειες κ.ά. αναπτύσσονται με εντυπωσιακούς ρυθμούς.

Η ΑΝΘΗΣΗ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Συγχρόνως, άνθηση γνωρίζει και ο τομέας του πολιτισμού, καθώς ιδρύονται σχολεία, καλλιτεχνικοί σύλλογοι και θέατρα. Το θέατρο Απόλλων, τα νεοκλασικά κτίρια, οι πλατείες και οι εκκλησίες του νησιού αρχίζουν να αντανακλούν αυτή την πολιτισμική άνοιξη του νησιού. Η Σύρος αρχίζει να αναγνωρίζεται για τα ξακουστά επιτεύγματά της, όπως η πρώτη όπερα, το πρώτο Εμποροδικείο της Ελλάδας, που ιδρύθηκε στο νησί το 1826, το πρώτο γυμνάσιο, που ιδρύθηκε το 1833 -από το οποίο αποφοίτησε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος-, το πρώτο Πρωτοδικείο (1834), τα πρώτα λοιμοκαθαρτήριο, επιμελητήριο και τυπογραφείο, η πρώτη ναυτιλιακή εταιρία που ιδρύθηκε το 1857, αλλά και οι πρώτες μηχανοκίνητες βιομηχανίες, όπως η υφαντουργία και η βυρσοδεψία. Με το πέρασμα του χρόνου η Σύρος άρχισε να παρακμάζει, αφήνοντας ωστόσο ακέραια τα δημιουργήματα του παρελθόντος, ζωντανά παραδείγματα μιας ένδοξης εποχής.

Από την Εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια