Κωνσταντίνος Θεοτόκης: «Αντιφεγγίδες»

Ο όγδοος τόμος της σειράς των απάντων του Κωνσταντίνου Θεοτόκη (1872-1923), που κυκλοφόρησε από τον Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, περιλαμβάνει μια σειρά από κείμενα του Κερκυραίου συγγραφέα τα οποία ισορροπούν ανάμεσα στην ποίηση και την πεζογραφία. Ο Θεοτόκης, γνωστός περισσότερο για το αφηγηματικό του έργο και πολύ λιγότερο για τα σονέτα του, είχε τα κείμενα αυτά έτοιμα από το 1895, την πρώιμη δηλαδή περίοδο της συγγραφικής του ενασχόλησης, τότε που η δημιουργική του ευαισθησία αναζητούσε να εκδηλωθεί και να εκδιπλωθεί μέσω του ποιητικού λόγου. Το είδος του πεζόμορφου ποιήματος

ήταν, άλλωστε, γνωστό στον ευρωπαϊκό και τον ελληνικό χώρο και η επιλογή αυτή του Θεοτόκη φαίνεται ότι εναρμονίστηκε με τις τάσεις και τις προτιμήσεις της εποχής, με τη στροφή της σε αυτό το «ενδιάμεσο», υβριδικό είδος που συνδυάζει την ποιητικότητα στην έκφραση και την αφηγηματικότητα στη δομή και την εκτύλιξη των ιστοριών. Τα κείμενα αυτά του Θεοτόκη είναι επηρεασμένα από τα λογοτεχνικά ρεύματα του παρνασσισμού, του συμβολισμού και του αισθητισμού, που σφράγισαν τη λογοτεχνική παραγωγή του 20ού αιώνα, ενώ, στο επίπεδο του περιεχομένου, εμπεριέχουν παγανιστικά στοιχεία που τα απομακρύνουν από τον χριστιανισμό και τα προσανατολίζουν προς τον αρχαίο κόσμο και τις μορφές του.

Στο σημείο αυτό ανοίγει ένα ιδιαίτερα ευρύ πεδίο έρευνας και μελέτης του τρόπου με τον οποίο τα λογοτεχνικά αυτά ρεύματα χωνεύτηκαν μέσα στο ίδιο έργο και, μάλιστα, με το βλέμμα του συγγραφέα στραμμένο στον αρχαιοελληνικό κόσμο. Γιατί αυτό που κάνει ουσιαστικά ο Θεοτόκης με τα συγκεκριμένα ποιητικά κείμενα είναι να προσεγγίσει την αρχαιότητα κατά τρόπο δημιουργικό, με σκοπό δηλαδή όχι τόσο την ανάπλασή της, όσο τη μεταφορά της σε ένα νέο πλαίσιο, καθαρά νεοελληνικό, από τη στιγμή που οι λογοτεχνικές κατευθύνσεις στις οποίες υπάγεται και τις οποίες ακολουθεί ο συγγραφέας είναι νεοελληνικά δημιουργήματα. Πρόκειται ουσιαστικά για μια απόπειρα του δημιουργού να τοποθετηθεί λογοτεχνικά μέσα στη συγχρονία, να δοκιμάσει και να δοκιμαστεί στη μεταφορά και τη διοχέτευση του αρχαιοελληνικού υλικού μέσα σε ένα πεδίο που δεν κρύβει, ούτε αποσιωπά το παρόν της συγγραφής όχι με την έννοια της σύνδεσης και της αναφοράς στην κοινωνικοπολιτική συγκυρία και στιγμή, όσο στην αντίστοιχη λογοτεχνική. Πρόκειται, επίσης, για τη δοκιμή και τη δοκιμασία των εκφραστικών δυνάμεων του ποιητή σε ένα πεδίο που αργότερα θα εγκαταλείψει για να απορροφηθεί ολοκληρωτικά από την αφηγηματική πεζογραφία των κοινωνικών προεκτάσεων και προβληματισμών. Βεβαίως, ο επερχόμενος Θεοτόκης, ο θεράπων της καθαρόαιμης πεζογραφίας δεν απουσιάζει από τα ποιητικά αυτά αφηγήματα. Ίσα ίσα που φαίνεται ολοκάθαρα τόσο στο επίπεδο της εκτύλιξης των μικροϊστοριών, όσο και στις περιγραφές ή τις σκηνικές αναπαραστάσεις. Είναι, όμως, τέτοια η σύλληψη και η προσέγγιση των θεμάτων, τέτοια η πνοή που εμπνέει και καθοδηγεί τη δημιουργία, ώστε ο αφηγηματικός χαρακτήρας να θολώνει καθώς μπολιάζεται με στοιχεία ποιητικότητας, με δόσεις έντονου λυρισμού.

{jb_quote} Αυτό που κάνει ουσιαστικά ο Θεοτόκης με τα συγκεκριμένα ποιητικά κείμενα είναι να προσεγγίσει την αρχαιότητα κατά τρόπο δημιουργικό, με σκοπό δηλαδή όχι τόσο την ανάπλασή της, όσο τη μεταφορά της σε ένα νέο πλαίσιο, καθαρά νεοελληνικό. {/jb_quote}

Απόλυτα διακριτική, ταυτόχρονα όμως διακριτή μέσα σε πολλά από τα κείμενα των Αντιφεγγίδων είναι η παρουσία στοιχείων του παραμυθιού. Αυτό, βεβαίως, σχετίζεται και προκύπτει από την εκμετάλλευση αρχαίων ελληνικών μυθικών θεμάτων, αλλά και από τη συγγραφική ιδιοσυγκρασία του Θεοτόκη που την περίοδο εκείνη προετοίμαζε την έξοδό του στον στίβο της σύλληψης και της αφηγηματικής απόδοσης ιστοριών. Μπορεί, όμως, να συνδέεται και με την κατίσχυση την περίοδο εκείνη του ρεύματος της ηθογραφίας, που επίσης στράφηκε σε παραμυθιακά στοιχεία και δεδομένα για τη συγκρότηση και τη διαμόρφωσή του. Έτσι, ο Θεοτόκης φαίνεται πως μέσα στο συγκεκριμένο έργο έκλεισε όλη σχεδόν τη δημιουργική του δραστηριότητα, η οποία θα κομματιστεί και θα διαμοιραστεί σε επιμέρους πεδία – στην πεζογραφία, την ποίηση, τη μετάφραση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Πάνω απ’ όλα έκλεισε, όμως, το χρέος του προς τη σύγχρονή του λογοτεχνική παράδοση με την καλλιέργεια ενός είδους που είχε, πέραν των άλλων, και τα χαρακτηριστικά μιας άσκησης, της δοκιμής και της δοκιμασίας του σε κάτι έτοιμο, σε κάτι δοσμένο εκ των προτέρων, σε ένα πεδίο προετοιμασίας της επόμενης συγγραφικής φάσης που θα φέρει τον Θεοτόκη σε έναν καθαρά προσωπικό του χώρο.

Από τα κείμενα που συγκεντρώνονται στον τόμο, ιδιαίτερο αναγνωστικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το «Σ’ ένα ζωγράφο». Εδώ ο συγγραφέας αποτυπώνει την καλλιτεχνική εμπειρία ενός ζωγράφου, ο οποίος με τα σχέδια και τα χρώματά του έρχεται για να αναπαραστήσει τον πραγματικό κόσμο και μάλιστα μέσα από μια κινηματογραφικής λογικής κίνηση. Τα διάφορα στοιχεία της φύσης έρχονται διαδοχικά για να πάρουν τη θέση τους και να κλείσουν μέσα τους και τον ίδιο τον καλλιτέχνη, που απορροφάται από το ίδιο το δημιούργημά του για να βιώσει το καταλυτικό εκείνο αίσθημα της απώλειας του εαυτού και της μετουσίωσής τους σε δημιουργό, σε μια ύπαρξη δηλαδή που ακροβατεί ανάμεσα στο πραγματικό και το πλασματικό: «Κι ο Κόσμος κι ο Έρωτας καθώς ο ήλιος έδυσε κι η φύση εστολιζότουν γαλάζια, κόκκινη, ξανθή κ’ εφάνη εκεί μαζί ωσάν εγεννημένη από τη θεία της ψυχή τη φλογερή του αέρα κοκκινάδα. Α, συ ανάγνεψες ετότες εκείνον τον αέρα κι εγνώρισες του έρωτα τη μαγική γλυκάδα».

Αντιφεγγίδες
Κωνσταντίνος Θεοτόκης
Εισαγωγή – Επιμέλεια κειμένου – Σχόλια – Γλωσσάρι: Άννα Κατσιγιάννη
Φιλολογική εποπτεία: Γιάννης Παπακώστας
Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων
152 σελ.
ISBN 978-618-5683-04-7
Τιμή €14,00