Μέγας Αλέξανδρος: Συνωμοσίες, δολοφονίες και φθόνος στην αυλή του βασιλιά

Τα επιτεύγματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον 4ο αιώνα π.Χ. κόβουν ακόμη και σήμερα την ανάσα.

Βασιλιάς της Μακεδονίας μόλις στα 20 χρόνια του, κατακτητής της Ασίας στα επόμενα 13, δημιουργός μιας αυτοκρατορίας, που οι αρχές της βρίσκονταν σε μια μικρή χώρα της Μεσογείου και το πέρας της έφθανε ως την Ινδία στα ανατολικά, με την Αίγυπτο προς νότο, μπορούσε εύκολα να θεωρείται όχι μόνον ως ο αδιαφιλονίκητος ηγεμόνας και στρατηγός αλλά και θεός. Άλλωστε ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του απόγονο του Αχιλλέα και γιο του

Δία ενώ η ευφυΐα του στη μάχη, ο δυναμισμός, η αποφασιστικότητα και η χαρισματική του ηγεσία δεν άφηναν περιθώρια αμφισβήτησης.

Υπάρχουν όμως και σκοτεινά σημεία αυτής της ξεχωριστής προσωπικότητας, που υπήρξε στρατιωτικό πρότυπο σε όλη την ιστορία και ταυτόχρονα άλλαξε τον κόσμο με την διάδοση του ελληνικού πολιτισμού;

Οι αρχαίες πηγές δεν τα κρύβουν, όσο κι αν δεν αποτελεί πρώτη επιλογή σήμερα, η αναφορά σ’ αυτά. Εξάλλου, ποια προσωπικότητα του δικού του βεληνεκούς δεν είχε τα αρνητικά της. Πέρα λοιπόν από όλα τα μεγάλα χαρίσματά του ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν επίσης μεγαλομανής, επηρμένος, καχύποπτος, εκδικητικός. Και  όχι μόνον εναντίον του εχθρού αλλά και συντρόφων του.

Μερικά από τα περιστατικά του βίου του, που καταγράφει το National Geographic, με βάση τις αρχαίες πηγές -διόλου υποθετικά δηλαδή- υπενθυμίζουν και την άλλη πλευρά του, όπως εξελίχθηκε πάντως, μετά τις τεράστιες επιτυχίες, τα πλούτη και κυρίως τη δύναμη που απέκτησε.

Ρέμπραντ, «Ανδρας με πανοπλία», έργο που πιστεύεται ότι αναφέρεται στον Μέγα Αλέξανδρο (1655)Γιος θεού

Γεγονός είναι, ότι με το λαμπρό του ξεκίνημα ο Αλέξανδρος είχε αποκτήσει πολλούς πιστούς οπαδούς, συντρόφους που τον βοήθησαν στη γρήγορη άνοδο και στη δόξα. Το 334 π.Χ. οι δυνάμεις του είχαν προελάσει ανεμπόδιστα σε όλη την Ανατολία και εισέβαλαν στην  Περσική Αυτοκρατορία, έχοντας σημειώσει δύο μεγάλες νίκες: Την πρώτη στον Γρανικό ποταμό κοντά στην Τροία και τη δεύτερη στην Ισσό. Ενώ στη συνέχεια, το 332 π.Χ. αφού απέρριψε την προσφορά για ανακωχή από τον ολοένα και πιο αδυνατισμένο  Δαρείο Γ’ εισήλθε στην ελεγχόμενη από την Περσία Αίγυπτο, όπου έγινε δεκτός ως ελευθερωτής και όπου ίδρυσε φυσικά την Αλεξάνδρεια, την διασημότερη από τις πόλεις, που έφεραν το όνομά του.

Ταξιδεύοντας μάλιστα, βαθειά μέσα στην έρημο κοντά στα σύγχρονα σύνορα με τη Λιβύη, θα είχε στην όαση της Σίουα, όπου ήταν το μαντείο του Άμμωνα –Δία  μια «συνάντηση» με τη θεότητα, που του τροφοδότησε την αίσθηση της παντοδυναμίας. Γιατί εδώ, οικειοθελώς επίσης, οι ιερείς τον ανακήρυξαν γιο του θεού.

Αλλά με την επιστροφή στην Ασία αρχίζουν να δημιουργούνται τα πρώτα σοβαρά προβλήματα. Αφού είχε  κατατροπώσει τον Δαρείο στα Γαυγάμηλα, ο Αλέξανδρος θα απολάμβανε θερμή υποδοχή στη Βαβυλώνα, υποδεχόμενος από τον πέρση σατράπη  Μαζαίο, στον οποίο επιτρέπει να παραμείνει στη θέση του, αν και με περιορισμένες εξουσίες.  Το γεγονός όμως, προκαλεί αγανάκτηση στους στρατηγούς του, που είχαν αντίπαλο τον Μαζαίο στη μάχη των Γαυγαμήλων ενώ η ένταση συνεχίζεται, καθώς ο Αλέξανδρος δημιουργεί μια παράλληλη αυλή από σατράπες και ευνούχους. εισάγει περσικά ήθη και αποδέχεται τις ξένες τελετουργίες ενώ αργότερα θα παντρευόταν και την βακτριανή πριγκίπισσα Ρωξάνη.

Η είσοδος του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα. Ταπισερί βασισμένη στο έργο του Σαρλ ντε Μπρουν (1655)Οι Μακεδόνες

Οι Μακεδόνες του, αρκετοί από αυτούς ηλικιωμένοι άνδρες, που είχαν πολεμήσει και με τον πατέρα του Αλέξανδρου, τον Φίλιππο Β΄ δυσανασχετούν πλέον φανερά μ’ αυτήν την συμπεριφορά τόσο για γενεαλογικούς όσο και για λόγους παράδοσης. Αλλά εκείνος  καταλαμβάνοντας τη μία πόλη μετά την άλλη και συγκεντρώνοντας αμύθητα πλούτη εδραιώνει την εξουσία του, χωρίς να ακούει τις φωνές διαμαρτυρίας των συντρόφων του, που θεωρούν προσβλητική την υιοθέτηση των περσικών εθίμων.

Άλλωστε οι σπουδαίες νίκες του Αλέξανδρου δεν είχαν επιτευχθεί  μόνες τους. Αυτοί οι στενοί φίλοι και σύντροφοι -ο Πτολεμαίος, ο Κρατερός, ο Κλείτος,  ο πιστός  Ηφαιστίωνας και ο στρατηγός Παρμένιων – ήταν στο πλευρό του σε όλη την ασιατική εκστρατεία.

Ο Φιλώτας παρακαλεί τον Αλέξανδρο να δείξει έλεος σε έργο του 19ου αιώνα του Πιερ-Ναρκίς Γκεράν

Από αυτούς, ο ευγενούς καταγωγής Παρμενίων, δεξί χέρι και του Φιλίππου, στα 70 του πλέον απολάμβανε γενικής εκτίμησης, είχε στενούς δεσμούς τόσο με την αυλή όσο και με τον στρατό αλλά είχε και αρκετούς γιους, που πολεμούσαν μαζί με τον Αλέξανδρο. Ο μεγαλύτερος εξ αυτών, ο Φιλώτας  ήταν ίσως ο πιο εξαιρετικός, και γι’ αυτό και ο Αλέξανδρος τον είχε επιλέξει για να διοικήσει τους Εταίρους, το επίλεκτο σώμα που είχε σχηματισθεί  εξ ολοκλήρου από μέλη της μακεδονικής αριστοκρατίας.

Γενναίος, γενναιόδωρος και πιστός φίλος, με γνώση της αξίας του ο Φιλώτας είχε και τους εχθρούς του, που τον ζήλευαν για τα κατορθώματά του χαρακτηρίζοντάς τον αλαζονικό. Και η αλήθεια είναι, ότι κι εκείνος δεν έκρυβε τα λόγια του, εκφράζοντας ανοιχτά τις διαφωνίες του σε κάποιες αποφάσεις του Αλέξανδρου και μη διστάζοντας να γίνεται επικριτικός κατά καιρούς, ειδικά για τον τρόπο με τον οποίο ο βασιλιάς είχε χαιρετιστεί ως θεός στην Αίγυπτο. Θα μπορούσε έτσι, να είναι ο ιδανικός στόχος για όσους τον επιβουλεύονταν.

Η εκτέλεση του Φιλώτα

Ορισμένοι από τους στρατηγούς, με επικεφαλής τον Κρατερό, είχαν ακούσει ψιθύρους, όπως αναφέρουν οι αρχαίες πηγές, ότι ο Φιλώτας ενδέχεται να συνωμοτούσε εναντίον του Αλέξανδρου, έτσι διέταξαν τους κατασκόπους να τον παρακολουθούν. Αλλά η μόνη αναφορά για πιθανές προδοτικές συζητήσεις  προερχόταν από μια ελληνίδα πόρνη, η οποία τους είπε, πως Φιλώτας υπερηφανευόταν, ότι ο ίδιος και ο πατέρας του Παρμενίων  ήταν οι υπεύθυνοι για τις νίκες του Αλέξανδρου.

Ο Αλέξανδρος αρχικά δεν έδωσε σημασία, στη συνέχεια όμως, ήρθε και η επόμενη κατηγορία, ότι ο Φιλώτας συμμετείχε σε συνωμοσία για τη δολοφονία του. Αλλά παρ’ ότι εκείνος το αρνήθηκε  με σθένος, ο Αλέξανδρος χωρίς να πειστεί, κάλεσε σε συνέλευση τον Μακεδονικό στρατό για να τον δικάσει. Και εκεί μπροστά σε όλους, ο Κρατερός κατηγόρησε τον Φιλώτα όχι μόνο, ότι κράτησε μυστική την συνωμοσία της δολοφονίας, αλλά και ότι την υποκίνησε. Αναπόφευκτα ο στρατός βρήκε τον Φιλώτα ένοχο και τον καταδίκασε σε θάνατο. Αλλά  η υπόθεση δεν έμεινε εκεί.

Κατακλυσμένος από φιλοδοξίες και ζήλια ο στενός κύκλος του Αλέξανδρου  προχώρησε ακόμη παραπέρα με τον Ηφαιστίωνα  να προτείνει τον βασανισμό του Φιλώτα για να μάθουν, ποιος άλλος εμπλέκεται. Έτσι ο ίδιος, μαζί με τον Κρατερό, αφού τον βασάνισαν όλη τη νύχτα απέσπασαν μια ομολογία για μια υποτιθέμενη συνωμοσία. Και την επομένη ο πρώην διοικητής του ιππικού των Εταίρων Συντρόφων εκτελέσθηκε δι’ ακοντισμού.

Αμέσως μετά, ήρθε η σειρά του Παρμενίωνα, δεύτερου τη τάξει μετά τον Αλέξανδρο, με μεγάλες επιτυχίες στο πεδίο της μάχης και με την εκτίμηση των πάντων, που θα δολοφονούταν ύστερα από απόφαση του βασιλιά του.

Η Σισύγαμβις, μητέρα του Δαρείου Γ’, μπερδεύει τον Ηφαιστίωνα (κέντρο) με τον Μέγα Αλέξανδρο (δεξιά) σε πίνακα του 18ου αιώνα του Φραντσέσκο ντε ΜούραΗ δολοφονία του Παρμενίωνα

Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν, ότι με την εκτέλεση του Φιλώτα αρχίζει η πιο σκοτεινή περίοδος του Αλέξανδρου. Βλέπει παντού συνωμοσίες και πιστεύει, ότι ο Παρμενίων θα μπορούσε να κινηθεί εναντίον του για να εκδικηθεί το θάνατο του γιου του. Έτσι αποφασίζει γρήγορα να απαλλαγεί από τον γέρο, που θεωρεί πλέον ως απειλή.  Άλλωστε αν και ο Παρμενίων ήταν πάντα μια σημαντική προσωπικότητα, οι εντάσεις μεταξύ τους αυξάνονταν, καθώς η ηλικία του, τον είχε κάνει προσεκτικό, σε αντίθεση με την ορμητικότητα του Αλέξανδρου, ενώ συχνές ήταν οι διαφωνίες τους όλα αυτά τα χρόνια, σχετικά με την τακτική και τη στρατηγική.

Ο Παρμενίων, με  έδρα στα Εκβάτανα, πρώην θερινή κατοικία των περσών βασιλέων κατείχε μία πολύ ισχυρή θέση, καθώς ήταν  επικεφαλής του μεγάλου μέρους του πλούτου της αυτοκρατορίας και των στρατηγικών γραμμών εφοδιασμού. Μερικοί ιστορικοί έχουν μάλιστα προτείνει, ότι η συνωμοσία εναντίον του Φιλώτα είχε οργανωθεί ως πρόφαση για την απομάκρυνση του πατέρα του από την εξουσία.

Πηγές αναφέρουν εξάλλου, ότι πριν από τη δολοφονία του δεν γνώριζε τίποτα για την τρομερή μοίρα, που είχε συμβεί στον γιο του. Κι ενώ υπήρξε τουλάχιστον κάποια φαινομενική δίκη πριν από την εκτέλεση του Φιλώτα,  για τον πατέρα του δεν υπήρξε τίποτε. Ο Παρμενίων δολοφονήθηκε από έναν αγγελιαφόρο, που έστειλε ο Αλέξανδρος, αφού πρώτα του παρέδωσε μια σειρά επιστολών.

Εκκαθαρίσεις

Οι συνωμοσίες, η παράνοια, η  φιλοδοξία είχαν κερδίσει.  Οι τάξεις του στρατού στη συνέχεια εκκαθαρίστηκαν,  και κανείς πλέον δεν είχε αμφιβολία, ότι η παραμικρή αμφισβήτηση, πόσο μάλλον απιστία θα τιμωρούνταν σκληρά. Κι αν ο Ηφαιστίωνας είχε επιδιώξει την πτώση του Φιλώτα για να εξασφαλίσει τη δική του άνοδο, το είχε καταφέρει. Γιατί ο Αλέξανδρος τον όρισε, μαζί με τον Κλείτο, αρχηγό του ιππικού των Εταίρων, θέση που κατείχε προηγουμένως ο Φιλώτας.

Αλλά ο θάνατος των δύο από τους πιο έμπιστους συμβούλους του δεν καθησύχασε τον Αλέξανδρο, του οποίου ο χαρακτήρας συνέχισε να διαφοροποιείται στα επόμενα χρόνια, καθώς συνέχισε να υιοθετεί αυτά, που οι Μακεδόνες θεωρούσαν ως περσικούς τρόπους, παραιτούμενος από την εγκράτεια ενός πολεμιστή υπέρ της απόλαυσης και της παρακμής.   Για παράδειγμα, ένα ελληνικό συμπόσιο αντιπροσώπευε το απόγειο της πολιτισμένης κοινωνίας, μια γιορτή με συζήτηση για τη φιλοσοφία και τη λογική. Αλλά τα συμπόσια του Αλεξάνδρου χαρακτηρίζονταν πλέον από ασέβεια και χρωματίζονταν από σαρκικό πάθος.

Το πιο διαβόητο από αυτά είχε γίνει στη Σαμαρκάνδη, το 328 π.Χ. όταν μια έξαλλη διαμάχη προέκυψε ανάμεσα στον ίδιο και στον Κλείτο, που τον επέκρινε για το ολοένα και πιο περσικό στυλ και τις πολιτικές του. Εξοργισμένος από τις κατηγορίες του Κλείτου, και εν πλήρη μέθη ο Αλέξανδρος τον δολοφόνησε τότε με ακόντιο. Στη συνέχεια, όπως γράφει ο Πλούταρχος φέρεται να ένιωσε μεγάλες τύψεις, καθώς «πέρασε τη νύχτα και την επόμενη μέρα σε πικρούς θρήνους και τελικά ξάπλωσε άφωνος, εξαντλημένος από τις κραυγές του».

«Ο βασιλιάς πέθανε»

Ακόμη και ο βιογράφος του ο Κλεισθένης εξάλλου, που έργο είχε την επευφημία του βασιλιά, διαδίδοντας πέραν των άλλων, την ενσάρκωσή του ως γιου του Δία στην Αίγυπτο, θα βρισκόταν αντιμέτωπος με την καχυποψία του Αλέξανδρου. Όπως περιγράφει και πάλι ο Πλούταρχος, όταν ο Καλλισθένης ρωτήθηκε, πώς μπορεί να γίνει κάποιος  «ένας πολύ επιφανής άνθρωπος», εκείνος έδωσε την καταδικαστική απάντηση: «Σκοτώνοντας τους πιο επιφανείς». Έγκλημα δεν υπήρξε αλλά ο Καλλισθένης φυλακίστηκε και πιστεύεται ότι πέθανε στη φυλακή.

Το 326 π.Χ., έχοντας φτάσει στην άκρη της Ινδίας, οι άνδρες του Αλέξανδρου είχαν πια κουραστεί.  Ανταρσίασαν, εκείνος αναγκάστηκε να υποχωρήσει δυτικά και η βασιλεία του δεν θα ανέκαμπτε έκτοτε. Τρία χρόνια αργότερα, θα πέθαινε από πυρετό στη Βαβυλώνα σε ηλικία 32 ετών. Εκείνη την ημέρα, ένας βαβυλώνιος αστρονόμος σημείωνε στο ημερολόγιό του: «Ο βασιλιάς πέθανε. Τα σύννεφα καθιστούσαν αδύνατη την παρατήρηση των ουρανών». Η αυτοκρατορία του θα μοιραζόταν –διόλου αναίμακτα- ανάμεσα στους στρατηγούς του, για να μην επανενωθεί ποτέ.

Διαβάστε επίσης:

Η Ελλάδα του Μουσείου Μπενάκη – Νέα έκθεση στις 25 Μαρτίου

Ένας «Κήπος» που συνδέει την τέχνη με τις φυσικές επιστήμες – Έκθεση στο Μέγαρο Μουσικής

Μπιενάλε Βενετίας: Το ελληνικό πανηγύρι πρόκληση για τέχνη