«25η Μαρτίου 1821: Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, τα Καλάβρυτα και το λάβαρο – Αλήθειες και μύθοι» της Ανθούλας Δανιήλ

Η έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης δεν έγινε σε μία μέρα και σε έναν τόπο. Η Επανάσταση είχε αρχίσει πολύ πριν από την 25η Μαρτίου και σε κάθε πόλη χωριστά, όταν οι συνθήκες το επέτρεψαν, έστω και αν για εθνικούς, πολιτικούς, θρησκευτικούς και συναισθηματικούς λόγους επελέγη η 25η Μαρτίου ώστε ο θρησκευτικός Ευαγγελισμός να θεωρηθεί ως συμβολικός για τον εθνικό. Για την ανάσταση

Συγκεκριμένα στις 21 Μαρτίου 1821, στη Μονή της Αγίας Λαύρας, συγκεντρώθηκαν 600 ένοπλοι με τους αρχηγούς τους και επιτέθηκαν στους Τούρκους, τους οποίους υποχρέωσαν να παραδοθούν. Την ίδια μέρα, στην Πάτρα, 100 Τούρκοι της φρουράς του Ρίου άρχισαν τις λεηλασίες, οι Έλληνες όμως τους ανάγκασαν να κλειστούν στο κάστρο. Στις 22 Μαρτίου 1821, η Πάτρα φλεγόταν, ενώ τα γυναικόπαιδα φυγαδεύτηκαν και οι οπλαρχηγοί ζήτησαν βοήθεια από τους προκρίτους. Στις 23 Μαρτίου 1821, ο Γρηγόριος Ε’ υπέγραψε στην Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας τον αφορισμό του Αλέξανδρου Υψηλάντη, του Μιχαήλ Σούτσου, των επαναστατών της Μολδοβλαχίας, του Πατριάρχη Ιεροσολύμων, 21 αρχιερέων και μετά έστειλε την είδηση καθ’ άπασαν την επικράτειαν προς εκφοβισμόν. Την ίδια μέρα, στην Πάτρα, «το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω» και οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο. Την ίδια μέρα, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης μπαίνει στην Καλαμάτα. Ο Πετρόμπεης, ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς και άλλοι ακολουθούν και οι Τούρκοι κλείνονται στα σπίτια τους. Στις 25 Μαρτίου 1821, ο Κολοκοτρώνης ξεκίνησε από τη Σκάλα Λακωνίας να μαζεύει στρατό. Όλοι τον υποδέχονταν με ενθουσιασμό. Το σύνθημα ήταν ένα: «Όποιο χωριό δεν θέλει να ακούσει τη φωνή της πατρίδας, τσεκούρι και φωτιά». Πώς προέκυψε λοιπόν ο μύθος ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήταν στα Καλάβρυτα κι εκεί ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης;

Το γεγονός είναι πως η πρώτη πολεμική επιχείρηση άρχισε στα Καλάβρυτα την 21η Μαρτίου, αλλά δεν ήταν εκεί ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήταν στα Νεζερά, έξω από την Πάτρα, μέχρι τις 23 Μαρτίου που άρχισαν οι επιχειρήσεις.

Από τους Έλληνες απομνημονευματογράφους μόνο ο Κανέλλος Δεληγιάννης, που έγραψε πολύ αργότερα τα Απομνημονεύματά του, συνδέει την έναρξη της Επανάστασης με την Αγία Λαύρα στις 23 Μαρτίου. Ο θρύλος όμως της Αγίας Λαύρας οφείλεται στον Γάλλο ιστορικό Πουκεβίλ, ο οποίος συνέγραψε την ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824. Ο Πουκεβίλ αφηγείται γεγονότα με φανταστικές λεπτομέρειες για τη δοξολογία που έγινε, για τον λόγο που εκφώνησε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, την ορκωμοσία των παλικαριών και το λάβαρο που ύψωσαν σαν σημαία με τη χρυσοκέντητη παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ο μύθος αυτός ήταν πολύ αγαπητός, συνέδεε δύο μεγάλα γεγονότα και «τεκμηριώνεται» από τον ιστορικό πίνακα που βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Πώς προήλθε η σύγχυση;

{jb_quote}Πώς προέκυψε ο μύθος ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήταν στα Καλάβρυτα κι εκεί ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης;{/jb_quote}

Η 25η Μαρτίου «είχε παραγγελθή ως ημέρα της εξεγέρσεως στους Πελοποννησίους στη Βοστίτσα και στη Μάνη… Και ήταν η ημέρα που γενικεύτηκε η Επανάσταση σε όλη την Πελοπόννησο».

Ο Ιωάννης Φιλήμων στα Απομνημονεύματά του γράφει: «Είναι αληθές ότι η Επανάσταση έλαβε χαρακτήρα γενικότερο απ’ τις 25, αλλά η πρώτη αρχή της υπάρχει κυρίως απ’ τις 21, διότι αι σημαίαι ανυψώθηκαν, τα εθνόσημα διανεμήθηκαν και οι Τούρκοι στα φρούρια κλείσθηκαν».

Μπορεί ο Παλαιών Πατρών Γερμανός να μην ύψωσε το λάβαρο στα Καλάβρυτα στις 25 Μαρτίου, ύψωσε όμως τον Σταυρό την ίδια μέρα στην Πάτρα, στην Πλατεία του Αγίου Γεωργίου, όπου συγκεντρώθηκαν οι αγωνιστές και φώναξαν «Ελευθερία ή Θάνατος», όπως μας δείχνει και η σύνθεση του Λιπαρίνι που επίσης βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Την άλλη μέρα, στις 26 Μαρτίου 1821, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Ζαΐμης, ο Λόντος και άλλοι προύχοντες διακοίνωσαν στους προξένους των ξένων κρατών την Επανάσταση και ζήτησαν τη βοήθειά τους.

Όπως αναφέρουν οι ιστορικοί, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός αποφεύγει στα Απομνημονεύματά του να μιλήσει για το έργο του και έτσι αδικεί τον εαυτό του και οπωσδήποτε «δεν αναφέρει τέλεση Δοξολογίας ούτε στην Αγία Λαύρα ή τη Βοστίτσα, ενώ γενικώς δεν αναφέρει ότι τέλεσε καμία ιερουργία σε όλο το χρονικό διάστημα που καλύπτουν τα Απομνημονεύματα. Δεν αναφέρει ούτε την τελετή ορκωμοσίας που τέλεσε στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου στην Πάτρα, ίσως για να μη θεωρηθεί δοξομανής ή γιατί δεν το θεώρησε σημαντικό. Αυτό έκανε μερικούς ιστορικούς, που γενικά αμφισβητούν τον ρόλο του ανωτέρου κλήρου στην Επανάσταση, να αμφισβητήσουν τον ρόλο του Γερμανού όχι μόνο στην Αγία Λαύρα αλλά και στην Πάτρα».[3] Ως προς τον τίτλο, «Ο Γερμανός ως Μητροπολίτης είχε την επωνυμία “Παλαιών Πατρών” για τον λόγο ότι η Υπάτη από το 1180 μέχρι το 1824 είχε επίσκοπο με τον τίτλο “Επίσκοπος Νέων Πατρών” και για αποφυγή σύγχυσης ο Μητροπολίτης Πατρών λεγόταν “Παλαιών Πατρών”. (Στην περιοχή της σημερινής Υπάτης μετανάστευσαν τον 12ο αιώνα κάτοικοι των Πατρών, λόγω των δύσκολων συνθηκών επί Φραγκοκρατίας, ονομάζοντας τον τόπο της νέας διαμονής τους Νέαι Πάτραι, που από το 1268 ήταν πρωτεύουσα της αυτόνομης ηγεμονίας της Θεσσαλίας και, μεταξύ των ετών 1318 και 1390, ήταν έδρα του σταυροφορικού Δουκάτου Νέων Πατρών.) Στην εποχή της Ελληνικής Επανάστασης η Πάτρα ονομαζόταν, σύμφωνα με το διοικητικό σύστημα της Εκκλησίας, “Παλαιαί Πάτραι”, σε αντίθεση με την Υπάτη, που ονομαζόταν, από εποχής Δουκάτου, “Νέαι Πάτραι”. Και στην Υπάτη υπήρξε μητροπολίτης με το όνομα Γερμανός (Νέων Πατρών)».[3]

Έτσι, λοιπόν, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός έδρασε στην Πάτρα, όχι στα Καλάβρυτα, και είχε δράση επαναστατική σπουδαία, αλλά λόγω σεμνότητας στα Απομνημονεύματά του δεν αναφέρθηκε στο έργο του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ’, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., σελ. 83-86.
2. Γιάννης Γρυντάκης, Γιώργος Δάλκος, Άγγελος Χόρτης, Έκτορας Χόρτης, Σαν σήμερα στην Επανάσταση του 1821, Μεταίχμιο, 2020.
3. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD_%CE%A0%CE%B1%CF%84%CF%81%CF%8E%CE%BD_%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82_%CE%93%CE%84