S&P για Ελλάδα: Το «κλειδί» των μεταρρυθμίσεων και τα πρωτογενή πλεονάσματα

Την ευχάριστη έκπληξη να αναβαθμίσει τις προοπτικές (outlook) της ελληνικής οικονομίας σε θετικές (positive) από σταθερές (stable) έκανε το βράδυ της Παρασκευής (19/4) η Standard and Poor’s. Παράλληλα, διατήρησε αμετάβλητη την αξιολόγηση, σε μία λογική κίνηση, λαμβάνοντας υπόψη ότι είναι ακόμη «φρέσκο» το upgrade στην επενδυτική βαθμίδα, που σήμανε η αλλαγή του rating από ΒΒ+ σε ΒΒΒ-, τον περασμένο Οκτώβριο.

Στην έκθεσή του ο αμερικανικός οίκος αναφέρει ότι η συνεχιζόμενη δυναμική των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα είναι το «κλειδί»

για τη διατήρηση των βελτιωμένων οικονομικών αποτελεσμάτων. Η αύξηση των επενδυτικών ροών που συνδέονται με έργα του NextGenerationEU θα στηρίξει την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά την περίοδο 2024-2027, η οποία η S&P υπολογίζει ότι θα είναι κατά μέσο όρο στο 2,4%. Αναμένει, δε, ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να εφαρμόζει διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που υποστηρίζουν θετικά μεσοπρόθεσμα οικονομικά και δημοσιονομικά αποτελέσματα.

Η συνεχιζόμενη δυναμική, συμπεριλαμβανομένης της πλήρους αξιοποίησης των συνδεδεμένων κονδυλίων του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), είναι κεντρικής σημασίας για τους στόχους της κυβέρνησης να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, την ανθεκτικότητα της κυβέρνησης και την ικανότητα μεταφοράς χρέους.

Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρεί ότι οι βασικοί τομείς των συνεχιζόμενων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων είναι οι εξής:

– Ιδιωτικοποιήσεις και τραπεζικό σύστημα: Το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) έχει πλέον πουλήσει τις συμμετοχές του σε τρεις από τις τέσσερις συστημικές τράπεζες, σηματοδοτώντας περαιτέρω εξομάλυνση στον ελληνικό τραπεζικό τομέα και επιστροφή 2,9 δισ. ευρώ στο κράτος από τον Οκτώβριο. Φέτος επιδιώκεται η είσπραξη επιπλέον 5 δισ. ευρώ από μη χρηματοπιστωτικές ιδιωτικοποιήσεις, με πωλήσεις διαφόρων αυτοκινητοδρόμων και λιμανιών που είτε έχουν πραγματοποιηθεί, είτε βρίσκονται σε εξέλιξη. Η πλήρης εκποίηση του τελευταίου πακέτου μετοχών, μαζί με την αντιμετώπιση προβλημάτων που εξακολουθούν να υπάρχουν στις μη συστημικές τράπεζες, αποτελούν βασικά ορόσημα που δεν έχουν ακόμη επιτευχθεί.

– Φορολογικές μεταρρυθμίσεις: Επικεντρώνονται στην ψηφιοποίηση και τους παράγοντες συμμόρφωσης, ιδίως η υποχρέωση διάθεσης μηχανημάτων POS για τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας από την 1η Απριλίου, σε συνδυασμό με τη σύνδεση τέτοιων μηχανημάτων με τις φορολογικές αρχές από το 2023, αναμένεται να οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση της παραοικονομίας.

– Μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος: Η μεγάλη καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης και οι ευρύτερες τριβές στο δικαστικό σύστημα παρεμποδίζουν επί χρόνια το κράτος δικαίου και επιβαρύνουν το επενδυτικό περιβάλλον και, ως εκ τούτου, τις οικονομικές προοπτικές της Ελλάδας. Οι αλλαγές που έγιναν στις αρχές του 2024 ενθαρρύνουν τον εξωδικαστικό συμβιβασμό για διάφορους τύπους υποθέσεων, ενώ μια ευρύτερη δέσμη μέτρων που στοχεύει σε διάφορους τομείς του νομικού συστήματος ελπίζεται ότι θα περάσει φέτος.

– Άλλες μεταρρυθμίσεις: Σχετίζονται με την υγεία, τη γη, την αγορά προϊόντων και τον ανταγωνισμό, καθεμία από τις οποίες έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας εάν εφαρμοστεί με επιτυχία.

Μαζί με το πιθανό οικονομικό τους όφελος, μια συνεχής ώθηση στις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες της Ελλάδας θα επέτρεπε επίσης την απελευθέρωση των κονδυλίων του RRF ως μέρος του NextGenerationEU. Η περίοδος υλοποίησης του RRF διαρκεί επίσημα μέχρι το τέλος του 2026, οπότε απαιτείται η απορρόφηση των επιχορηγήσεων, διαφορετικά θα χαθούν (τα δάνεια που έχουν συναφθεί έχουν τρία επιπλέον έτη για να δαπανηθούν, δηλαδή μέχρι το 2029). «Ωστόσο, δεν αποκλείουμε ότι η προθεσμία του 2026 θα μπορούσε να καθυστερήσει, δεδομένης της αργής υιοθέτησης σε όλη την ΕΕ επί του παρόντος», αναφέρει η S&P.

Η πλήρης αξιοποίηση των κονδυλίων του RRF θα επέτρεπε στην Ελλάδα να σημειώσει πρόοδο στην επίτευξη ενός από τους βασικούς στόχους της πολιτικής της για αύξηση των επενδύσεων ως προς το ΑΕΠ, που σήμερα βρίσκονται στο 13,9%. Αφού κυμαίνονταν γύρω στο 11% του ΑΕΠ για όλα τα χρόνια μετά την κρίση του χρέους, οι επενδύσεις τελικά αρχίζουν να ανακάμπτουν, αλλά παραμένουν πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (22,2% το 2023) και τα επίπεδα της Ελλάδας πριν από την κρίση (23,8% κατά μέσο όρο την περίοδο 2000-2009).

Παρ' όλα αυτά, ο συνολικός ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ επιβραδύνθηκε το 2023, πέφτοντας στο 2,0% από 5,6% το 2022. Παρά τις ελπιδοφόρες ενδείξεις νωρίτερα μέσα στο έτος, οι επενδύσεις υποχώρησαν το τελευταίο τρίμηνο. Αντίθετα, οι εξαγωγές ήταν ικανοποιητικές, κυρίως χάρη στη χρονιά ρεκόρ για τις τουριστικές ροές. Οι κρουαζιέρες, τα οργανωμένα ταξίδια και οι επισκέπτες από χώρες εκτός ΕΕ φαίνεται να έχουν δείξει ιδιαίτερα ισχυρούς αριθμούς, αντισταθμίζοντας και με το παραπάνω τη συνεχιζόμενη απουσία Ρώσων επισκεπτών. Το αυστηρό δημοσιονομικό καθεστώς είναι επίσης πιθανό να ασκήσει κάποια επιβράδυνση στην ανάπτυξη, καθώς η συμβολή στην ανάπτυξη τόσο της κυβέρνησης όσο και των νοικοκυριών μειώθηκε σημαντικά το 2023.

Ο οίκος προβλέπει ότι η ανάπτυξη θα επιταχυνθεί σε 2,4% κατά μέσο όρο την περίοδο 2024-2027, αντανακλώντας σε μεγάλο βαθμό μια σημαντική αύξηση της επενδυτικής δραστηριότητας, καθώς τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης φαίνεται ότι θα αυξηθούν από τα πιο υποτονικά επίπεδα του 2023. Η μείωση της ανεργίας, η αύξηση των πραγματικών μισθών, η υγιής τουριστική ζήτηση και η βελτίωση των ισολογισμών σε επίπεδο οικονομίας θα ενισχύσουν επίσης την ανάπτυξη. Η οικονομία της Ελλάδας εξακολουθεί να είναι κατά 22% μικρότερη από το ιστορικό της αποκορύφωμα πριν από την κρίση χρέους και το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι ένα από τα χαμηλότερα στην ΕΕ, γεγονός που υποδηλώνει ότι υπάρχει άφθονο περιθώριο για να διατηρηθεί η ανάπτυξη πάνω από τα αντίστοιχα επίπεδα της ευρωζώνης.

Ο μεγάλος, ευέλικτος και ανταγωνιστικός ναυτιλιακός τομέας της Ελλάδας περιπλέκει την ανάλυση της ευρύτερης οικονομίας, καθώς αντιπροσωπεύει ένα αρκετά μικρό μερίδιο της απασχόλησης και της προστιθέμενης αξίας, αλλά αποτελεί το μεγαλύτερο μερίδιο του εξωτερικού χρέους του μη χρηματοπιστωτικού τομέα. Εξηγεί επίσης μια μεγάλη συνιστώσα του εξωτερικού δανεισμού και των επενδύσεων στην ελληνική οικονομία μέσω ξένων θυγατρικών (καθώς και ασταθή στοιχεία εισαγωγών και σημαντικές επανεξαγωγές).

Παράλληλα, ο αμερικανικός οίκος τονίζει πως η Ελλάδα είναι πιθανό να πετύχει τον στόχο πρωτογενούς δημοσιονομικού πλεονάσματος το 2024.

– Όπως αναφέρει, οι ισχυρές επιδόσεις στα έσοδα οδηγούν σε αυξανόμενα πρωτογενή πλεονάσματα, αν και οι πιέσεις στις δαπάνες σύντομα θα αντισταθμίσουν τα περαιτέρω κέρδη.

– Το μεγάλο δημόσιο χρέος της Ελλάδας μειώνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ και έχει πολύ ευνοϊκό προφίλ όσον αφορά τη λήξη και το κόστος επιτοκίου.

– Αν και μετριάζεται, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών παραμένει αυξημένο και η S&P προβλέπει ότι θα διατηρηθεί κατά μέσο όρο στο 5,3% την περίοδο 2024-2027.

Οι δημοσιονομικές επιδόσεις της Ελλάδας παραμένουν ισχυρές.

«Αναμένουμε ότι το πρωτογενές δημοσιονομικό ισοζύγιο θα καλύψει τον μεσοπρόθεσμο στόχο της κυβέρνησης για 2,1% του ΑΕΠ φέτος, σηματοδοτώντας το τέλος της εντυπωσιακής περιόδου εξυγίανσης της Ελλάδας μετά την πανδημία. Η υπεραπόδοση των εσόδων ήταν κεντρικής σημασίας για τη βελτίωση της δημοσιονομικής θέσης, με τις προσπάθειες για ενίσχυση της ψηφιοποίησης να αποδίδουν καρπούς με την υψηλότερη φορολογική συμμόρφωση. Ενώ η Ελλάδα έχει μέχρι στιγμής πετύχει να μειώσει το χάσμα του ΦΠΑ, παραμένει χειρότερη από τις αντίστοιχες χώρες της ΕΕ. Αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχει ακόμη περιθώριο για περαιτέρω αύξηση των εσόδων, αν και ο λόγος των συνολικών κρατικών εσόδων προς το ΑΕΠ στην Ελλάδα είναι ένας από τους υψηλότερους μεταξύ των κρατικών κρατών που αξιολογούμε. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να υπάρξει πολιτική πίεση για μείωση των φόρων και αναμένουμε ότι το ποσοστό των κρατικών εσόδων στο ΑΕΠ θα μειωθεί σταδιακά, αν και κυρίως λόγω της προσδοκίας μας η οικονομία θα επεκταθεί ταχύτερα από το κράτος.

Για να επιτευχθεί η φετινή εξυγίανση, οι αρχές συνέχισαν να επικεντρώνονται στη φορολογική συμμόρφωση και από την 1η Απριλίου έχουν επιβάλει τη χρήση μηχανημάτων POS για όλους τους τομείς της οικονομίας. Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος της εξυγίανσης είναι αποτέλεσμα παλαιότερων μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος του 2016 (Νόμος Κατρούγκαλου), που σημαίνει ότι ακόμη και σε ένα σενάριο χωρίς αλλαγή πολιτικής, η δημοσιονομική πορεία της Ελλάδας θα συνεχίσει να βελτιώνεται. Υπό αυτή την έννοια, η κυβέρνηση φαίνεται να έχει περιθώρια να αυξήσει τις δαπάνες φέτος -σε τομείς όπως οι μισθοί του δημόσιου τομέα, οι εφάπαξ αυξήσεις των συντάξεων, η στοχευμένη περικοπή του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων για τις οικογένειες και η αύξηση των χορηγήσεων σε δημόσιες επενδύσεις- ενώ παράλληλα θα εξακολουθήσει να επιτυγχάνει τους δημοσιονομικούς στόχους. Υποθέτοντας ότι η κυβέρνηση θα καταφέρει να πετύχει τον πρωταρχικό στόχο του πρωτογενούς ελλείμματος μέχρι φέτος, αναμένουμε ότι τα έκτακτα έσοδα θα διατεθούν στη μείωση των φόρων και στις δημόσιες επενδύσεις και όχι στη μείωση του χρέους», σημειώνει ο οίκος.

Το δημόσιο χρέος μειώνεται πλέον σταθερά. Αφού κορυφώθηκε στο 207% του ΑΕΠ το 2020, «εκτιμούμε ότι το ακαθάριστο χρέος θα μειωθεί σε περίπου 131% του ΑΕΠ έως το 2027. Παρά την κάπως απογοητευτική αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ πέρυσι, η ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ ήταν ακόμα πολύ ισχυρή στο 6,6%, επομένως εξακολουθεί να επιτρέπει σταθερή βελτίωση του λόγου του χρέους.

Δεδομένου ότι δεν αναμένουμε από την Ελλάδα να διολισθήσει ξανά σε αποπληθωριστικό έδαφος στο άμεσο μέλλον και σε συνδυασμό με τις ενθαρρυντικές βραχυπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης και την ισχυρή δέσμευση για πρωτογενή πλεονάσματα, ο λόγος του δημόσιου χρέους της Ελλάδας προς το ΑΕΠ θα πρέπει να συνεχίσει να εξομαλύνεται. Μακροπρόθεσμα, οι δημογραφικές πιέσεις είναι πιθανό να υπονομεύσουν τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης στην Ελλάδα, μια σημαντική παράμετρος για τη βιωσιμότητα του χρέους, και ως εκ τούτου υποκρύπτουν τη σημασία της συνεχούς δυναμικής στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και της διατηρήσιμης δημοσιονομικής σύνεσης, εάν το χρέος πρόκειται να ευθυγραμμιστεί περισσότερο με αντίστοιχες χώρες της ευρωζώνης.

Αν και πιστεύουμε ότι η κυβέρνηση είναι πιθανό να σταματήσει λίγο πριν από την επίτευξη απόλυτων πλεονασμάτων, το εκτεταμένο πρόγραμμα ανταλλαγών χρέους του Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ) είναι πιθανό να μειώσει τις ανάγκες χρηματοδότησης του χρέους της Ελλάδας κατά περίπου 1 δισ. ευρώ σε κάθε ένα από τα επόμενα χρόνια. Σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες προσπάθειες ιδιωτικοποίησης, εξακολουθούμε να αναμένουμε ονομαστικές μειώσεις καθαρού χρέους τα επόμενα χρόνια».

Τα ταμειακά αποθέματα ασφαλείας είναι επίσης σημαντικά στην Ελλάδα, που σήμερα ανέρχονται σε περίπου 33,6 δισ. ευρώ (15% του ΑΕΠ). Αφαιρώντας τα ρευστά διαθέσιμα από το ακαθάριστο δημόσιο χρέος στη βασική δημοσιονομική μέτρηση, το καθαρό δημόσιο χρέος εκτιμάται από το οίκο ότι θα μειωθεί στο 119% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του 2027.

Το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους της κεντρικής κυβέρνησης της Ελλάδας παραμένει πολύ χαμηλό, περίπου στο 1,34% στο τέλος του 2023. Ωστόσο, αυτό είναι πιθανό να αρχίσει να αυξάνεται σύμφωνα με την ευρύτερη αύξηση των επιτοκίων σε όλες τις αγορές. Το σταθμισμένο μέσο κόστος του νέου δανεισμού εκτοξεύτηκε στο 3,7% το 2023 από 1,3% το 2022. Ωστόσο, το πρόγραμμα swaps μαζί με την εξαιρετικά μεγάλη μέση διάρκεια του χρέους της Ελλάδας (η μέση σταθμισμένη υπολειπόμενη διάρκεια διαμορφώθηκε στα 19,3 έτη στο τέλος του 2023), αποτελούν σημαντικούς παράγοντες μετριασμού.

Ένα από τα βασικά παρατεταμένα τρωτά σημεία της Ελλάδας έγκειται στις αυξημένες εξωτερικές ανισορροπίες της χώρας. Αν και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών βελτιώθηκε αισθητά πέρυσι -υποχωρώντας στο 6,4% του ΑΕΠ από 10,3% το 2022- περαιτέρω μεγάλες βελτιώσεις φαίνονται απίθανες στο εγγύς μέλλον. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η σημαντική πτώση των τιμών της ενέργειας, η οποία εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τη βελτίωση του περασμένου έτους, είναι απίθανο να επαναληφθεί. Επιπλέον, η S&P αναμένει ότι η επενδυτική δραστηριότητα των εισαγωγών θα συνεχίσει να επιταχύνεται τα επόμενα χρόνια. Η περαιτέρω πρόοδος στην αντιμετώπιση της εξωτερικής αδυναμίας της Ελλάδας είναι πιθανό να εξαρτάται από την επιτυχία ή με άλλο τρόπο στη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές ενέργειας, μεταξύ άλλων μέσω της αύξησης της εγχώριας παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές.

Μετά την εξυγίανση περίπου 80 δισ. ευρώ από επισφαλή στοιχεία ενεργητικού στους ισολογισμούς των ελληνικών τραπεζών από το 2019, η ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε μελλοντικούς κραδασμούς έχει βελτιωθεί σημαντικά. Η μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs) σε ποσοστό κάτω από το 8% των συνολικών δανείων (από άνω του 49% το 2016) αντανακλά κυρίως την επιτυχία του προγράμματος "Ηρακλής". Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι ο σχηματισμός νέων NPLs είναι συγκρατημένος. Ενώ οι τέσσερις συστημικές τράπεζες συνεχίζουν να έχουν αναβαλλόμενες πιστώσεις φόρου (DTC) που αποτελούν ένα στρεβλό ποσοστό του κεφαλαίου τους, η επιστροφή στην κερδοφορία συνεπάγεται ότι τα DTC θα αντικατασταθούν τελικά από υψηλής ποιότητας μορφές κεφαλαίου συμπεριλαμβανομένων των κερδών εις νέο.

Με τη βελτίωση της κατάστασης στο τραπεζικό σύστημα, η ιδιωτική πίστη άρχισε επιτέλους να επεκτείνεται σε καθαρούς όρους, αντιστρέφοντας την τάση συρρίκνωσης του καθαρού δανεισμού από το 2010. Αυτό εξηγείται εν μέρει από τα δάνεια του RFF που διοχετεύονται μέσω του τραπεζικού συστήματος (η Ελλάδα είναι μοναδική περίπτωση στην εκτέλεσή τους με αυτόν τον τρόπο), αλλά σε μεγαλύτερο βαθμό αντανακλά την πρόοδο που έχει σημειωθεί μέχρι στιγμής στον ισολογισμό, με αποτέλεσμα την αύξηση της ικανότητας στήριξης της οικονομίας.

#Standard_and_Poor’s #ελληνική_οικονομία #διαρθρωτικές_μεταρρυθμίσεις #ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ_ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΑ