Πλειστηριασμοί: Ο εξωδικαστικός, τα funds και τα κρίσιμα ερωτηματικά

Η Επιστημονική Επιτροπή του Νομικού Βήματος του ΔΣΑ διοργάνωσε εκδήλωση με θέμα: «Επίκαιρα ζητήματα του δικαίου αφερεγγυότητας», ρίχνοντας φως σε ζητήματα όπως οι πλειστηριασμοί, το ιδιωτικό χρέος, τα κόκκινα δάνεια και η διαχείρισή τους.

Οι ομιλητές της εκδήλωσης αναφέρθηκαν στη διαχρονική εξέλιξη του ιδιωτικού χρέους στη χώρα μας από το 1990 έως και το έτος 2018, παράλληλα φυσικά με την

διάρθρωση του Τραπεζικού Συστήματος, το οποίο άλλαξε ριζικά και συνεχίζει σήμερα να αλλάζει και να διαμορφώνει μια νέα πραγματικότητα.

Μίλησαν ακόμα για την εξέλιξη του πτωχευτικού νόμου μέσα στην πάροδο των χρόνων και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η πτωχευτική νομοθεσία, είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα νόμου που διαμορφώνεται με βάση τις εκάστοτε οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της χώρας στην οποία εφαρμόζεται. Το 2020 για παράδειγμα η εμφάνιση της πανδημίας COVID -19 προκάλεσε τις γνωστές σε όλους κοινωνικοοικονομικές αναταράξεις.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ήταν η ανάλυση που έκανε ο Σεραφείμ Σωτηριάδης, Δικηγόρος Αθηνών, Ιδρυτής και εταίρος της "ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΣΩΤΗΡΙΑΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ" με θέμα: "Η ιστορική εξέλιξη του Ιδιωτικού Χρέους στην Ελλάδα και η νέα πραγματικότητα".

Πτωχευτικός Νόμος

Όπως αναφέρει, μέσω καραντίνας, ψηφίστηκε τον Οκτώβριο του 2020 ο νέος πτωχευτικός Νόμος, ο 4738/2020 ο οποίος όμως, εξαιτίας της αναστολής λειτουργίας των δικαστηρίων, εφαρμόζεται για ορισμένες διατάξεις από τον Μάρτιο του 2021 και για άλλες τον Ιούνιο του 2021. Ο νόμος αυτός τιτλοφορείται «Ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρίας», με την νομοθετική εξουσία και τους θεσμούς να έχουν τεράστιες προσδοκίες αντιμετώπισης του ιδιωτικού χρέους μέσα από τις διατάξεις του νόμου αυτού, με τον οποίο ενσωματώθηκε σχετική Ευρωπαϊκή Οδηγία.

Οι σημαντικότερες παράμετροι του «νέου πτωχευτικού» ή του «νέου Κώδικα Αφερεγγυότητας» είναι οι εξής:

Η Ενιαία ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους στην Ελλάδα, με διατάξεις που αφορούν φυσικά και νομικά πρόσωπαΗ συστέγαση όλων των επιμέρους διαδικασιών στον ίδιο νόμο: εξωδικαστικός, πτώχευση εταιρειών ΚΑΙ φυσικών προσώπων, πτώχευση εν λειτουργία, εξυγίανση επιχείρησης, εκποίηση περιουσιακών στοιχείων, απαλλαγή από πτωχευτικά χρέη, διατάξεις για ευάλωτους οφειλέτες, όλα πλέον προβλέπονται στον ίδιο νόμο, ενώ ταυτόχρονα καταργούνται ο νόμος Κατσέλη, ο προηγούμενος εξωδικαστικός, αλλά και ο πτωχευτικός κώδικας.Η εισαγωγή εξ ολοκλήρου νέων διατάξεων: απόδοση πτωχευτικής ικανότητας σε όλα ανεξαιρέτως τα φυσικά πρόσωπα, χορήγηση απαλλαγής από τα πτωχευτικά χρέη μετά την πάροδο ορισμένου χρόνου, πρόβλεψη σύστασης Φορέα απόκτησης και επαναμίσθωσης ακινήτων, στον οποίο ο ευάλωτος οφειλέτης έχει δικαίωμα να μεταβιβάσει την πρώτη κατοικία του και να την μισθώσει από αυτόν ώστε να παραμείνει στην κατοικία, με δικαίωμα επαναγοράς 12 έτη μετά.

Ο νέος πτωχευτικός νόμος φιλοδοξεί να αντιμετωπίσει το ιδιωτικό χρέος μέσα από δύο βασικούς άξονες:

Ο πρώτος είναι η απαλλαγή από τα χρέη και η περιβόητη δεύτερη ευκαιρία. Ο νόμος επιχειρώντας να εναρμονιστεί με το πιο σύγχρονο δίκαιο των άλλων ευρωπαϊκών κρατών και να απενοχοποιήσει τη διαδικασία της πτώχευσης, αποδίδει πτωχευτική ικανότητα σε όλα ανεξαιρέτως τα φυσικά πρόσωπα και προβλέπει την αυτοδίκαιη απαλλαγή μετά την πάροδο ενός ή τριών ετών από όλα ανεξαιρέτως τα πτωχευτικά χρέη. Έτσι, επιχειρεί να δώσει στον οφειλέτη που απέτυχε οικονομικά, τη δυνατότητα, αφού απωλέσει όλη την περιουσία του, να κάνει μία οικονομική επανεκκίνηση. Μέχρι και σήμερα, δεν έχει παρέλθει βέβαια ο απαραίτητος χρόνος για να φανεί εάν πρόκειται για μια ουσιαστική δεύτερη ευκαιρία που θα επιτρέπει την οικονομική επανένταξη του οφειλέτη, ή αν απλώς θα προβλέπεται μεν νομοθετικά αλλά δεν υλοποιείται. Και αυτό διότι δεν ξέρουμε ποια θα είναι η στάση αφενός των πιστωτών – θα χορηγείται εκ νέου δάνειο σε κάποιον που εμφανίζει μηδενικές οφειλές εξαιτίας της απαλλαγής του, κατόπιν πτώχευσης;;- και αφετέρου των Δικαστηρίων, αφού εκκρεμεί να δούμε τη στάση τους επί των προσφυγών των πιστωτών κατά της απαλλαγής του πτωχού.

Ο δεύτερος άξονας στον οποίο επενδύει η κυβέρνηση ώστε να αντιμετωπιστεί το ιδιωτικό χρέος είναι ο νέος εξωδικαστικός μηχανισμός. Ο μηχανισμός αυτός παρουσιάζει σημαντικές αλλαγές σε σύγκριση με τον προηγούμενο, με σημαντικότερη το ότι πλέον μπορούν να υπαχθούν στον εξωδικαστικό όλα τα φυσικά πρόσωπα ανεξάρτητα από το αν ασκούν ή όχι επιχειρηματική δραστηριότητα, ενώ ρυθμίζονται οφειλές μόνο σε Δημόσιο, Τράπεζες και Εταιρείες Διαχείρισης. Ο νέος εξωδικαστικός έχει δημιουργήσει σημαντικές προσδοκίες τόσο στους εμπλεκόμενους φορείς, όσο και στους οφειλέτες φυσικά – νομικά πρόσωπα. Η πορεία του εξωδικαστικού μηχανισμού μέχρι πρότινος, ωστόσο, ήταν απογοητευτική. Σε αυτό έφταιξαν εν μέρει τα τεχνικής φύσεως προβλήματα της πλατφόρμας του εξωδικαστικού, όμως καθοριστικό ρόλο έπαιξε η απροθυμία των εταιρειών διαχείρισης – και πια μιλάμε για τα funds- να συμμετέχουν στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού. Σήμερα, οι τεχνικές αστοχίες της πλατφόρμας έχουν βελτιωθεί σημαντικά και ο αριθμός των υποβληθεισών αιτήσεων ολοένα και αυξάνονται. Από την άλλη, ο Υπουργός οικονομικών στην Οικονομική Επιτροπή της Βουλής η οποία συγκλήθηκε προ ολίγων ημερών, άφησε αιχμές κατά των εταιρειών διαχείρισης ότι δεν επιλέγουν τη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού και απορρίπτουν πολλές από τις υποβληθείσες αιτήσεις, προκειμένου είτε να προβούν σε διμερείς διαπραγματεύσεις, είτε, όπως θα δούμε παρακάτω να προχωρήσουν σε πράξεις αναγκαστικής εκτέλεσης.

Εξωδικαστικός

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους, μέχρι τέλος Αυγούστου 2022, είχαν υποβληθεί οριστικά 7.670 αιτήσεις, ύψους 4 δισ. ευρώ, ενώ έχουν γίνει συνολικά μόλις 840 ρυθμίσεις οφειλών, οι οποίες αντιστοιχούν σε 176 εκατ. ευρώ, η συντριπτική δε πλειοψηφία των αιτούντων είναι φυσικά πρόσωπα. Βέβαια, το τελευταίο τρίμηνο παρατηρείται μία σημαντική αύξηση στους αριθμούς των αιτήσεων που έχουν υλοποιηθεί.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει, ωστόσο, και η αισθητή μείωση των αιτήσεων επικύρωσης συμφωνίας εξυγίανσης. Διαχρονικά, η σύναψη συμφωνίας εξυγίανσης αποτελούσε το εργαλείο του οφειλέτη και των πιστωτών του για την επίτευξη μακροπρόθεσμης ρύθμισης των απαιτήσεων. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται η τάση σύναψης συμφωνιών εξυγίανσης που προβλέπουν τη μεταβίβαση της επιχείρησης σε νέο φορέα. Η μεταστροφή αυτή δεν είναι τυχαία, καθώς στην συντριπτική πλειοψηφία των συμφωνιών εξυγίανσης- μεταβίβασης σε νέο φορέα, η αποπληρωμή των υποχρεώσεων, απομειωμένων κατά πολύ, γίνεται εφάπαξ ή σε χρόνο συντομότερο του έτους. Ενώ, την τελευταία διετία, εμφανίζονται συμφωνίες εξυγίανσης, στις οποίες ο νέος φορέας έχει προηγουμένως αγοράσει τα δάνεια του οφειλέτη από τις εταιρείες διαχείρισης και πλέον συμβάλλεται με δύο καπέλα. Του δανειστή και του Επενδυτή.

Ταυτόχρονα, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διαμόρφωση της στάσης και στρατηγικής των εταιρειών διαχείρισης.

Οι εταιρείες διαχείρισης

Στην εκδήλωση του ΔΣΑ σημειώθηκε πως οι εταιρείες διαχείρισης έκαναν την εμφάνισή τους το 2017 και οι πρώτες μεταβιβάσεις δανείων πραγματοποιούνται τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Σήμερα έχουν λάβει άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος και ασκούν δραστηριότητα 23 Εταιρίες Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις, με πιο γνωστές την DO VALUE HELLAS, την CEPAL, την INTRUM και την QQuant. Ο βαθμός δραστηριοποίησης των εταιριών αυτών διαφοροποιείται σημαντικά, με μόλις τις 3 από αυτές να κατέχουν περίπου 80% του μεριδίου της αγοράς.

Οι δανειολήπτες ήλπιζαν σε γενναία κουρέματα από τους νέους αυτούς επενδυτές, που ουδεμία σχέση θα είχαν με το υφιστάμενο τραπεζικό σύστημα και τις αγκυλώσεις του, ενώ θα διέθεταν μεγαλύτερη τεχνογνωσία και σύγχρονες μεθόδους, πιο φιλικές προς τον οφειλέτη.

Βλέποντας κανείς πια τις δυναμικές που έχουν δημιουργηθεί μετά από 5 χρόνια παρουσίας των funds και των εταιρειών διαχείρισης στην ελληνική πραγματικότητα, οι αρχικές προσδοκίες έχουν μάλλον ματαιωθεί.

Οι εταιρείες αυτές, επιθυμώντας και επιδιώκοντας την τάχιστη είσπραξη απαιτήσεων και εν τέλει αποεπένδυσης, επιδίδονται σε ένα κυνήγι πλειστηριασμών, καθώς η πιο «βιώσιμη» λύση για αυτές είναι η επίσπευση διαδικασιών αναγκαστικής εκτέλεσης σε βάρος των δανειοληπτών και όχι η επίτευξη ενός διακανονισμού σε βάθος 10ετίας ή 15ετίας. Η επιθυμία τους να ρευστοποιήσουν όσο πιο γρήγορα μπορούν τις εμπράγματες εξασφαλίσεις τους τις καθιστά πιο επιθετικές, ενώ θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι πρακτικές τους δεν απέχουν από αντίστοιχες πιστωτικών ιδρυμάτων υπό εκκαθάριση. Έτσι δικαιολογείται και το μπαράζ πλειστηριασμών που επισπεύδουν καθημερινά σε βάρος περιουσιακών στοιχείων των οφειλετών, συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της πρώτης κατοικίας, η οποία δεν προστατεύεται με κανέναν τρόπο.

Ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί

Περισσότεροι από 53.600 ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί έχουν ολοκληρωθεί συνολικά, από την 1η Ιανουαρίου 2018 έως 2 Οκτωβρίου 2022. Υπολογίζεται ότι το 83,2% των ολοκληρωμένων πλειστηριασμών έχει επισπευσθεί από τράπεζες ή από εταιρείες διαχείρισης. Από τους διεξαχθέντες πλειστηριασμούς οι οποίοι έχουν επισπευσθεί με εμπλοκή των ανωτέρω, το 75,4% ήταν εναντίον φυσικών προσώπων. 5.635 πλειστηριασμοί είναι ήδη προγραμματισμένοι να διεξαχθούν από 1 Νοεμβρίου 2022 έως 31 Ιουλίου 2023 − οι 2.301 εξ αυτών είναι προγραμματισμένοι να γίνουν εντός του τρέχοντος μήνα.

Ο πλειστηριασμός της περιουσίας του οφειλέτη, αποτελεί ουσιαστικά το βασικό τους εργαλείο είσπραξης, ενώ και σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται και ως μέσο πίεσης του οφειλέτη, ώστε να αποδεχθεί μία ρύθμιση που θα προβλέπει γενναίες εφάπαξ καταβολές, εκποίηση του συνόλου της περιουσίας και εν τέλει κάποιο κούρεμα της οφειλής.

Η «ευελιξία» των εταιρειών διαχείρισης περιορίζεται σε περιπτώσεις οφειλετών για τους οποίους διαπιστώνεται αδυναμία άμεσης είσπραξης, είτε ελλείψει περιουσίας, είτε λόγω κάποιας εκκρεμούς νομικής διαδικασίας.

Ερωτηματικά

Οι ομιλήτες εξέφρασαν τις επιφυλάξεις τους για το κατά πόσο αυτή η καθολική επικράτηση των funds, αυτή η ραγδαία ανάπτυξη της πρωτογενούς και δευτερογενούς αγοράς κόκκινων δανείων προασπίζει τα συμφέροντα των οφειλετών στο τέλος της ημέρας. Ιδίως δε, αν σκεφτεί κανείς ότι τα δάνεια αυτά αγοράστηκαν από τα funds σε πολύ χαμηλότερη αξία, αλλά διεκδικούνται -ασφυκτικά!- στο σύνολό της αρχικής αξίας τους, πλέον φυσικά των υπέρογκων αναλογούντων τόκων.

Δεν έχει απαντηθεί μέχρι σήμερα, ποιο ήταν το ακριβές τίμημα για τις εν λόγω μεταβιβάσεις, ποια η εκτιμώμενη αξία ανακτησιμότητας των μεταβιβαζόμενων απαιτήσεων και ποιο το κατ’ επέκταση επιδιωκόμενο κέρδος από αυτές. Εξαιτίας μάλιστα αυτού, πολλοί έχουν κάνει λόγο για ενδεχόμενη κερδοσκοπία σε βάρος των οφειλετών.

Από την άλλη βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι, και οι υφιστάμενες συστημικές τράπεζες, παρόλο που διέγραψαν από το παθητικό τους αυτά τα κόκκινα δάνεια, δεν φαίνεται να έχουν συνέλθει ακόμα από το σοκ της χρηματοπιστωτικής κρίσης και οι νέες χρηματοδοτήσεις εμφανίζονται εξαιρετικά περιορισμένες.

Επομένως, η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί σήμερα δημιουργεί πολλά και εύλογα ερωτήματα:

Μήπως όλα τα παραπάνω οδήγησαν στην εξυγίανση μόνο των τραπεζικών ισολογισμών, χωρίς να δίνεται καμία ουσιαστική λύση στην αντιμετώπιση του ιδιωτικού χρέους για τους ίδιους τους οφειλέτες;

Πώς αυτές οι μεταβιβάσεις θα ωφελήσουν τους δανειολήπτες, αλλά και ποια είναι η διάρκεια ζωής αυτών των funds;

Είναι επαρκές το νομικό σχήμα των μεταβιβάσεων; Νομιμοποιούνται τα funds να προχωρήσουν σε πράξεις εκτέλεσης κατά των οφειλετών;

Πως εν τέλει επηρεάζεται η αγορά των ακινήτων από τους πλειστηριασμούς που διενεργούνται καθημερινά;

Ποιο θα είναι το νέο κύμα κόκκινων δανείων, ως απόρροια της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης και πως θα αντιμετωπισθεί;

πλειστηριασμοίΔΣΑ