Πέτρος Λιάκουρας: Επιβαρύνεται το σκηνικό στη Μεσόγειο;

«Η διαπραγμάτευση με τη Αίγυπτο πρέπει να συνεχιστεί, αλλά δεν είναι μια εύκολη διαδικασία», τονίζει με το άρθρο του στο iEidiseis ο εκ των κορυφαίων καθηγητών. Τι σηματοδοτούν οι τελευταίες δηλώσεις Τσαβούσογλου περί ελληνοτουρκικού διαλόγου.

Τις τελευταίες ημέρες φαίνεται σαν οι εξελίξεις στη Λιβύη να έχουν άλλη ταχύτητα, άλλη δυναμική με τις οποίες η Τουρκία είναι συντονισμένη. Τι μπορεί να σηματοδοτεί η κατάσταση αυτή;

Πρωτίστως να επισημανθεί

ότι η επίσκεψη Μεβλούτ Τσαβούσογλου στη Λιβύη την προηγούμενη Πέμπτη μαζί με τον υπουργό Οικονομικών και γαμβρό του Ερντογάν Μπεράτ Αλ Μπαϊράκ, τον εκπρόσωπο του Τούρκου Προέδρου Ιμπραήμ Καλίν, αλλά και του επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών Χακάν Φάϊντεν, είναι η μεγαλύτερη τουρκική αντιπροσωπεία που έχει μεταβεί στην πρωτεύουσα της Λιβύης, και μάλιστα αιφνιδιαστικά. Επισήμως εντάσσεται στην ενεργοποίηση του τουρκολιβυκού μνημονίου στρατιωτικής συνεργασίας που υιοθετήθηκε ταυτόχρονα με το αντίστοιχο μνημόνιο για τις οριοθετήσεις ΑΟΖ.

Η Τουρκία πρώτα ενεργοποίησε το μνημόνιο οριοθέτησης με τη Λιβύη και πρόσφατα το αντίστοιχο για τη στρατιωτική συνεργασία. Με το τελευταίο έχει τη συγκατάθεση της Λιβύης για να παρέχει η Τουρκία υποστήριξη και σχεδιασμό, προκειμένου να ενισχυθεί με ανάπτυξη στρατού, πολεμικό υλικό καθώς και με ανταλλαγή πληροφοριών η κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας, δηλαδή η κυβέρνηση Τρίπολης του Φάγεζ Αλ-Σάραζ. Παράλληλα έχει δηλώσει ότι θα προστατεύσει τα νόμιμα δικαιώματα και συμφέροντα και των δύο χωρών στη Μεσόγειο.

Η Τουρκία αφενός δια του μνημονίου αποκτά έλεγχο στη Μεσόγειο για λογαριασμό της Λιβύης και αφετέρου με το μνημόνιο οριοθέτησης ΑΟΖ προκαταλαμβάνει θαλάσσιες ζώνες μόνο γι’ αυτήν

Η Τουρκία αφενός δια του μνημονίου αποκτά έλεγχο στη Μεσόγειο για λογαριασμό της Λιβύης και αφετέρου με το μνημόνιο οριοθέτησης ΑΟΖ προκαταλαμβάνει θαλάσσιες ζώνες μόνο γι’ αυτήν. Έτσι με δύο αμφιβόλου νομιμότητας μνημόνια με μια ευάλωτη κυβέρνηση, η Τουρκία αυτοανακηρύσσεται σε περιφερειακή δύναμη, ενώ δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι δρα ποικιλοτρόπως παρότι έχει επικριθεί ότι παραβιάζει το εμπάργκο όπλων που ισχύει για τη Λιβύη και περιφρονεί πλήρως και τις διεθνείς επιχειρήσεις «Ειρήνη» στην περιοχή.

Η εμπλοκή της Τουρκίας έχει προκαλέσει συναγερμό στις χώρες που την αντιπαρατίθενται και τάσσονται υπέρ είτε του Χαλίφα Χαφτάρ είτε του προέδρου της Λιβυκής Εθνοσυνέλευσης Αγκίλα Σάλεχ, ως εκπροσώπων της Λιβύης, αν και διεθνώς αναγνωρίζεται η κυβέρνηση Τρίπολης του Σάραζ. Η Αίγυπτος μπορεί να καταβάλει το τίμημα στην περίπτωση της εκτεταμένης τουρκικής εμπλοκής στην περιοχή. Εξάλλου, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Σίσι είναι αυτός που ανέτρεψε τα σχέδια επιβολής των αδελφών μουσουλμάνων και απεσόβησε την περίπτωση να προσδεθεί η χώρα του στο άρμα της Τουρκίας. Η ανησυχία της Αιγυπτιακής ηγεσίας είναι έκδηλη θέτοντας τις ένοπλες δυνάμεις σε κατάσταση πολεμικής ετοιμότητας.

Η Αίγυπτος μπορεί να καταβάλει το τίμημα στην περίπτωση της εκτεταμένης τουρκικής εμπλοκής στην περιοχή. Εξάλλου, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Σίσι είναι αυτός που ανέτρεψε τα σχέδια επιβολής των αδελφών μουσουλμάνων και απεσόβησε την περίπτωση να προσδεθεί η χώρα του στο άρμα της Τουρκίας

Είναι δυνατόν σε τέτοιο κλίμα να προσδοκά κανείς μια αισιόδοξη εξέλιξη στην αναμενόμενη οριοθέτηση ΑΟΖ της χώρας μας με την Αίγυπτο;

Η διαπραγμάτευση με τη Αίγυπτο πρέπει να συνεχιστεί, αλλά δεν είναι μια εύκολη διαδικασία. Δεν συνδέεται με την τουρκική «απόβαση» στη Λιβύη για θέματα όχι μόνο στρατιωτικής συνεργασίας αλλά ίσως και ευρύτερα, από ό,τι συνάγεται από τη σύνθεση της αντιπροσωπείας. Η διαβούλευση για την οριοθέτηση είναι πολύ πιθανόν ότι επηρεάζεται από τον παράγοντα Τουρκία, τουλάχιστον για τη πλευρά της Αιγύπτου, αλλά τελεί σε απόλυτη γνώση των στελεχών αλλά και της ηγεσίας του αιγυπτιακού Υπουργείου Εξωτερικών ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο τους υφαρπάζει περιοχή υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Ίσως όχι σε τέτοια έκταση, όπως συμβαίνει σε σχέση με την Ελλάδα, αλλά η ζημία είτε ευρεία είτε περιορισμένη δεν παύει να προσβάλει κυριαρχικές διεκδικήσεις και των δύο χωρών από μια εξ ολοκλήρου παράνομη οριοθέτηση. Οριοθέτηση που προφανώς είχε στόχο να αποκλείσει την Ελλάδα από κυριαρχικά δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο και να εκβιάσει την Αίγυπτο να οριοθετήσει μόνο με την Τουρκία, εκ των πραγμάτων.

Συνεπώς για την Ελλάδα η συμφωνία οριοθέτησης με την Αίγυπτο είναι μονόδρομος. Η Αίγυπτος είναι το φυσικό αντικείμενο κράτος. Η συμφωνία θα αμφισβητήσει έμπρακτα την τουρκολιβυκή οριοθέτηση και θα κατοχυρώσει κυριαρχικά δικαιώματα εκεί όπου η Τουρκία επιχειρεί να τα εξουδετερώσει. Και σκόπιμο θα ήταν να επισπευσθεί η σύναψή της, ει δυνατόν προτού η Τουρκία ξεκινήσει τις ερευνητικές δραστηριότητες, στην κατά την άποψή της δική της περιοχή υφαλοκρηπίδας. Κατοχύρωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων ενισχύει τη στάση της Ελλάδας να αντιδράσει κατά των τουρκικών ενεργειών.

Όπως όμως έχουμε τονίσει, η συμφωνία από μόνη της προασπίζει τα κυριαρχικά δικαιώματα στην περιοχή. Αλλά δεν επιλύει τη διαφορά που προκαλεί η επικάλυψη δύο συμφωνιών. Υπάρχει δρόμος έως την επίλυση. Και για την Ελλάδα η μόνη μέθοδος πρέπει να είναι η ειρηνική επίλυση.

Τις τελευταίες ημέρες ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου επανέρχεται με διαδοχικές δηλώσεις του για την προοπτική έναρξης διαλόγου. Τι εννοεί ή οι δηλώσεις αυτές εντάσσονται στο πλαίσιο μιας τακτικής;

Ο Τούρκος υπουργός εξωτερικών σταθερά αναφέρεται σε διάλογο και μετά το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Μάλιστα την πρώτη φορά προέβη σε δηλώσεις λίγο μετά τη θέση σε ισχύ του μνημονίου αυτού, προτείνοντας την παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο μετά από διάλογο. Επιμένει στο διάλογο και το έχει επαναλάβει και άλλες φορές. Το ακριβές νόημα της πρότασής του ποτέ δεν αποκωδικοποιήθηκε.

Η τελευταία αποστροφή περί διαλόγου έγινε στον απόηχο της Ελληνο-Ιταλικής συμφωνίας οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών, αναδεικνύοντας τον με νόημα ως το κρίσιμο στοιχείο για τη συμφωνία οριοθέτησης.

Έχουμε τονίσει και σε άλλες περιπτώσεις ότι οι δίαυλοι επικοινωνίας πρέπει να είναι ανοικτοί. Η επαφή είναι όντως αναγκαία

Αυτό είναι ένα ζήτημα το οποίο ανακυκλώνεται στο δικό μας δημόσιο διάλογο. Έχουμε τονίσει και σε άλλες περιπτώσεις ότι οι δίαυλοι επικοινωνίας πρέπει να είναι ανοικτοί. Η επαφή είναι όντως αναγκαία.

Μπορεί να ξαναδούμε το ενδεχόμενο των διερευνητικών επαφών, όπως αυτές υπήρχαν από το 2002, ή να λειτουργήσει εξ αρχής ένας δίαυλος επικοινωνίας ως μέσο διερεύνησης προθέσεων, καθώς και ανταλλαγής απόψεων και απορρόφησης των κραδασμών

Μπορεί να ξαναδούμε το ενδεχόμενο των διερευνητικών επαφών, όπως αυτές υπήρχαν από το 2002, ή να λειτουργήσει εξ αρχής ένας δίαυλος επικοινωνίας ως μέσο διερεύνησης προθέσεων, καθώς και ανταλλαγής απόψεων και απορρόφησης των κραδασμών.

*Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς