Πάνος Δημάκης: «Το ποτάμι των χιλίων τυφλών»

Στο νέο του βιβλίο ο Πάνος Δημάκης στήνει ένα εξαιρετικό σκηνικό, ψυχογραφώντας τους ανθρώπους μιας κλειστής ελληνικής κοινωνίας, λίγο μετά τον Εμφύλιο. Ο συγγραφέας, γνωστός ήδη από το προηγούμενο μυθιστόρημά του, Δεκαεπτά κλωστές (Κάπα Εκδοτική, 2020), που πρόκειται σύντομα να μεταφερθεί στις τηλεοπτικές οθόνες από τον Σωτήρη Τσαφούλια, διακρίνεται για μια ακόμα φορά με την ποιότητα του λόγου του. Καμβάς του είναι οι σχέσεις των ανθρώπων, το άσχημο που επιχειρεί να επικρατήσει, η αδικία, η διχόνοια, το μίσος και τα πάθη, και μάλιστα χωρίς καμία ενοχή από τους κεντρικούς

Ένας τρόπος για να παραδειγματίσεις κάποιον είναι να περιγράψεις ακραίες καταστάσεις, τεχνική που χρησιμοποιείται με εξαιρετικό τρόπο σε όλη τη διάρκεια του βιβλίου. Έτσι, η διαφορά ανάμεσα στο καλό και στο κακό ανοίγει περισσότερο και ο αναγνώστης περιμένει με ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον τη δικαίωση. Ο συγγραφέας, λάτρης των λέξεων και της πειθούς, δίνει ζωή στα έμψυχα και τα άψυχα, σαν ένα όμορφο δημοτικό τραγούδι, όπου οι ήρωες είναι δυνατοί παρά τα ελαττώματά τους, και η Φύση εξανθρωπίζεται με μεταφορές και λυρικές περιγραφές εν αντιθέσει με τον ζόφο των πράξεων των ανθρώπων.

«Το ποτάμι των χιλίων τυφλών» είναι προϊόν φαντασίας του συγγραφέα, ο Μέλας ποταμός που διασχίζει την επίσης φανταστική κωμόπολη Μερζένιστα, κάτω από τον ίσκιο του Μαίναλου Αρκαδίας, σε έναν τόπο εξαίσιου φυσικού κάλλους, χωρίζοντας την πόλη στη μέση. Οι δύο γέφυρες του ποταμού –παλιά και νέα–, ενίοτε ενώνουν ανθρώπους στο διάβα τους, όμως υπάρχουν συνθήκες που τους χωρίζουν.

Βρισκόμαστε στο 1949, μετά το τέλος της Κατοχής και του Εμφυλίου, και το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, η χήρα του πρώην δημάρχου, Μάγδα Ζεΐρη, επιβάλλεται στους κατοίκους και ασκεί μεγάλη επιρροή πάνω τους, διαθέτοντας έναν χαρακτήρα υποτίθεται ηθικό. Ουσιαστικά όμως η Μάγδα είναι μια πονηρή γυναίκα, που αναζητεί τρόπους να χειραγωγεί τους πάντες, μεθυσμένη από την εξουσία και το βρόμικο χρήμα που απέκτησε επί δεκαπέντε χρόνια ως σύζυγος δημάρχου. Όταν αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να αλώσει τους κατοίκους μέσω της χριστιανικής ηθικής, αναλαμβάνει να τους κατευθύνει με διαφορετικό τρόπο, ωθώντας τους ακόμα και σε εγκληματικές πράξεις, έχοντας τον πλήρη έλεγχο πάνω τους.

Οι γυναίκες της Μερζένιστας είναι ο πιο εύκολος στόχος, ξεκινώντας από τη νεαρή Βέρα, την οποία προσπαθεί να πείσει ότι θα πρέπει να δώσει τέλος στο μαρτύριό της από τον σύζυγο που την κακοποιεί. Η Βέρα είναι εύκολο θύμα και θα ακολουθήσει πειθήνια τις συμβουλές της Μάγδας Ζεΐρη, θεωρώντας ως δικές της τις σκέψεις ότι η ζωή του ανθρώπου δεν πρέπει να είναι μάχη ενάντια στον εαυτό του, αλλά μάχη ενάντια σε αυτούς που τον βασανίζουν.

{jb_quote}Είναι το ψυχογράφημα μιας κοινωνίας σε λάθος δρόμο, συνθήκες και πάθη που δεν αλλάζουν στο πέρασμα των αιώνων.{/jb_quote}

Η καταστροφική επιρροή της Μάγδας, που σπέρνει προς κάθε κατεύθυνση την ανακατωσούρα και τη διχόνοια, θα δημιουργήσει μη αναστρέψιμη πορεία. Η παμπόνηρη γυναίκα έχει δύο μέτρα και δύο σταθμά, ανάλογα με το άτομο που έχει απέναντί της. Φάσκει και αντιφάσκει σε ανύποπτο χρόνο, ξέρει όμως να φυλάγεται από τις κακοτοπιές και, παρότι ηθικός αυτουργός οποιασδήποτε κακής πράξης, φορά τον μανδύα της ισχυρής γυναίκας της πόλης και κρύβεται πίσω από τον υποκριτικό καθωσπρεπισμό της.

Σύντομα η Μερζένιστα μετατρέπεται σε μια πόλη του μίσους – άλλωστε αυτό σημαίνει η ίδια η ονομασία της, αφού εδώ ο συγγραφέας μάς κλείνει το μάτι με την ετυμολογία της λέξης από τη σλαβική λέξη «μέρζνια», που σημαίνει μίσος. Οι κάτοικοι χωρίζονται στα δύο, ο δήμαρχος προσπαθεί να αντιμετωπίσει τη σκληρή αντίπαλό του, αλλά το ποτάμι δεν έχει γυρισμό. Είναι εκείνο που οι άνθρωποι δεν μπορούν να δουν. Τυφλοί εξαιτίας της μισαλλοδοξίας τους, σβήνουν τις όμορφες εικόνες του βουκολικού τοπίου και υποδουλώνονται στις κακές προθέσεις τους. Μοιάζουν τόσο με τα κάκυδνα, τα δηλητηριώδη μανιτάρια που φυτρώνουν στον τόπο τους:

Φύτρωναν κάτω από τα δέντρα, κάτω από τις αιώνιες σκιές. Οι ρίζες τους συσσώρευαν την κακία του κόσμου, που αιωρείτο στον αέρα και μετά έπεφτε στη γη και θαβόταν. Όλη η κακία αυτή εισχωρούσε μέσα τους και τα πότιζε με μίσος. Κι αυτό το μίσος το γυρνούσαν πίσω στους ανθρώπους σε μια νοσηρή δοσοληψία.

Ένα βιβλίο για τη διχόνοια των Ελλήνων, σε οποιονδήποτε τόπο και εποχή, άρτια δεμένο με λέξεις που αγαπά ο συγγραφέας, μια και ο ίδιος είναι ο δημιουργός του podcast «Χίλιες και μία λέξεις». Ο Πάνος Δημάκης πράγματι αγαπά τις γλώσσες των λαών και μάλιστα μιλά κάποιες από αυτές πολύ καλά. Μπορεί να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη μέσα από τα φτωχικά σπίτια των Μερζενιστάνων, αλλά και μέσα από εκείνα τα χτισμένα με πέτρα, περιγράφοντας μια πόλη που δεν υπάρχει με τόση λεπτομέρεια και ζωντάνια, σαν να υπάρχει πραγματικά.
Οι συμβολισμοί και ο λαϊκός διάλογος εναλλάσσονται με ιδέες και σκέψεις του συγγραφέα, με συνεχή ροή, σαν το ποτάμι της πόλης του, ενώ οι εκπλήξεις διαδέχονται η μία την άλλη σε ένα μυθιστόρημα με αρκετά στοιχεία αστυνομικής πλοκής, που όμως περισσότερο χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό. Είναι το ψυχογράφημα μιας κοινωνίας σε λάθος δρόμο, συνθήκες και πάθη που δεν αλλάζουν στο πέρασμα των αιώνων.

Ο «chaser-Γεράκι» από το αγαπημένο τηλεοπτικό παιχνίδι γνώσεων, Πάνος Δημάκης, εδώ μας δείχνει έναν δρόμο όπου αυτό που χρειάζεται για να γίνει κανείς κυνηγός του ωραίου και του αληθινού είναι απλώς να ανοίξει τα μάτια του και να δει. Εξαιρετικό το τέλος, που αφήνει δικαιωμένο τον αναγνώστη, όπως και το επίμετρο του συγγραφέα, όπου ανακαλύπτουμε την κρυφή γοητεία των λέξεων και τη σημασία επιλογής των ονομάτων στο βιβλίο.

Το ποτάμι των χιλίων τυφλών
Πάνος Δημάκης
Διόπτρα
456 σελ.
ISBN 978-618-220-008-7
Τιμή €17,70