Ρωσία – Ουκρανία, βίοι παράλληλοι

Γράφει οΓεώργιος ΒενέτηςΕκπαιδευτικός-πτυχ.Πολιτικών Επιστημών

Για την κατανόηση του Ουκρανικού ζητήματος κρίνεται απαραίτητη μία αναδρομή στο απώτερο  και πρόσφατο παρελθόν, ώστε να κατανοήσουμε τις αιτίες και το βαθύτερο υπόβαθρο αυτής της αντιπαλότητας. Η Ρωσία και η Ουκρανία είχαν πολλές φορές έρθει σε προστριβές και συγκρούσεις στο παρελθόν. Ιδιαίτερα από τα μέσα του 19ου αιώνα όταν «ξύπνησε» ο ουκρανικός εθνικισμός, οι διαμάχες μεταξύ τους  ήταν συχνό φαινόμενο. Ας δούμε όμως αναλυτικότερα την ιστορία της Ουκρανίας και τις

σχέσεις της με τη Ρωσία στο πέρασμα του χρόνου.

Δημιουργία του πρώτου σλαβικού κράτους

Η απαρχή  δημιουργίας του πρώτου σλαβικού κράτος έγινε τον 9ο  μ.Χ αιώνα.. Οι «Ρώσοι» – οι άνθρωποι των οποίων το όνομα δόθηκε στη Ρωσία – ήταν αρχικά Σκανδιναβοί έμποροι (Βάραγγοι)  και άποικοι που ταξίδευαν από τη Βαλτική Θάλασσα μέσω των ελών και των δασών της Ανατολικής Ευρώπης,  προς τις εύφορες περιοχές της σημερινής Ουκρανίας.
Το πρώτο μεγάλο κέντρο των «Ρωσιών» ήταν στο Κίεβο, που ιδρύθηκε τον 9ο μ.Χ αιώνα. Το 988, ο Βλαδίμηρος, πρίγκιπας της Ρωσίας του Κιέβου, βαφτίστηκε από βυζαντινό ιερέα στην παλιά ελληνική αποικία της Χερσονήσου, στις ακτές της Κριμαίας. Η «Ηγεμονία του Κιέβου» (κράτος των Ρως ή Κιεβινή Ρωσία, 9ος-12ος αιώνας), θεωρείται ο πυρήνας της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας.

Το Κίεβο είναι η προγονική πατρίδα της Ρωσίας. Ο Πούτιν έχει ουσιαστικά δίκιο, όταν λέει ότι  μεγάλο μέρος της ουκρανικής επικράτειας, ήταν τμήμα της Ρωσίας  σε μεγάλες περιόδους της ιστορίας. Κατά ειρωνικό τρόπο, λοιπόν, το Κίεβο που σήμερα βομβαρδίζεται από τον ρωσικό στρατό, είναι στην πραγματικότητα η γενέτειρα της Ρωσίας!

Στα τέλη του 17ου αιώνα, ενώ μεγάλο μέρος της Ευρώπης  είχε διαμορφωθεί στα σημερινά σύνορα, δεν είχε σχηματιστεί ακόμη Ουκρανικό έθνος.
Τα  σύνορα μεταβαλλόταν συχνά, η Ρωσία και η Πολωνία (Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία) τελικά χώρισαν μεγάλο μέρος της επικράτειας της σημερινής Ουκρανίας, κατά μήκος του ποταμού Δνείπερου.  Όσον αφορά τις διαφιλονικούμενες  περιοχές στα ανατολικά του Δνείπερου, που τώρα περιλαμβάνουν το Donbass,  εξαγοράστηκαν πριν από περίπου 355 χρόνια   από τη Ρωσία και ενσωματώθηκαν στο ρωσικό κράτος.

 Το κράτος που έφτιαξαν οι επιτροπές

Η Ουκρανία γνώρισε από τις αρχές του 19ου αιώνα μεγάλη ανάπτυξη στην καλλιέργεια σιταριού και ζαχαρότευτλων και στην πορεία η  Ουκρανία μετετράπη στην πιο σημαντική βιομηχανική περιοχή της  Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Στις πόλεις συγκεντρώθηκε ανάμεικτος πληθυσμός, με κυρίαρχη γλώσσα τη ρωσική, ενώ στην ύπαιθρο κυριαρχούσε το ουκρανικό στοιχείο. Οι Εβραίοι που είχαν εγκατασταθεί στην Ουκρανία στα τέλη του 16ου αιώνα, αποτελούσαν σύμφωνα με την απογραφή του 1897 το 30% του πληθυσμού.
Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται η εθνική συνείδηση στην ανατολική Ουκρανία, καθώς η ουκρανική διανόηση ξεκίνησε τη μελέτη της ιστορίας, του λαϊκού πολιτισμού και της γλώσσας της χώρας και συμμετείχε στα αντιστασιακά κινήματα εναντίον της τσαρικής εξουσίας. Το 1875 ιδρύθηκε στην Οδησσό η πρώτη ουκρανική εργατική οργάνωση, η «Ένωση Εργατών του Νότου της Ρωσίας». Από το 1863 η ρωσική κυβέρνηση είχε υιοθετήσει μια έντονα κατασταλτική στάση απέναντι στην Ουκρανία. Είχε μάλιστα απαγορεύσει την ονομασία Ουκρανία, θέτοντας σε χρήση το όνομα Μικρή Ρωσία, ενώ  είχε απαγορεύσει να τυπώνονται έργα στα ουκρανικά, κάτι που ίσχυσε ως το 1905.

Το όνομα  της χώρας δεν υποδηλώνει κάποια φυλετική ρίζα, προέρχεται από τη λέξη  Ουκρανία που με την αρχική της έννοια σημαίνει «συνοριακή περιοχή».

Το εντυπωσιακό είναι ότι από τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν μεγάλο μέρος της Ευρώπης είχε διαμορφωθεί πλήρως,  δεν υπήρχε ακόμη  η Ουκρανία ως κρατική οντότητα, αυτό προέκυψε στις 30 Δεκεμβρίου 1922 ως μία από τις ιδρυτικές δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης.  Η χώρα βιομηχανοποιήθηκε  ιδιαίτερα  ως σημαντικός παραγωγός άνθρακα, χάλυβα και κινητήρων ελικοπτέρων  καθώς  και σιτηρών και ηλιόσπορων.  Είχε πληθυσμό με υψηλή μόρφωση, ο δε πληθυσμός της, όταν  έγινε ανεξάρτητη το 1991, αριθμούσε 52 εκατομμύρια – δεύτερος  μετά τη Ρωσία, μεταξύ των μετασοβιετικών κρατών.

Διέθετε τις πιο όμορφες παραλίες της ΕΣΣΔ, στη χερσόνησο της Κριμαίας, όπου περνούσαν τα καλοκαίρια τους οι Ρώσοι τσάροι, καθώς και το μεγαλύτερο ναυτικό λιμάνι της ΕΣΣΔ στη Σεβαστούπολη.

Είχε υποφέρει πολύ κατά τη γερμανική προέλαση στη Σοβιετική Ένωση το 1941. Από τις 13 «ηρωικές πόλεις» της ΕΣΣΔ, που ονομάστηκαν έτσι επειδή εκεί διεξήχθησαν οι πιο σκληρές μάχες και προέβαλαν τη μεγαλύτερη αντίσταση, τέσσερις ήταν στην Ουκρανία (Κίεβο, Οδησσός, Κερτς και Σεβαστούπολη).

Πολιτιστικοί δεσμοί

Η Ουκρανία δεν ήταν μόνο γεωπολιτικά σημαντική για τη Ρωσία. Ήταν επίσης πολιτιστικά και ιστορικά. Η ρωσική και η ουκρανική γλώσσα είχαν αποκλίνει κάποια στιγμή τον 13ο αιώνα όταν  η Ουκρανία απέκτησε μια ξεχωριστή και αξιοσημείωτη λογοτεχνία, αλλά οι δύο γλώσσες παρέμειναν κοντά, περίπου όσο η ισπανική και η πορτογαλική. Η  ουκρανική γλώσσα είναι τεκμήριο της κοινής  ιστορίας και γεωγραφίας. Οι διάλεκτοι που ομιλούνται στο Donbass είναι ένα μείγμα ουκρανικής και ρωσικής γλώσσας, οι  περιοχές της Δυτικής Ουκρανίας με κέντρο το Lviv επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την πολωνική γλώσσα, τα σλοβακικά και τα ρουμανικά,  στον Βορρά υπάρχει σε μεγάλο βαθμό γλωσσική επίδραση, από τη Λευκορωσική διάλεκτο.

 

Καμία χώρα δεν διακατέχει τόσο τη ρωσική ιστορική φαντασία όσο η Ουκρανία. Για τα πρώτα 20 χρόνια της ανεξαρτησίας, η Ρωσία παρακολουθούσε πολύ στενά τις εξελίξεις στην Ουκρανία και παρενέβη με διάφορους τρόπους, προσπαθώντας να ελέγχει την εκάστοτε κυβέρνηση. Ο μεγάλος ρωσόφωνος πληθυσμός της Ουκρανίας  φαινόταν να εγγυάται, ότι η χώρα δεν θα απομακρυνόταν πολύ από τη ρωσική σφαίρα επιρροής. Επιπρόσθετα, οι οικονομίες της Ρωσίας και της Ουκρανίας ήταν βαθιά συνυφασμένες.

Κριμαία: το δώρο του Χρουστσόφ

Η Μεγάλη Αικατερίνη αγόρασε το  1783 την Κριμαία από τους Οθωμανούς, ικανοποιώντας έτσι τη μακροχρόνια αναζήτηση των Ρώσων τσάρων για ένα λιμάνι με ζεστά νερά. Με την πάροδο των αιώνων, η Σεβαστούπολη αναδείχθηκε στη συνέχεια, ως μια μεγάλη ναυτική βάση στο στρατηγικό άκρο της χερσονήσου της Κριμαίας, γενόμενη λιμάνι του πανίσχυρου στόλου της Μαύρης Θάλασσας των τσάρων και στη συνέχεια και των Σοβιετικών.

Για τα επόμενα 171 χρόνια η Κριμαία ήταν αναπόσπαστο μέρος της Ρωσίας (μέχρι το 1954), τη χρονιά αυτή  έγινε μέρος της Ουκρανίας  με έγγραφο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης:

Στις 26 Απριλίου 1954 το διάταγμα του Προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ αποδέχθηκε την μεταφορά της Περιφέρειας της Κριμαίας από τη Ρωσική SFSR στην Ουκρανική SSR. Να σημειωθεί ότι οι Ουκρανοί αντιπροσώπευαν λιγότερο από το 15% του πληθυσμού της Κριμαίας. Κυριαρχούσαν οι  ρωσόφωνοι. Αναφέρεται  ότι  η Κριμαία ήταν, ένα δώρο σε αντιστάθμισμα τρόπον τινά, του Μεγάλου Λιμού και των εκκαθαρίσεων των “εχθρών του λαού” στις οποίες είχε και  ο Χρουστσόφ  μεγάλη συμμετοχή. Ήταν γνωστό ως Holodomor – «δολοφονία από πείνα» και αναφερόταν σταθερά, ως σκόπιμη πράξη από τον Στάλιν (και κατ’ επέκταση της Ρωσίας) για την καταστροφή του ουκρανικού έθνους. Αποδεκατίστηκε  πάνω από το 15% του ουκρανικού πληθυσμού. Για τους Ουκρανούς, η τραγωδία-σήμα του 20ού αιώνα δεν ήταν η ναζιστική εισβολή, αλλά ο μεγάλος λιμός του 1932-33.

Επιπρόσθετα, το γεγονός  της απόδοσης της Κριμαίας, προβλήθηκε τότε, ως χειρονομία καλής θέλησης στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 300 χρόνια από την Ένωση της Ουκρανίας με τη Ρωσία. Επομένως η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία δέον είναι να ειδωθεί, λαμβάνοντας υπόψη όλο το ιστορικό πλαίσιο και όχι αποσπασματικά.

Οι ολιγάρχες

Κοινή πρακτική  στην Ουκρανία όπως και στη Ρωσία ήταν η λεηλασία των υπολειμμάτων της σοβιετικής οικονομίας, με τους αξιωματούχους να μεταμορφώνονται σε ισχυρούς, ληστρικούς ολιγάρχες, ενώ ο  απλός λαός  ζούσε  στην  εξαθλίωση. Από το 1990 έως το 2000, το ΑΕΠ της Ουκρανίας μειώθηκε από 81,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε μόλις 31,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι ολιγάρχες απομύζησαν τον πλούτο της χώρας με τη διαφθορά  να κυριαρχεί στις κρατικές δομές.

Το  βρώμικο μυστικό τόσο της ρωσικής όσο και της ουκρανικής ιδιωτικοποίησης είναι, ότι  τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία παραγωγής  εμπορεύσιμων αγαθών κατέληξαν στα χέρια του οργανωμένου εγκλήματος. Οι  Σοβιετικοί έστησαν τις βιομηχανίες του Ντονμπάς, που τη δεκαετία του 1990 εξαγοράστηκαν από το οργανωμένο έγκλημα έναντι πινακίου φακής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι εγκληματικές οργανώσεις του Ντονμπάς κατέστησαν οι πιο ισχυρές της Ουκρανίας. Παρότι η Δυτική Ουκρανία είχε τις δικές της εγκληματικές οργανώσεις, δεν είχε  την ανάλογη οικονομική βάση για να αναδείξει ισχυρούς  ολιγάρχες. Στη Δύση απλά δεν υπήρχαν τόσο πολλές βιομηχανίες για να λεηλατηθούν  και κάπως έτσι, οι εγκληματικές οργανώσεις του Ντονμπάς καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και το πολιτικό τοπίο της χώρας. Ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς, που ανατράπηκε το 2014, ήλεγχε την περιοχή του Ντονμπάς. Όπως  η Ουκρανία ήταν ένα μεγάλο και βιομηχανοποιημένο κράτος, υπήρχαν πολλά για υπεξαίρεση. Επιπρόσθετα,  είχε ένα σημαντικό λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας στην πόλη της Οδησσού, που παρείχε  έναν εύκολα προσβάσιμο θαλάσσιο δρόμο, μέσω του οποίου, όπως έγινε σαφές το 2014,  μεγάλο μέρος του εξοπλισμού του παλιού ουκρανικού στρατού μεταφέρθηκε λαθραία από τη χώρα.

Επίλογος

Η Ρωσία και η Ουκρανία δεν ήταν ποτέ γειτονικά ανεξάρτητα κράτη όπως η Ελβετίία και η Γαλλία ή η Ισπανία και η Πορτογαλία ή η Αργεντινή  και η Βραζιλία.  Οι δύο χώρες  έχουν κοινούς ιστορικούς δεσμούς, αποτελούσαν επί αιώνες  μία κρατική οντότητα έχουν κοινή πολιτιστική ταυτότητα. Αν θέλει κάποιος να ερμηνεύσει τη σημερινή κρίση, θα πρέπει να ενσκήψει στα ιστορικά δεδομένα που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό  το δράμα που βιώνει η χώρα.

Η ιδιαίτερη σχέση Ρωσίας – Ουκρανίας αναγνωρίζεται και από τον Κίσινγκερ που είχε προειδοποιήσει από το 2014 για όσα συμβαίνουν σήμερα:  «Η Δύση πρέπει να καταλάβει ότι, για τη Ρωσία, η Ουκρανία δεν μπορεί ποτέ να είναι απλώς μια ξένη χώρα. Η ρωσική ιστορία ξεκίνησε σε αυτό που ονομαζόταν Κιέβο-Ρωσ. Η ρωσική θρησκεία διαδόθηκε από εκεί. Η Ουκρανία ήταν μέρος της Ρωσίας για αιώνες και οι ιστορίες τους ήταν αλληλένδετες από τότε. Μερικές από τις πιο σημαντικές μάχες για τη ρωσική ελευθερία, ξεκινώντας με τη Μάχη της Πολτάβα το 1709, έγιναν σε ουκρανικό έδαφος».

Ακόμη και διάσημοι αντιφρονούντες όπως ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν και ο Γιόζεφ Μπρότσκυ επέμειναν, ότι η Ουκρανία ήταν αναπόσπαστο μέρος της ρωσικής ιστορίας και μάλιστα, της Ρωσίας. Κάθε προσπάθεια ερμηνείας του Ουκρανικού ζητήματος που θα αγνοεί τα ιστορικά δεδομένα, εμμένοντας αποκλειστικά στην ανθρωπιστική κρίση που προκαλεί  η οιονεί  εμφύλια σύρραξη (καθότι οι δύο λαοί είναι συγγενικοί), θα είναι μονομερής  και θα οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα.

The post Ρωσία – Ουκρανία, βίοι παράλληλοι appeared first on Militaire.gr.